.svg)
چک الکترونیکی چیست؟
پارسینه: چک الکترونیکی یک ابزار نوین پرداخت است متشکل از امنیت، سرعت بوده، در این نوشته قصد بر این است که تا ویرایشی امروزی‌تر از چک، که آن را چک الکترونیکی می‌نامند ارایه دهیم.
هيچ كس مطمئن نيست كه اولين چک چه زمانی نوشته، يا بر روی چوب يا سنگ حک شده است. بعضی كارشناسان بر اين عقيده اند كه ممكن است رومی ها در حدود 352 سال قبل از ميلاد چک را ابداع كرده باشند. حتی اگر اين مطلب صحيح باشد ظاهرا اين ايده ها در آن زمان چندان جايگاه كاربردی نداشته اند. بانک ها يا موسسات مشابه آن در بين النهرين، يونان و روم باستان وجود داشته اند و احتمالا سپرده ها را از يک حساب به ديگر حساب ها انتقال می داده اند. اما هيچ مدرک مستندی از آن انتقال ها باقی نمانده است.
آخرين مدرک از سپرده گذاری ها در قالب چيزی به نام چک ايتاليای قرون وسطی و كاتالونيا مربوط می شود. در اين نواحی بانک های قديم سپرده گذاران را مقيد می كردند قبل از آنكه بانک سپرده شان را مصادره كند و يا آن را به حسب مشتری ديگری انتقال دهد، شخصا به بانک مراجعه كنند. استفاده عملی از ابزارهای نوشتاری برای نيل به چنين مقاصدی به تدريج شكل گرفت.
گفته می شود كه چک در ايالات متحده، حدود سال 1681 برای اولين بار استفاده شد. وقتی بازرگانان در بوستون زمين خود را در يک سرمايه گذاری گرو می گذاشتند، دريافتند كه می توان به جای اين كار چک نوشت. اولين چک چاپی مربوط به سال 1763 است كه از بانک داری بريتانيايی لورنس چايلدز (Lawrence Childs) به جای مانده است.
اگر چه امروزه چک در سطح وسيعی قابليت دارد، اما بانک داری مشكلات بزرگی را در خصوص آن مشاهده می نمايد كه هم‌چنان وجود دارد: به راستی چگونه می توان اين قطعه كاغذ را به گونه ای جريان داد تا بتوان در بانک های ديگر آن را وصول كرد. در چک های رسيده می فرستاد. اما اين امر، رفت و آمدهای زياد و بعضا سرقت پول ها در نتيجه ناامنی را موجب می شد.
راه حل اين مشكل در قرن هفدهم هم زمان با پيدايش علم بانک داری در بريتانيا پيدا شد. داستان از اين قرار بود كه يكی از پيک های بانک لندن در يک يا چند نقطه مستقر می شد و پيک های ساير بانک ها را می پذيرفت. آن ها می توانستند در اين مكان مذاكره كنند و تمام چک های صادر شده از ساير بانک ها را قابل پرداخت نموده، تصميم به معاوضه آن ها بگيرند يا اين كه جريان آن ها را در جهت ديگری قرار دهند. اين سيستم را اصطلاحا سيستم Clearinghouse می گويند. پيوستن به اين شبكه كاغذی بانک ها كه در آن معاوضه چک با يكديگر صورت می گيرد هم چنان كاربر دارد.
در اين نوشته قصد بر اين است كه تا ويرايشی امروزی تر از چک، كه آن را چک الكترونيكی می نامند ارايه دهيم. چک الكترونيكی يک ابزار نوين پرداخت است متشكل از امنيت، سرعت بوده و دارای فرآيند بازدهی تمام تراكنش های الكترونيكی هم گون و توام با زيرساخت قانونی گسترش يافته صحيح است قابليت جایگزينی با چک های كاغذی در فرآيندهای تجاری را دارد. اولين بار چک الكترونيكی توسط خزانه داری ايالات متحده برای آنكه پرداخت های كلان را در سطح اينترنت بسازند، به كار گرفته شد.
