صله رحم چیست؟

اسلام به روابط انسانی و خویشاوندی اهمیت بسیاری می‌دهد و صله رحم یکی از ارزش‌های اساسی در فرهنگ اسلامی است. در ادامه انواع صله رحم، احادیث مربوط و فواید و روش‌های صله رحم را بررسی خواهیم کرد.

صله رحم چیست؟
در اصطلاح، صله رَحِم محبت و سلوک داشتن با خویشان و نزدیکان است. «صله» در لغت به معنای احسان و دوستی است و منظور از «رَحِم» خویشاوندان و بستگان است. تحکیم روابط انسانی و خویشاوندی در اسلام بسیار مورد تاکید است. آیات و روایات فراوانی از معصومین به جای مانده که توصیه اکید بر برقراری روابط حسنه با نزدیکان دارند. امروزه آسیب‌های فراوانی در کمین کانون خانواده‌ها و روابط بین افراد است. روند کلی فرهنگ جهانی روابط فردی را ضعیف‌تر می‌کند و بدون فکر عمل کردن و اهمیت ندادن به ارزش‌هایی که سالیان سال به زندگی اجتماعی کمک کرده اند ممکن است سبب بروز آسیب‌های زیادی شوند.

انواع صله رحم
همانطور که ذکر شد این اهمیت و جایگاه بسیاری که برقراری ارتباط در اسلام دارد تنها به دید و بازدید‌های صوری و سالیانه ختم نمی‌شود. هدف از صله رحم برقرار کردن ارتباط و پیوند عاطفی با خویشاوندان است و این ارتباط از راه‌های گوناگونی امکان‌پذیر است:
۱. کمک جانی
زمانی که یکی از نزدیکان در خطری جدی قرار گرفته است وظیفه دینی و انسان هر فرد این است که به کمک دادن به او بشتابد، وقتی چنین حرکتی به سبب تکرار وارد فرهنگ جمعی یک جامعه شود بسیاری از اتفاقات ناگواری که در سطح کلان رخ می‌دهند بدین وسیله کاهش پیدا می‌کنند.

۲. کمک مالی

اوضاع و شرایط اقتصادی همیشه با دست انداز‌های و موانع بسیاری روبرو بوده است. همیشه قشری از جامعه بوده‌اند که به کمک‌های مالی نیاز مبرم داشته‌اند. فرهنگ دینی با تاکید فراوان بر قرض دادن پول و کمک‌های مالی یکی از طرفداران جمع کردن سفره فقر از کوچه و خیابان‌های شهر است. کمک‌های تاثیر‌گذار مالی یکی از انواع صله رحم و عمل به فرامین الهی است.

۳. کمک فکری
بسیار پیش می‌آید افرادی که از سن پایین‌تر، تجربه کمتر یا اطلاعات کمتری بهره‌مند هستند به اطلاعاتی که شما دارید نیازمند می‌شوند. کمک فکری و مشاوره دادن به نزدیکان مایه دلگرمی آن‌ها نسبت به اقداماتشان است و تاثیر بسیار زیادی دارد. می‌توان از این راه روابط را نزدیک‌تر کرد.

۴. ترک آزار
غیبت کردن، تهمت زدن، زخم زبان و کنایه و بسیاری از گناهات و صفات اخلاقی بد در وجود ما هست و هر روز با تکرار این اشتباهات دیگران را می‌رنجانیم. یکی از انواع صله رحم ترک آزار است. اگر فقط همین چند نمونه گناه زبانی را ترک کنیم روابط نزدیک‌تر و البته با کیفیت‌تر می‌شوند.

۵. کمک عاطفی
محبت کردن به افرادی که از لحاظ عاطفی کمبود دارند به خصوص کودکانی که به علت‌های مختلف در معرض خطر‌ها و آسیب‌های گوناگون هستند ارزش بسیاری دارد و آثار صله رحم را هم به دنبال دارد.

صله رحم در آینه احادیث
جای جای کتب روایی و حدیثی سخن از صله رحم است. به ذکر چند نمونه می‌پردازیم:

قال رسول الله (ص): انَّ أعجَل الخیرِ ثواباً صلهُ الرَّحم.
رسول خدا (ص) فرمودند: پاداش صله رحم، سریع‌ترین پاداش کار خیری است که به انسان می‌رسد.

قال الامام علی (ع): ما آمَنَ باللهِ مَنْ قَطِعَ رحِمَهُ.
امام علی (ع) فرمودند: کسی که با خویشاوندان خود قطع رابطه کند، به خدا ایمان نیاورده است.

