راز هجوم ناگهانی حشرات به کشور چیست؟

حضور حشرات رنگارنگی همچون پروانه در بسیاری از شهر‌های کشور، چهره شهر‌ها را زیباتر کرده و باعث نشاط و سرزندگی بسیاری از شهروندان شده است؛ اما عده‌ای از حضور این حشرات و طغیان آن‌ها نگرانند. به‌همین دلیل، با آقای علیرضا نادری، حشره‌شناس و پژوهشگر ایرانی، به گفتگو نشستیم تا با کمّ‌وکیف حضور این مهمانان گوناگون بیشتر آشنا شویم.

علیرضا نادری، حشره‌شناس و پژوهشگر ایرانی، درباره دلیل افزایش گونه‌های مختلف حشرات ازجمله پروانه‌ها و بید‌ها در ماه‌های اخیر می‌گوید: به‌دلیل تغییر شرایط آب‌وهوایی که پیش‌زمینه تغییرات اقلیمی است، تعدادی از حشرات افزایش جمعیت پیدا کرده‌اند. برخی به اشتباه فکر می‌کنند دلیل افزایش این حشرات بارندگی‌های اخیر است؛ درحالی‌که اکولوژی مسأله‌ای پیچیده و وابسته به عوامل مختلفی است.

او در توضیح این عوامل می‌گوید: در مقوله افزایش حشرات، عوامل مختلفی دخیل هستند. به‌غیر از بارندگی‌های درخورتوجه ماه‌های اخیر، باید به تخریب زیستگاه‌ها اشاره کنیم. در مناطق بیابانی، تپه‌ماهور‌ها و دامنه‌های کوهستانی، تخریب‌های بی‌رویه و ساخت مزارع و شهرسازی باعث تخریب زیستگاه‌های طبیعی شده است؛ درنتیجه گیاهانی که پوشش گیاهی طبیعی مراتع بودند، جای خود را به پوشش گیاهی نامرغوب یا مهاجمی داده‌اند که یا اصلا میزبان حشرات بومی نیستند یا از حشرات کمتری میزبانی می‌کنند. افزون‌براین با افزایش بارندگی، گیاهانی سریع رشد کرده‌اند که برای بسیاری از حشرات مرغوب نیستند.

رشد بی‌رویه گیاهان نامرغوب جمعیت پروانه‌ها را افزایش داد

نادری از این گفته نتیجه می‌گیرد انواع حشراتی که باید در اینجا رشد می‌کردند و به‌نوعی کنترل‌کننده گیاهان و حشرات دیگر نیز بودند، یا مهاجرت کردند یا جمعیت‌شان کم شده یا به‌طورکلی آن‌ها را از دست داده‌ایم. برای مثال، زنبور‌های پاراتیزویید را در بسیاری از نقاط کشور داشتیم که به‌دلیل تغییرات زیستگاهی و اکوسیستمی، یا آن‌ها را از دست دادیم یا جمعیت‌شان کاهش یافته؛ در‌صورتی‌که در گذشته، همین زنبور‌ها از پروانه‌ها تغذیه می‌کردند و باعث کاهش منطقی جمعیت پروانه‌ها می‌شدند. با افزایش همین زنبورها، تعداد جمعیت بسیاری از بیدها، ملخ‌ها و حشرات دیگر می‌توانند کاهش یابند و به‌تعادل برسند؛ اما حالا که این گونه‌های حشره کم شده‌اند، با افزایش بی‌رویه گونه‌های دیگر حشرات مواجه شده‌ایم. او ادامه می‌دهد: در بارندگی‌های سال گذشته و امسال، بسیاری از گونه‌های گیاهی نامرغوب مانند کنگر و پنیرک افزایش یافت؛ گونه‌هایی که حتی دام هم از آن‌ها استفاده نمی‌کند. همچنین، پروانه وانساکاردیویی که در ماه‌های اخیر تعدادشان خیلی زیاد شد و در کشور سروصدا کرد، طیف وسیعی از گیاهان را مصرف می‌کند؛ به‌ویژه گیاهان خاردار و گیاهانی مانند کنگر و پنیرک. حالا با بارندگی‌های مناسب اخیر و افزایش این گونه‌های گیاهی، روزیِ پروانه‌ها و لاروهایشان رسید و لارو آن‌ها سریع رشد کرد و به پروانه‌های جدید تبدیل شدند و نسل بعدی را رقم زدند.

سفیدبالک‌ها؛ دغدغه همچنان تهرانی‌ها

اگرچه تهران و برخی شهر‌ها در ماه‌های اخیر، عرصه خودنمایی پروانه‌های رنگارنگ بود، هنوز از خاطرمان نرفته در چند سال اخیر، شهروندان با حضور بی‌رویه سفیدبالک‌ها در سطح شهر روبه‌رو بوده‌اند و هنوزهم نگران حضور دوباره آن‌ها هستند. نادری هم تصریح می‌کند ممکن است این حشرات کوچک دوباره مهمانمان شوند. وی توضیح می‌دهد: سفیدبالک‌ها به‌طورکامل از بین نرفته‌اند. پروژه‌هایی به‌ظاهر برای از‌بین‌بردن این حشرات انجام شد؛ اما دلیل اصلی کاهش جمعیت سفیدبالک‌ها تغییرات آب‌وهوایی است. بارش‌ها و سردی آب‌وهوا عامل اصلی کم‌شدن جمعیت آن‌هاست. به‌گفته او، ما اکنون به‌سمت تغییرات اقلیمی پیش می‌رویم و طبیعتا آب‌وهوای کشورمان معتدل و در برخی نقاط هم نیمه‌گرمسیری شده است. این امر باعث می‌شود بسیاری از حشرات گرمسیری و نیمه‌گرمسیری راحت‌تر زندگی کنند.