مفهوم چک الكترونيكی طی پروژه ای از F S T C، شركت سرويس های نوين مالی (Financial Services Technology Consortiurn) گسترش داده شده است. FSTC دارای 100 عضو است كه شامل تعدادی از بانك‌های بزرگ، كارپردازان فنی امور مالی، دانشگاه ها و لابراتوارهای تحقيقاتی است. كار فنی بر روی پروژه چک الكترونيكی در چند مرحله انجام شد. توليد ايده های جديد، انجام تحقيقات اوليه، ساخت و تثبيت نمونه های اوليه، به قاعده در آوردن خصوصيات برای سيستم آزمايشی و اجرايی سيستم آزمايشی.
يک چک الكترونيكی نسخه الكترونيكی و يا به عبارتی نسخه نمايشی چک كاغذی است.
چند ويژگی اوليه چک های الكترونيكی از اين قرارند: همان اطلاعاتی را دارند كه در چک های كاغذی موجود است. می توانند با همان ارزش و چهارچوب قانونی چک های كاغذی پايه ريزی شوند. قابليت پيوند به اطلاعات نامحدود و معاوضه سريع بين ساير بخش ها. می توانند در هر تراكنش مشابه چک های كاغذی امروزی استفاده شوند. توسعه قابل استفاده بودن در مقايسه با چک های كاغذي با اضافه كردن مبلغ.
چک الكترونيكی چگونه كار می كند؟
چک الكترونيكی به همان روش چک های كاغذی عمل می كند: نويسنده چک (Payer)، چک الكترونيكی را به كمک انواع مختلفی از دسـتگاه های الكترونيكی می نويسد و سپس آن را به وسـيله ترمينال های دريافت كننده (Payer) به بانک های دريافت كننده واگذار می كند. دريافت كننده های الكترونيكی، چک الكترونيكی را كه نوعی اعتبار رسيده محسوب می شود، در قالب سپرده دريافت نموده و سپس آن را به بانک های پرداخت كننده (Payer's banks) می سپارند. بانک های پرداخت كننده چک الكترونيكی را تاييد نموده و حساب مرتبط با چک را شارژ می كنند.
چک الكترونيكی از زاويه ای ديگر
در جريان چک الكترونيكی، تراكنش می تواند از جانب بانک های دريافت كننده (Payer's banks) آغاز شود:
تراكنش با ارسال صورت حساب و يا يک يادداشت بانكی به پرداخت كننده چک، كه در سيستم حساب های قابل پرداخت مشتری طراحی شده است، آغاز می شود. وقتی زمان پرداخت صورت حساب فرا رسيد، اطلاعات موجود در صورت حساب به وسيله سيستم حساب های قابل پرداخت بررسی می گردد و سپس داده های صورت حساب برای آن كه يک چک الكترونيكی صادر شود مورد استفاده قرار می گيرد.
چک الكترونيكی صادرشده شامل مجموعه اطلاعات يک چک، نظير دريافت كننده چک، مبلغ، زمان پرداخت و اطلاعات حساب می باشد. برای امضا نمودن چک، پرداخت كننده يک رمز را برای گشوده شدن كارت دفترچه چک خود وارد می نمايد. (مشابه ورود رمز در كارت هوشمند).
اين كارت يک جايگاه امن برای كليد امضای خصوصی پرداخت كننده است. يک امضای چک الكترونيكی ممكن است به شكل رمز‌نويسی شده، يک كپی از صورت حساب چک الكترونيكی را پيوست داشته باشد، بنابراين يک مزاحم نمی تواند صورت حسابی ديگر را به صورت تقلبی ثبت و ارسال نمايد.
قالب بندی صورت حساب ها ثابت نيست ولی می تواند از لحاظ طولی، شكل و داده های موجود در آن قابل تغيير باشد. بنابراين يک پرداخت كننده می تواند متن رسيده از دريافت كننده (Payee) را برگشت دهد. اين امر دريافت كننده را قادر می سازد تا اطلاعات موردنياز جهت پرداخت صحيح را تكميل نمايد.
