دانش پارس جنوبی در رگ‌ شرکت‌های ایرانی

میدان مشترک گازی پارس جنوبی - گنبد شمالی که یکی از بزرگترین میادین گازی جهان محسوب می‌شود، ۸ درصد ذخایر گازی جهان را در دل خود دارد. ایران برای بهره‌گیری از ذخایر گازی این میدان عظیم، ابتدا دست به دامان شرکت‌های خارجی شد چرا که در سال ۱۳۷۶ که توسعه این میدان مشترک در سمت ایران آغاز شد، پیمانکاران ایرانی توان اجرا و توسعه مگاپروژه‌های گازی به ابعاد فاز‌های پارس جنوبی را نداشتند.

بلوک بندی پارس جنوبی توسط مشاور فرانسوی (شرکت توتال فرانسه) انجام شد به نحوی که ۳۷۰۰ کیلومتر مربع از مساحت این میدان که در مرز‌های آبی ایران قرار داشت در قالب ۲۴ فاز تقسیم بندی شد.

توسعه پارس جنوبی از فاز ۲ و ۳ آغاز شد. در سال ۱۳۷۶ که توسعه این دو فاز در قالب یک پروژه با هدف تولید روزانه ۵۶.۶ میلیون متر مکعب گاز طبیعی، تولید روزانه ۸۰ هزار بشکه میعانات گازی و تولید روزانه ۴۰۰ تن گوگرد آغاز شد، شرکت‌های ایرانی توان توسعه این مگاپروژه را از نظر توان فنی، طراحی و مهندسی و همچنین مدیریت کلان پروژه نداشتند؛ از اینرو این پروژه به شرکت‌های توتال فرانسه، گازپروم روسیه و پتروناس مالزی با رهبری کنسرسیوم توتال فرانسه واگذار شد.

در مجموعه وزارت نفت در آن سال‌ها تصمیم بر آن شد که شرکت‌های ایرانی با الگوبرداری از کار شرکت‌های خارجی، حضور خود در مگاپروژه‌های گازی را آغاز کنند، از اینرو کار توسعه فاز یک پارس جنوبی به شرکت ایرانی تازه تأسیس پتروپارس واگذار شد. طرح توسعه فاز ١ میدان گازی پارس جنوبی در دی ماه ١٣٧٧ توسط شرکت نفت و گاز پارس (POGC) و در قالب یک قرارداد بیع متقابل (Buy Back) به شرکت ایرانی پتروپارس واگذار شد. این شرکت با دراختیار گرفتن نقشه‌های تهیه شده برای توسعه فاز‌های ۲ و ۳ و شروع به کپی برداری از کنسرسیوم توتال، گازپروم، پتروناس، و با مهندسی معکوس و کسب تجربه، شروع به کار کرد.

پس از آنکه سه سال از تجربه کار شرکت پتروپارس در فاز اول می‌گذشت و در حالی که توسعه این فاز به نیمه راه رسیده بود، در میانه سال ۱۳۷۹ عملیات توسعه فاز‌های ۴ و ۵ به کنسرسیوم متشکل از شرکت­های انی ایتالیا، پتروپارس ایران و نیکوی ایران واگذار شد.

شرکت‌های پتروپارس و نیکو در مجموع سهمی ۴۰ درصدی در قرارداد توسعه‌ای این فاز داشتند، اما تجارب پتروپارس در فاز اول نشان می‌داد که نیاز است شرکت‌های ایرانی با حضور در کنار شرکت‌های بزرگ نفتی، برخی ریزه‌کاری‌های لازم را از طراحی تا اجرا فرا گیرند.

همچنین توسعه فاز‌های ۶، ۷ و ۸ میدان گازی پارس جنوبی در همان سال به شرکت ایرانی پتروپارس واگذار شد. شرکت ایرانی پتروپارس با تجارب اندوخته از توسعه فاز یک، به طور همزمان ادامه توسعه فاز یک، آغاز توسعه فاز‌های ۴ و ۵ در کنار شرکت انی ایتالیا و آغاز توسعه فاز‌های ۶ و ۷ و ۸ را پی گرفت.

شرکت نیکو، دیگر شرکت ایرانی بود که در کنار شرکت پتروپارس ایران، کسب تجربه در مگاپروژه‌های گازی را در فاز‌های ۴ و ۵ آغاز کرد. این رویه که شرکت‌های ایرانی بیشتری بتوانند به کسب تجربه در مگاپروژه‌های گازی اقدام کرده و در سال‌های آینده بتوانند با اتکا به دانش کسب شده، توسعه پارس جنوبی را خود در دست بگیرند، سرلوحه توسعه فاز‌های بعدی قرار گرفت به طوری که در سال ۱۳۸۱، توسعه فاز‌های ۹ و ۱۰ به کنسرسیومی متشکل از شرکت‌GS کره جنوبی، شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت OIEC و شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران IOEC رسید.

