بازی ژاپن با کارت ایران

در یادداشتی به قلم نوذر شفیعی آمده است: از این نظر سفر فی‌نفسه مهم است، اما موضوع دیگر این است که برای اولین‌بار است که نخست‌وزیر ژاپن پس از انقلاب به ایران سفر می‌کند و نکته سوم این است که ژاپن یک کشور مهم و… معتبر در عرصه بین‌المللی است و مناسبات تهران و توکیو در پرتو این سفر می‌تواند ارتقا پیدا کند.

اما اگر ژاپن بخواهد وارد بحث میانجیگری شود، یک کشور میانجیگر باید حداقل چند ویژگی اولیه را داشته باشد؛ به خصوص اینکه شرایط میان ایران و امریکا از حساسیت بسیار بالایی برخوردار است. اولین شرط آن است که باید کشوری مورد قبول دو طرف منازعه باشد. ژاپن در حال حاضر مورد قبول امریکایی‌ها هست و از اول انقلاب تاکنون نیز در بحث جمهوری اسلامی ایران جانب امریکا را گرفته است، ولی به نظر می‌رسد به عنوان یک قدرت آسیایی ایران نیز نگاه مثبتی به این کشور دارد. نکته دوم این است که باید دید منطقه‌ای که در آن منازعه و تنش رخ داده تا چه حد با منافع کشور میانجیگر ارتباط پیدا می‌کند. حوزه خلیج‌فارس یکی از حوزه‌های مهمی است که انرژی ژاپن را تامین می‌کند. از همین رو هرگونه بی‌ثباتی در منطقه خلیج‌فارس برای ژاپن نگران‌کننده خواهد بود. با در نظر گرفتن این موضوع ژاپن از شرایط لازم برخوردار است.

مورد سوم بحث اعتبار و جایگاه بین‌المللی کشور میانجیگر است. ژاپن تقریباً بعد از جنگ جهانی دوم در حوزه اقتصادی رشد خوبی داشته، ولی در حوزه سیاسی و نظامی در محدودیت کامل قرار داشته است. از همین رو ژاپن به دنبال آن است که عضور شورای امنیت سازمان ملل شود، در مناطق مختلف جهان نفوذ پیدا کند و تمام رفتار‌هایی را انجام دهد که یک قدرت بزرگ جهانی آن را انجام می‌دهد؛ بنابراین ژاپن با این میانجیگری به دنبال کسب اعتبار نیز هست. از این نظر نه تنها ژاپن به دنبال کسب اعتبار است بلکه اساساً ژاپن یک کشور معتبر در عرصه بین‌المللی است. پس نباید فراموش کنیم که ژاپن به لحاظ اقتصادی کشوری معتبر و به لحاظ سیاسی نیز به دنبال افزایش اعتبار خود است. از همین رو به نظر می‌رسد شرایط به نحوی است که ژاپن می‌تواند به عنوان میانجیگر میان ایران و امریکا قرار بگیرد، زیرا ژاپن به لحاظ بین‌المللی از اعتبار بالایی برخوردار است و با یک کشور جهان سومی کوچک متفاوت است. در حال حاضر هرچند بحث میانجیگری میان ایران و امریکا بر سر سفر آقای آبه شینزو به تهران سایه افکنده است، اما وقتی که از سطح به عمق حرکت می‌کنیم پی می‌بریم که ژاپنی‌ها به دنبال یک میانجیگری صرف نیستند.

ژاپنی‌ها از فضا‌های سیاسی، امنیتی و نظامی موجود در جهان برای خودنمایی استفاده می‌کنند. به‌طور مثال چند سال پیش که در اقیانوس هند و در حوزه کشور‌های آسیای جنوب شرقی سونامی رخ داد، ژاپن یکی از کشور‌های فعال در کمک به آسیب‌دیدگان بود. یا حتی در بحران افغانستان در سال ۲۰۰۱ ژاپن به عنوان یک کشور پشتیبان وارد عمل شد. این نکات کوچک برای ژاپنی‌ها بسیار مهم است، زیرا بن‌بستی که ژاپن با آن مواجه شده بن‌بستی است که شکستن آن در حوزه نظامی و سیاسی بسیار دشوار است. از همین رو ژاپنی‌ها در تلاش هستند که با این اقدامات کوچک به تدریج محدودیت‌های سیاسی و نظامی که علیه این کشور پس از جنگ جهانی دوم به وجود آمد به تدریج برداشته شود و به سمت تبدیل شدن به یک قدرت بزرگ جهانی پیش برود.

اساساً اگر یک کشور بخواهد تبدیل به یک قدرت بزرگ جهانی شود، یکسری شرایطی را باید داشته باشد. به‌طور مثال باید یک قدرت اتمی یا به لحاظ اقتصادی رشد چشمگیری داشته باشد، یا حتی به لحاظ سیاسی عضور دایم شورای امنیت شود. ویژگی‌های مهم دیگری نیز باید داشته باشد که از جمله آن می‌توان به نفوذ در مناطق مهم جهان اشاره کرد؛ بنابراین برای ژاپن حضور در خلیج‌فارس به عنوان یک منطقه استراتژیک، به اندازه حضور در خاورمیانه به عنوان یک منطقه بحرانی بسیار اهمیت دارد. صرف‌نظر از ابعاد اقتصادی که می‌تواند چنین حضوری داشته باشد به لحاظ سیاسی و امنیتی حضور ژاپن از اهمیت بالایی برخوردار است. از همین رو یکی از کشور‌هایی که می‌تواند این نفوذ را برای هر کشوری که به دنبال تبدیل شدن به یک قدرت بزرگ جهانی است، فراهم کند ایران است. در حال حاضر ایران مورد توجه روسیه، چین و هند است.

اکنون نیز در حال مورد توجه قرار گرفتن از سوی ژاپن نیز هست. ایران در حال حاضر مورد بی‌مهری امریکا است. از همین رو همه این توجه‌ها از یک طرف و بی‌مهری‌ها از طرف دیگر به خاطر جایگاه و موقعیتی است که ایران در خاورمیانه و خلیج‌فارس دارد؛ بنابراین برای ژاپنی‌ها ارتباط با ایران به خصوص اگر مساله با امریکا را حل کنند فوق‌العاده حایز اهمیت است. در حال حاضر آینده روابط دوجانبه ایران و ژاپن نیز بستگی زیادی به دستاورد‌های سفر دارد.

سفر آبه شینزو اگر در چارچوب مساعی جمیله باشد می‌توان آن را پیشاپیش موفق دانست، زیرا می‌تواند در نهایت به کاهش تنش در روابط ایران و امریکا منجر شود، زیرا مساعی جمیله به این معنی است که عامل سومی وارد یک تنش میان دو کشور شود و آن‌ها را به کاهش تنش و حل اختلافات تشویق کند. این کار تقریباً راحتی است، اما اگر بنا باشد این سفر در چارچوب میانجیگری باشد در آن صورت باید ژاپنی‌ها طرح‌ها و پیشنهادات مختلفی را ارایه دهند.

چنین طرح‌ها و پیشنهاداتی تا چه حد می‌تواند مورد قبول جمهوری اسلامی قرار گیرد که فعلاً نمی‌شود در خصوص آن قضاوت کرد بنابراین اگر نتیجه سفر موفقیت‌آمیز باشد به نظر می‌رسد تاثیر مثبت و پیش‌برنده‌ای در روابط ایران و ژاپن خواهد گذاشت، اما اگر منفی باشد ممکن است یا روابط در وضعیت فعلی باقی بماند یا حتی ممکن است گرایش ژاپن به سمت بلوک امریکا بیش از گذشته شود.