چک الكترونيكی امضا شده به وسيله email يا تراكنش وب، به يک دريافت كننده ارسال می شود. دريافت كننده صحت امضا پرداخت كننده را روي چک الكترونيكی و صورت‌حساب بررسي كرده، اطلاعات صورت‌حساب را استخراج نموده و به حساب های قابل وصول ارسال می كند، دريافت كننده رمز خود را جهت گشودن دفترچه چک الكترونيكی وارد می كند.
چک های پشت نويسی شده به بانک های دريافت كننده جهت تسويه و قرارگيری در حساب ارسال می شوند. فرآيند تسويه می تواند به وسيله سيستم های نمايش چک الكترونيكی (ECP System) موجود يا ديگر سيستم های تسويه و پرداخت انجام شود هر دو بانک دريافت كننده و پرداخت كننده، امضاهای چک الكترونيكی و پشت نويسی های به كار رفته در دو لايه از سيستم (تاييد كليدهاي امضا و حساب بانک پرداخت كننده اصلی (صادركننده چک)) را بررسی می كنند.
بانک پرداخت كننده تحقيق می كند كه اين چک الكترونيكی تكراری نباشد، حساب و هويت پرداخت كننده جاری صحيح باشد و سپس چک را به پرداخت كننده حساب سپرده درخواست (DDA) ارسال می كنند.
در نهايت يک پيام به پرداخت كننده ارسال می شود كه در آن شرح كاملی از روند تراكنش آمده است.
چرا چک های الكترونيكی را به كار می بريم؟
چک های الكترونيكی ويژگی های مهمی دارند، آن ها خدمات زير را عرضه می كنند: تراكنش های بانكی را قادر می سازند تا با امنيت كافی در اينترنت به كار گرفته شوند. در بستری نامحدود ولی كنترل شده اطلاعات، صحت خود را حفظ می كنند. تقلب های ايجاد شده روی چک ها از بين می رود. تاييد خودكار محتويات و صحت چک ها. خصيصه های مرسوم چک های معمولی نظير توقف پرداخت و اصلاح آسان آن. افزايش قابليت های نظير فعال نمودن تاريخ پرداخت.
تكنولوژی چک الكترونيكی:
تكنولوژی چک های الكترونيكی ارتقا نرم افزارها و سخت افزارها توسط FSTC به منظور: كاهش هزينه های اوليه (در مقايسه با ساير ابزارهای پرداخت). به دست آوردن استاندارد صنعتی جهانی. فراهم كردن يک ابزار جهانی برای كاربران. امروزه چک های الكترونيكی بر پايه های زير بنا شده اند: زبان مشترک فروش خدمات بانكی (FSML). تقويت امضاهای الكترونيكی به منظور به كار بردن آلگوريتم های فعال پرداخت. امنيت سخت افزارهایی نظير كارت های هوشمند. تاييد هويت ديجيتالی. فعال نمودن عمليات بانک ها و تجارت.
مقايسه چک الكترونيكی و ساير ابزارهای پرداخت
از آنچه تاكنون گفته شد می توان به قابليت های چک الكترونيكی در مقايسه با چک های كاغذی معمولی پی برد. اما آنچه در مقايسه سيستم خدمات كارت با چک الكترونيكی می توان گفت از اين قرار است: كارت ها به وسيله اشخاص حقيقی و در وسعت كسب و كار كوچکتری به كار می روند تا پرداخت ها را در مكان های فروش و يا ترمينال های نزديک به مشتريان مقدور سازند. سيستم امنيتی كه در اينترنت برای كارت به كار می رود می تواند در سطح Offline نيز به كار گرفته شود. چک های الكترونيكی می توانند امنيت پرداخت ها را نه تنها در پرداخت های جزيی محلی بلكه در سراسر سطح اينترنت برقرار كنند.
برخلاف كارت، چک الكترونيكی می تواند برای اشخاص حقوقی مانند وصول پرداخت های تجاری به كار گرفته شود. در واقع می توان به جای چک های معمولی در تجارت از آن استفاده نمود.