طرح توسعه فاز ۱۲ به منظور ایجاد ظرفیت برداشت روزانه معادل سه فاز استاندارد از مخزن پارس جنوبی طراحی و در سال ۱۳۸۴ به روش بیع متقابل به شرکت پتروپارس واگذار شد. این شرکت ایرانی تجارب خود از پروژه‌های قبلی را به این پروژه مهم آورد و کار توسعه را آغاز کرد.

سال ۱۳۸۵ شاهد آغاز توسعه دو پروژه مهم شامل پروژه توسعه فاز‌های ۱۵ و ۱۶ و پروژه توسعه فاز‌های ۱۷ و ۱۸ پارس جنوبی با تکیه بر توان داخلی و اعتماد به توان پیمانکاران ایرانی بودیم و رفته رفته شرکت‌های ایرانی جدیدی در کنار شرکت‌های قدیمی تری، چون پتروپارس با تجاربی که از سایر پروژه‌های بزرگ صنعتی در کشور داشتند به جمع شرکت‌های فعال ایرانی در مگاپروژه‌های پارس جنوبی پیوستند.

در پروژه فاز‌های ۱۵ و ۱۶ کنسرسیومی متشکل از شرکت­های آریا نفت شهاب، مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران، صف و ایزوایکو کار را در دست گرفت و بعد‌ها قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء (ص) نیز به این پروژه اضافه شد و رهبری کنسرسیوم را برعهده گرفت. در پروژه فاز‌های ۱۷ و ۱۸ نیز کنسرسیومی متشکل از سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران، شرکت ملی حفاری ایران، شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت و شرکت صنعتی دریایی ایران (صدرا) کار توسعه را در دست گرفتند.

در میانه سال ۱۳۸۹، در عزمی از سوی دولت وقت پروژه کلانی در پارس جنوبی آغاز شد که معروف به توسعه فاز‌های ۳۵ ماهه پارس جنوبی شد. در این طرح، اجرای پروژه فاز ۱۴ با واگذاری به کنسرسیومی متشکل از سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو)، شرکت مدیریت طرح­های صنعتی ایران، شرکت مهندسی و ساخت تأسیسات دریایی ایران، شرکت ملی حفاری ایران، شرکت مجتمع کشتی­سازی و صنایع فراساحل ایران، شرکت مدیریت پروژه­های نیروگاهی ایران (مپنا)، شرکت پایندان و شرکت ماشین سازی اراک، اجرای پروژه فاز ۱۳ با واگذاری به کنسرسیومی متشکل از شرکت پتروپایدار ایرانیان، شرکت صنعتی دریایی ایران (صدرا) و شرکت مدیریت پروژه­های نیروگاهی ایران (گروه مپنا)، اجرای پروژه فاز ۱۹ با واگذاری به کنسرسیوم شرکت­های پتروپارس، پتروپارس ایران و مهندسی و ساخت تأسیسات دریایی ایران، اجرای پروژه فاز‌های ۲۰ و ۲۱ با واگذاری به کنسرسیومی متشکل از شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت ایران OIEC و شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران و اجرای پروژه فاز‌های ۲۲، ۲۳ و ۲۴ با واگذاری به شرکت پتروسینا آریا و شرکت صنعتی دریایی ایران (صدرا) آغاز شد. اگرچه هیچ کدام از این پروژه‌ها موفق به تکمیل در زمان ۳۵ ماهه نشدند، اما با درصد‌های مختلف پیشرفت، در سال‌های بعد مسیر تکمیل شدن و رسیدن به بهره برداری را طی کردند.

در سال ۱۳۹۲ با روی کار آمدن تیم جدید مدیریتی وزارت نفت، تصمیم بر آن شد تا پروژه‌های پارس جنوبی اولویت بندی شود و بر اساس میزان پیشرفت فیزیکی هر فاز و نوع قرارگیری بلوک آن در پهنه پارس جنوبی (اولویت دادن به بلوک‌های مرزی) فاز‌ها با تمرکزدهی سرمایه و توان فنی و مهندسی و با استفاده از توانمندی شرکت‌های ایرانی به بهره برداری برسند.

در این راستا، رفته رفته فاز‌های ۱۲ و ۱۵ و ۱۶ به مدار بهره برداری وارد شدند و در سال ۱۳۹۵ ظرفیت تولید گاز ایران از میدان مشترک پارس جنوبی به ۴۵۳ میلیون مترمکعب رسید.

توسعه در پارس جنوبی با سرعت ادامه یافت و با بهره برداری از فاز‌های ۱۷ و ۱۸، ۱۹ و ۲۰ و ۲۱ در سال ۹۶ به رکورد تولید ۵۷۰ میلیون مترمکعب در روز رسیدیم و طی ۴ سال (از سال ۹۶ تا ۹۲) با تکمیل این فازها، ظرفیت تولید گاز کشور از پارس جنوبی دو برابر شد.