این حشره‌شناس ادامه می‌دهد: سفیدبالک‌ها از ابتدا متعلق به کشور ما نبوده‌اند و وارداتی کشور‌های جنوب شرق هستند. کسی نمی‌داند نخستین‌بار این مهمانان کی به کشور ما آمدند؛ ولی احتمال دارد ازطریق گیاهان گلخانه‌ای یا توت‌های کاغذی وارد تهران شده باشند. به باور او، حتی گلدانی کوچک هم که میزبان حشره است، می‌تواند به گسترش نسل آن حشره در شهر یا کشور کمک کند. امسال هم باید مراقب باشیم؛ زیرا با شروع گرمای تابستان، اگر بارش خاصی نداشته باشیم، دوباره این حشرات کوچک زادوولد و طغیان می‌کنند.

نگران حمله ملخ‌ها در پایتخت نیستیم

مردم تهران علاوه‌بر طغیان دوباره سفیدبالک‌ها، نگران هجوم ملخ‌هایی هستند که اکنون در شهر قم جولان می‌دهند. بااین‌حال، این حشره‌شناس با بیان اینکه ملخ‌های قم بومی آن منطقه هستند و از جای دیگری به قم کوچ نکرده‌اند و به تهران هم نخواهند آمد، تصریح می‌کند: ما در ایران، بیش از ۲۰۰ گونه ملخ داریم و گونه ملخ‌هایی که به جنوب کشور حمله کردند، با ملخ‌هایی که در محدوده قم ساکن هستند، متفاوت است. ملخ‌های جنوب دریایی و صحرایی‌اند و از روی خلیج‌فارس رد شده‌اند و از جنوب آفریقا به ایران رسیده‌اند؛ اما ملخ‌های قم، تهران و شهر‌های دیگر بومی همان منطقه هستند و اکنون مانند سایر حشرات افزایش جمعیت داده‌اند. نادری درباره نگرانی مردم از هجوم یک‌باره ملخ‌ها به شهر می‌گوید: جای هیچ‌گونه نگرانی نیست. البته، طبیعی است که وقتی گونه‌ای از حشرات اطراف شهر‌ها افزایش می‌یابند، با کمبود غذا روبه‌رو می‌شوند و مزارع کشاورزی هم دائما سم‌پاشی می‌شود و نمی‌تواند منبع دائمی تغذیه‌شان باشد؛ بنابراین از گیاهان مهاجمی تغذیه می‌کنند که در حاشیه شهر‌ها با بی‌مبالاتی بی‌رویه، خودمان زمینه رشدشان را فراهم کرده‌ایم و وقتی هم که باز غذا کم می‌آورند، از حاشیه شهر‌ها وارد خود شهر می‌شوند؛ ولی با ورودشان به شهر مشکلی را به‌بار نخواهند آورد. این حشره‌شناس تأکید می‌کند: البته، اکنون در‌حال‌تغییر فصل هستیم و زمان زایش و شکوفایی ملخ‌ها و بسیاری از حشرات در مناطقی مانند تهران به‌پایان رسیده؛ به‌طوری‌که تعداد پروانه‌ها در سطح شهر هم خیلی کم شده است.

راهکار مبارزه با حشرات چیست؟

علیرضا نادری در پاسخ به این پرسش که راه‌حل مبارزه با رشد بی‌رویه حشرات چیست، توضیح می‌دهد: از دید ما، سم‌پاشی اشتباه‌ترین راه‌حل برای مبارزه با حشرات است و هم باعث می‌شود مردم آسیب بیشتری ببینند و هم اینکه حشرات مقاوم‌تری دربرابر سم در نسل‌های بعدی به‌وجود آوریم. او تأکید می‌کند: متأسفانه عده‌ای از مردم گمان می‌کنند پروانه‌ها هم مضر هستند؛ درحالی‌که پروانه‌ها با بید‌ها متفاوت‌اند. بعضی از بید‌ها مانند بید برنج یا بید پنبه که به شب‌پره برنج و پنبه‌ها معروف‌اند، ممکن است مضر باشند؛ ولی اکثر بید‌ها بی‌ضرر و بی‌خطر هستند. درباره پروانه‌ها هم باید گفت: در ایران بیش از ۴۴۰ گونه پروانه شناسایی شده که از میان آن‌ها، کمتر از ۱۰ گونه آفت کشاورزی هستند؛ بنابراین، نباید نگران حضور این حشرات در شهر باشیم.

منبع:صبح نو