به سبب ريسک های وابسته به كارت، برخی صادركنندگان كارت ها يک محدوديت روزانه روی مبلغی كه می تواند در يک كارت شارژ نمود قرار داده‌اند. در حالیكه چک الكترونيكی در اختيار مشتری است نه بانک، همچنين هيچ تبصره مشاهبی برای اينگونه محدوديت ها تعريف نشده است.
آخرين مدرک از سپرده گذاری ها در قالب چيزی به نام چک ايتاليای قرون وسطی و كاتالونيا مربوط می شود. در اين نواحی بانک های قديم سپرده گذاران را مقيد می كردند قبل از آنكه بانک سپرده شان را مصادره كند و يا آن را به حسب مشتری ديگری انتقال دهد، شخصا به بانک مراجعه كنند. استفاده عملی از ابزارهای نوشتاری برای نيل به چنين مقاصدی به تدريج شكل گرفت.
گفته می شود كه چک در ايالات متحده، حدود سال 1681 برای اولين بار استفاده شد. وقتی بازرگانان در بوستون زمين خود را در يک سرمايه گذاری گرو می گذاشتند، دريافتند كه می توان به جای اين كار چک نوشت. اولين چک چاپی مربوط به سال 1763 است كه از بانک داری بريتانيايی لورنس چايلدز (Lawrence Childs) به جای مانده است.
اگر چه امروزه چک در سطح وسيعی قابليت دارد، اما بانک داری مشكلات بزرگی را در خصوص آن مشاهده می نمايد كه هم‌چنان وجود دارد: به راستی چگونه می توان اين قطعه كاغذ را به گونه ای جريان داد تا بتوان در بانک های ديگر آن را وصول كرد. در چک های رسيده می فرستاد. اما اين امر، رفت و آمدهای زياد و بعضا سرقت پول ها در نتيجه ناامنی را موجب می شد.
راه حل اين مشكل در قرن هفدهم هم زمان با پيدايش علم بانک داری در بريتانيا پيدا شد. داستان از اين قرار بود كه يكی از پيک های بانک لندن در يک يا چند نقطه مستقر می شد و پيک های ساير بانک ها را می پذيرفت. آن ها می توانستند در اين مكان مذاكره كنند و تمام چک های صادر شده از ساير بانک ها را قابل پرداخت نموده، تصميم به معاوضه آن ها بگيرند يا اين كه جريان آن ها را در جهت ديگری قرار دهند. اين سيستم را اصطلاحا سيستم Clearinghouse می گويند. پيوستن به اين شبكه كاغذی بانک ها كه در آن معاوضه چک با يكديگر صورت می گيرد هم چنان كاربر دارد.
در اين نوشته قصد بر اين است كه تا ويرايشی امروزی تر از چک، كه آن را چک الكترونيكی می نامند ارايه دهيم. چک الكترونيكی يک ابزار نوين پرداخت است متشكل از امنيت، سرعت بوده و دارای فرآيند بازدهی تمام تراكنش های الكترونيكی هم گون و توام با زيرساخت قانونی گسترش يافته صحيح است قابليت جایگزينی با چک های كاغذی در فرآيندهای تجاری را دارد. اولين بار چک الكترونيكی توسط خزانه داری ايالات متحده برای آنكه پرداخت های كلان را در سطح اينترنت بسازند، به كار گرفته شد.
مفهوم چک الكترونيكی طی پروژه ای از F S T C، شركت سرويس های نوين مالی (Financial Services Technology Consortiurn) گسترش داده شده است. FSTC دارای 100 عضو است كه شامل تعدادی از بانك‌های بزرگ، كارپردازان فنی امور مالی، دانشگاه ها و لابراتوارهای تحقيقاتی است. كار فنی بر روی پروژه چک الكترونيكی در چند مرحله انجام شد. توليد ايده های جديد، انجام تحقيقات اوليه، ساخت و تثبيت نمونه های اوليه، به قاعده در آوردن خصوصيات برای سيستم آزمايشی و اجرايی سيستم آزمايشی.
يک چک الكترونيكی نسخه الكترونيكی و يا به عبارتی نسخه نمايشی چک كاغذی است.