در ادامه با بهره برداری از سکو‌های A. و C. فاز ۱۴ در سال جاری ظرفیت تولید گاز ایران از این مخزن مشترک به ۶۱۰ میلیون مترمکعب در روز رسید و موفق شدیم در میزان تولید روزانه، قطر را پشت سر بگذاریم.

پس از طی این مسیر که از سال ۱۳۷۶ آغاز شده و تاکنون ادامه دارد، شرکت‌هایی در ایران تشکیل شده و فعالیت کرده‌اند که با کسب تجارب ارزنده در پروژه‌های مختلف پارس جنوبی، اکنون پیمانکارانی توانمند در عرصه طراحی، مهندسی و اجرای مگاپروژه‌های گازی هستند.

فریدون حسنوند رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در خصوص تاثیر پروژه‌های پارس جنوبی در حوزه دانش فنی و ارتقای شرکت‌های مجری پروژه در گفتگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: توسعه ۲۰ ساله پارس جنوبی و استفاده از ظرفیت شرکت‌های ایرانی در این ۲۰ سال موجب شده امروز شرکت‌هایی داشته باشیم که در رده شرکت‌های تراز اول جهان در صنعت نفت و گاز حرفی برای گفتن دارند.

وی افزود: شرکت‌های ایرانی که در راه توسعه پارس جنوبی توانمند شده و تجارب ارزنده‌ای کسب کرده‌اند امروز می‌توانند از تجارب و توانمندی‌های خود در طراحی، مهندسی و اجرای مگاپروژه‌های نفتی و گازی کشور استفاده کرده و حتی در پروژه‌های خارج از مرز‌های ایران فعالیت داشته باشند.

رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: همکاری شرکت‌های ایرانی با شرکت‌های خارجی در سال‌های اولیه توسعه پارس جنوبی و سپس اعتماد به پیمانکاران داخلی در سال‌های تحریم مسیری بود که منجر به رشد توان علمی و فنی شرکت‌های ایرانی شد و بدون شک برای ادامه مسیر توسعه صنعت نفت و گاز کشور، استفاده از این توان، برگ برنده کشور است.

شرکت‌های ایرانی برای نخستین بار در پروژه‌های پارس جنوبی بود که حفاری اکتشافی و تولیدی در اعماق دریا را در کنار شرکت‌های اروپایی انجام دادند و بعد از آن با تکیه بر توان داخلی به حفاری چاه‌های جدید اکتشافی، توصیفی و تولیدی در بخش‌های مختلف پارس جنوبی پرداختند. لوله‌گذاری دریایی فاز‌های نخست توسعه‌ای پارس جنوبی توسط شرکت‌های اروپایی انجام شد، اما امروزه شاهد بهره برداری از فاز‌هایی هستیم که صفر تا صد لوله گذاری دریایی آن توسط شرکت‌های ایرانی انجام شده و حتی در این پروژه‌ها رکورد‌هایی جدید با نام شرکت‌های ایرانی به ثبت رسیده است.

هیچ کدام از شرکت‌های ایرانی تا پیش از توسعه پارس جنوبی، تجربه و فعالیتی در زمینه ساخت پالایشگاه‌های گازی و تجهیزات پیچیده آن اعم از تجهیزات دوار، فرآیندی، جداکننده و ... نداشتند و در جریان توسعه این میدان گازی بود که شرکت‌های مختلف ایرانی هر کدام در بخش‌های مختلفی، چون نیروگاه، یوتیلیتی، طراحی و مدیریت پروژه، طراحی و ساخت تجهیزات و ... ورود و فعالیت کردند به طوری که امروز شرکت‌هایی با تجربه در بخش طراحی، ساخت و اجرای پالایشگاه‌های بزرگ گازی در ایران داریم.

تأمین خطوط لوله گاز ترش در شرایط تحریمی یکی از دغدغه‌های مسیر توسعه پارس جنوبی بود. لوله‌هایی که با دلالی شرکت‌های ثالث و با هزینه‌ای بیشتر از شرکت‌های اروپایی خریداری می‌شد و یا لوله‌هایی که از کشور‌های آسیایی خریداری شده و با چالش کیفیت مواجه می‌شد، مسیر پردغدغه‌ای بود که طی شد تا بالاخره شرکت‌های ایرانی به تولید خطوط لوله گاز ترش ورود کردند.

طی این راه ۲۰ ساله موجب شد تا امروز شرکت‌های ایرانی در مدیریت پروژه‌های کلان در بخش بالادستی نفت و گاز، ساخت و نصب سکو‌های دریایی، تجهیزات سرچاهی، تجهیزات دوار پالایشگاهی، تجهیزات مورد استفاده در حفاری، ساخت و نصب خطوط لوله گاز در خشکی، لوله گذاری دریایی، انجام حفاری‌ها و ... توانمند شوند و از این توانمندی امروز بتوانیم به عنوان برگ برنده تحریم‌های نفتی ایران در مسیر توسعه صنعت نفت و گاز بهره بگیریم.