قال الامام علی (ع): انَّ صلهَ الارحام لَمِن موجباتِ الاِسلام اِنَّ اللهَ سبحانَه أمَر بِإکرامِها.
امام علی (ع) فرمودند: همانا صله رحم از واجبات دین اسلام است و خداوند سبحان نسبت به اکرام ارحام و خویشان امر فرموده است.
فواید صله رحم
قطع رحم و پایان بخشیدن به روابط خویشاوندی آثار فراوانی دارد که از اغلب از زبان ائمه اطهار به گوشمان رسیده است:
۱. زیادی عمر
امام صادق (ع) می‌فرماید: من چیزی را مؤثرتر از صله رحم برای زیادی عمر نمی‌شناسم. گاه کسی که تنها سه سال به پایان عمرش باقی است صله رحم می‌کند و خداوند به برکت آن سی سال به عمر او می‌افزاید و عمر او را تا ۳۳ سال زیاد می‌کند و گاه کسی ۳۳ سال به پایان عمر او باقی مانده است، اما قطع صله رحم می‌کند و خداوند ۳۰ سال از عمر او می‌کاهد و سه سال بعد از آن اجل او فرا می‌رسد. امام حسین (ع) می‌فرماید: هر کس دوست دارد مرگش به تأخیر بیافتد صله رحم کند.
۲. زیادی رزق
پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: هر کس یک عمل را برای من ضمانت کند (انجام دهد) من برای او چهار عمل را ضامن می‌شوم و آن اینکه صله رحم کند پس خداوند او را دوست خواهد داشت، رزق او زیاد می‌شود، عمرش افزایش پیدا می‌کند و داخل بهشتی می‌شود که خداوند وعده داده است.
۳. جلوگیری از مرگ بد
حضرت امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: صله رحم دشمن را اندوهگین می‌سازد و از مرگ‌های بد نگه می‌دارد.
۴. آبادی شهر‌ها
حدیثی که از پیامبر اسلام (ص) نقل شده که: «صلة الرحم تعمر الدیار و تزید فی الأعمار و إن کان اهلُها غیر أخیارٍ»، یعنی پیوند با خویشان، شهر‌ها را آباد می‌کند و بر عمر‌ها می‌افزاید. اگر چه انجام دهندگان آن از نیکان هم نباشند.
آداب صله رحم
صله رحم اگر به صورت دید و بازدید و سر زدن به خویشاندان و نزدیکان باشد آدابی دارد که به توصیه اسلام رعایت کردن آن‌ها امری مطلوب و شایسته است، چند مورد از آداب صله رحم که در کتاب‌های روایی بیشتر مورد تاکید ائمه اطهار بوده اند عبارتند از:
۱. سلام دادن

اولین و مهم‌ترین آداب دید و بازدید، سلام دادن است؛ چراکه سلام یکی از نام‌های خداوند متعال است و با سلام کردن رحمت الهی نازل می‌شود. حضرت رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: هر گاه به هم برخوردید، با سلام کردن و دست دادن دیدار کنید و، چون جدا شدید، با آمرزش‌خواهی از هم جدا شوید.

۲. دست دادن
اسلام همیشه یکی از طرفداران روابط صمیمی و بدون دشمنی بوده است. دست دادن در هنگامه ملاقت با افراد باعث بیرون ریختن کینه و دشمنی از ذهن می‌شود. حضرت رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: با یکدیگر دست دهید؛ زیرا دست دادن کینه و کدورت را از بین می‌برد.

۳. معانقه
معانقه شبیه به روبوسی در فرهنگ ایرانی است و نوعی به آغوش کشیدن دیگران است که لزوما با بوسیدن همراه نیست. امام محمدباقر (ع) می‌فرمایند: «هر مومنی برای دیدن برادر خود برود خداوند برای هر گامی که بر می‌دارد یک ثواب می‌نویسد و یک گناه از او پاک می‌شود و یک درجه بالا برده می‌شود و، چون در خانه‌اش را بکوبد، در‌های آسمان به رویش گشوده گردد و، چون با هم دست دهند و معانقه کنند (یکدیگر را در آغوش بگیرند) خدا رویش را به آن‌ها کند»

آثار قطع رحم
همانطور که پیروی از فرامین الهی همیشه با آثار مثبت و دنیوی خوبی همراه است، دوری و اجتناب از آن‌ها نیز می‌تواند آثاری بدی داشته باشد. چند نمونه از عواقب قطع رحم در گفتار ائمه معصومین را ذکر می‌کنیم:
۱. لعنت پیامبر
مسلمان واقعی کسی است که از مورد لعن بودن توسط پیامبر دوری می‌کند. رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: «ملعون است، ملعون است کسی که قطع رحم کند»
۲. خشم خداوند
فردی محضر پیامبر اکرم (ص) آمد و پرسید: مبغوض‌ترین عمل‌ها نزد خداوند کدام است؟ حضرت فرمود: مشرک بودن به خداوند. آن مرد پرسید: بعد از آن کدام عمل است؟ حضرت جواب دادند: کسی که با خویشاوندن خویش قطع رابطه کند. خشم خداوند مجازات سنگینی است برای کسانی که به توصیه‌های ائمه و خداوند بی اعتنا هستند.
۳. احساس نکردن بوی بهشت
هر کس قطع رحم کند علاوه بر آن‌که داخل بهشت نمی‌شود، حتی بویش را نیز احساس نمی‌کند و از دست دادن چنین توفیقی حتما پشیمانی به بار می‌آورد. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «خداوند بهشت را آفرید، آن‌گاه آن را پاکیزه کرد و بویش را معطر کرد و همانا بوی بهشت از فاصله دو هزار سال به مشام می‌رسد و کسی عاق والدین و قاطع رحم باشد، بوی بهشت را احساس نمی‌کند.»

منبع: مجله ستاره