چند ويژگی اوليه چک های الكترونيكی از اين قرارند: همان اطلاعاتی را دارند كه در چک های كاغذی موجود است. می توانند با همان ارزش و چهارچوب قانونی چک های كاغذی پايه ريزی شوند. قابليت پيوند به اطلاعات نامحدود و معاوضه سريع بين ساير بخش ها. می توانند در هر تراكنش مشابه چک های كاغذی امروزی استفاده شوند. توسعه قابل استفاده بودن در مقايسه با چک های كاغذي با اضافه كردن مبلغ.
چک الكترونيكی چگونه كار می كند؟
چک الكترونيكی به همان روش چک های كاغذی عمل می كند: نويسنده چک (Payer)، چک الكترونيكی را به كمک انواع مختلفی از دسـتگاه های الكترونيكی می نويسد و سپس آن را به وسـيله ترمينال های دريافت كننده (Payer) به بانک های دريافت كننده واگذار می كند. دريافت كننده های الكترونيكی، چک الكترونيكی را كه نوعی اعتبار رسيده محسوب می شود، در قالب سپرده دريافت نموده و سپس آن را به بانک های پرداخت كننده (Payer's banks) می سپارند. بانک های پرداخت كننده چک الكترونيكی را تاييد نموده و حساب مرتبط با چک را شارژ می كنند.
چک الكترونيكی از زاويه ای ديگر
در جريان چک الكترونيكی، تراكنش می تواند از جانب بانک های دريافت كننده (Payer's banks) آغاز شود:
تراكنش با ارسال صورت حساب و يا يک يادداشت بانكی به پرداخت كننده چک، كه در سيستم حساب های قابل پرداخت مشتری طراحی شده است، آغاز می شود. وقتی زمان پرداخت صورت حساب فرا رسيد، اطلاعات موجود در صورت حساب به وسيله سيستم حساب های قابل پرداخت بررسی می گردد و سپس داده های صورت حساب برای آن كه يک چک الكترونيكی صادر شود مورد استفاده قرار می گيرد.
چک الكترونيكی صادرشده شامل مجموعه اطلاعات يک چک، نظير دريافت كننده چک، مبلغ، زمان پرداخت و اطلاعات حساب می باشد. برای امضا نمودن چک، پرداخت كننده يک رمز را برای گشوده شدن كارت دفترچه چک خود وارد می نمايد. (مشابه ورود رمز در كارت هوشمند).
اين كارت يک جايگاه امن برای كليد امضای خصوصی پرداخت كننده است. يک امضای چک الكترونيكی ممكن است به شكل رمز‌نويسی شده، يک كپی از صورت حساب چک الكترونيكی را پيوست داشته باشد، بنابراين يک مزاحم نمی تواند صورت حسابی ديگر را به صورت تقلبی ثبت و ارسال نمايد.
قالب بندی صورت حساب ها ثابت نيست ولی می تواند از لحاظ طولی، شكل و داده های موجود در آن قابل تغيير باشد. بنابراين يک پرداخت كننده می تواند متن رسيده از دريافت كننده (Payee) را برگشت دهد. اين امر دريافت كننده را قادر می سازد تا اطلاعات موردنياز جهت پرداخت صحيح را تكميل نمايد.
چک الكترونيكی امضا شده به وسيله email يا تراكنش وب، به يک دريافت كننده ارسال می شود. دريافت كننده صحت امضا پرداخت كننده را روي چک الكترونيكی و صورت‌حساب بررسي كرده، اطلاعات صورت‌حساب را استخراج نموده و به حساب های قابل وصول ارسال می كند، دريافت كننده رمز خود را جهت گشودن دفترچه چک الكترونيكی وارد می كند.
چک های پشت نويسی شده به بانک های دريافت كننده جهت تسويه و قرارگيری در حساب ارسال می شوند. فرآيند تسويه می تواند به وسيله سيستم های نمايش چک الكترونيكی (ECP System) موجود يا ديگر سيستم های تسويه و پرداخت انجام شود هر دو بانک دريافت كننده و پرداخت كننده، امضاهای چک الكترونيكی و پشت نويسی های به كار رفته در دو لايه از سيستم (تاييد كليدهاي امضا و حساب بانک پرداخت كننده اصلی (صادركننده چک)) را بررسی می كنند.
بانک پرداخت كننده تحقيق می كند كه اين چک الكترونيكی تكراری نباشد، حساب و هويت پرداخت كننده جاری صحيح باشد و سپس چک را به پرداخت كننده حساب سپرده درخواست (DDA) ارسال می كنند.
در نهايت يک پيام به پرداخت كننده ارسال می شود كه در آن شرح كاملی از روند تراكنش آمده است.
چرا چک های الكترونيكی را به كار می بريم؟
چک های الكترونيكی ويژگی های مهمی دارند، آن ها خدمات زير را عرضه می كنند: تراكنش های بانكی را قادر می سازند تا با امنيت كافی در اينترنت به كار گرفته شوند. در بستری نامحدود ولی كنترل شده اطلاعات، صحت خود را حفظ می كنند. تقلب های ايجاد شده روی چک ها از بين می رود. تاييد خودكار محتويات و صحت چک ها. خصيصه های مرسوم چک های معمولی نظير توقف پرداخت و اصلاح آسان آن. افزايش قابليت های نظير فعال نمودن تاريخ پرداخت.
تكنولوژی چک الكترونيكی:
تكنولوژی چک های الكترونيكی ارتقا نرم افزارها و سخت افزارها توسط FSTC به منظور: كاهش هزينه های اوليه (در مقايسه با ساير ابزارهای پرداخت). به دست آوردن استاندارد صنعتی جهانی. فراهم كردن يک ابزار جهانی برای كاربران. امروزه چک های الكترونيكی بر پايه های زير بنا شده اند: زبان مشترک فروش خدمات بانكی (FSML). تقويت امضاهای الكترونيكی به منظور به كار بردن آلگوريتم های فعال پرداخت. امنيت سخت افزارهایی نظير كارت های هوشمند. تاييد هويت ديجيتالی. فعال نمودن عمليات بانک ها و تجارت.
مقايسه چک الكترونيكی و ساير ابزارهای پرداخت
از آنچه تاكنون گفته شد می توان به قابليت های چک الكترونيكی در مقايسه با چک های كاغذی معمولی پی برد. اما آنچه در مقايسه سيستم خدمات كارت با چک الكترونيكی می توان گفت از اين قرار است: كارت ها به وسيله اشخاص حقيقی و در وسعت كسب و كار كوچکتری به كار می روند تا پرداخت ها را در مكان های فروش و يا ترمينال های نزديک به مشتريان مقدور سازند. سيستم امنيتی كه در اينترنت برای كارت به كار می رود می تواند در سطح Offline نيز به كار گرفته شود. چک های الكترونيكی می توانند امنيت پرداخت ها را نه تنها در پرداخت های جزيی محلی بلكه در سراسر سطح اينترنت برقرار كنند.
برخلاف كارت، چک الكترونيكی می تواند برای اشخاص حقوقی مانند وصول پرداخت های تجاری به كار گرفته شود. در واقع می توان به جای چک های معمولی در تجارت از آن استفاده نمود.
به سبب ريسک های وابسته به كارت، برخی صادركنندگان كارت ها يک محدوديت روزانه روی مبلغی كه می تواند در يک كارت شارژ نمود قرار داده‌اند. در حالیكه چک الكترونيكی در اختيار مشتری است نه بانک، همچنين هيچ تبصره مشاهبی برای اينگونه محدوديت ها تعريف نشده است.
كلام آخر
چک الکترونیکی قابل استفاده برای تمام دارندگان حساب، كوچک و بزرگ، است؛ در جايی كه ساير راه حل های پرداخت الكترونيكی با ميزان ريسک بالا و يا نامناسب باشند. امن ترين ابزار پرداخت فعال تا به امروز به شمار می روند. فراهم نمودن سرعت و امنيت تسويه های مالی لازم. تواما با حساب های چک های معمولی موجود قابل استفاده است. قابل جريان به كمک دامنه متنوعی از سخت افزارها و نرم افزارهای كاربردی است.
منبع: بیتوته
ارسال نظر