.svg)
یافته‌های جدید از زلزله تهران
پارسینه: مدیر بخش زلزله در مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن – وابسته به وزارت راه و شهرسازی- تحقیقاتی را درباره رفتار گسل‌ها که در زلزلههای اخیر رخداده در سطح کشور و محدوده تهران انجام داده و نتایج تازه منتشر شده آن را در اختیار «دنیای‌اقتصاد» قرار داده که از وقوع ۵۵ زمین‌لرزه با بزرگی بیش‌از ۴ ریشتر در پهنه ایران ظرف ۶ماه گذشته حکایت می‌کند، به طوری که اکثر زلزله‌ها در نیمه‌شرقی کشور اتفاق افتاده و ۳ مورد از آنها در اطراف پایتخت به ثبت رسیده است.
این تحقیق که جزئیات مربوط به «تعداد زلزله‌ها»، «بزرگی زمین‌لرزه‌ها» و «میزان انرژی آزاد شده در هر زلزله» را در دو دوره ۳۶ ماه اخیر و ۱۲ ماه اخیر برای تهران و کشور مورد بررسی قرار داده است، نشان می‌دهد در گستره «کل‌کشور» تغییر خاصی در تعداد زلزله‌ها و همچنین میزان انرژی آزاد شده، به وجود نیامده، اما در حالی که متوسط بزرگی زلزله‌ها در سه‌سال گذشته کمتر از ۴ ریشتر بوده، این شاخص در ماه‌های اخیر به مرز ۶ ریشتر نزدیک شده است.
هر چند وضعیت لرزه‌خیزی کل‌کشور به عنوان گستره واحد، در حد نرم قلمداد شده است، اما در بررسی مربوط به چهار گوشه کشور -محدوده‌های شمال‌غرب، شمال‌شرق، جنوب‌غرب و جنوب‌شرق- مشخص شده در محدوده شمال‌شرق تعداد زمین‌لرزه‌های ماه‌های اخیر روند صعودی به خود گرفته طوری که تغییرات انرژی رها شده ناشی از زلزله طی چند ماه اخیر در این محدوده قابل‌توجه بوده و در نتایج این تحقیق، این هشدار داده شده که استان‌های واقع در این پهنه نیاز به پایش بیشتری دارند. در عین حال، برای سه محدوده دیگر تغییر قابل‌ملاحظه‌ای در تعداد و شدت زمین‌لرزه‌ها مشاهده نشده است.
اما برای تهران و اطراف پایتخت، نتایج این تحقیق متفاوت از پیش‌بینی‌هایی است که این روزها درباره «زلزله بزرگ» مطرح می‌شود.
دکتر علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله در مرکز تحقیقات ساختمان‌ومسکن به همراه تیم ۴ نفره مرکب از زلزله‌شناسان ایرانی، در این تحقیق نقشه‌ای از زمین‌لرزه‌های ثبت‌شده در حریم ۱۵۰ کیلومتری شهر تهران را تهیه کرده و به این جمع‌بندی رسیده است که اغلب زلزلههای نزدیک شهر تهران در سمت شمال‌شرق پایتخت رخ می‌دهد و این محدوده یکی از نقاط حساس از دیدگاه لرزه‌خیزی به حساب می‌آید.
جمع‌بندی‌های این محقق زلزله‌شناس درباره تهران حاکی است: از آنجا که انرژی آزاد شده از زلزلههای ماه‌های اخیر اطراف تهران منطبق با نرم و مقدار زمینه فعالیت لرزه‌ای این منطقه بوده، می‌توان گفت که محدوده تهران از نظر فعالیت لرزه‌ای در وضعیت عادی خود قرار دارد.
بخش‌های مهم از متن این تحقیق با عنوان «بررسی زلزلههای اخیر گستره ایران با تاکید بر زمین‌لرزه‌های محدوده تهران» را در زیر بخوانید:
سیمای لرزه‌خیزی کشور
نخستین قدم در مطالعه زمین‌لرزه، مطالعه گسل‌ها به عنوان چشمه‌های لرزه زا است. گسل‌ها، شکستگی‌هایی در پوسته زمین هستند که در راستای آنها جابه‌جایی اتفاق می‌افتد. جابه‌جایی گسل‌ها بین چند میلیمتر تا چند متر متغیر است. این جابه‌جایی‌ها می‌تواند به صورت جابه‌جایی آرام باشد که هیچ‌گونه لرزشی در زمین ایجاد نمی‌کند و یا به صورت ناگهانی اتفاق بیفتد. جابه‌جایی ناگهانی در طول گسل‌ها عامل ایجاد اغلب زلزله‌ها می‌باشد.
کشور ایران به عنوان بخشی از کمربند کوهزایی آلپ و هیمالیا است و فشار ناشی از دو صفحه عربستان و هند، فلات ایران را دستخوش کوتاه‌شدگی و به تبع آن یکی از مناطق فعال لرزه‌زمین ساختی کرده‌است. باتوجه به موارد ذکر شده تهیه، بررسی و مطالعه نقشه‌های تراکم گسلش به عنوان یکی از پارامترهای خطرپذیری بسیار لازم و ضروری است.
با توجه به واقع شدن ایران بر روی یکی از دو کمربند زلزله خیز جهان و وجود گسل‌های فراوان، وقوع زلزله در فلات ایران امری طبیعی است. ایران جزو ده کشور بلاخیز و ششمین کشور زلزله خیز دنیا است. آنچه حائز اهمیت است، وضعیت شهرها و کلان شهرهایی مثل تهران، تبریز و… است که روی گسل‌ها یا در مجاورت آنها ساخته شده و در معرض خطر زلزله قرار دارند، حرکت این گسل‌ها باعث رها شدن انرژی ذخیره شده و بروز زلزلههای مکرر می‌شود و تلفات جانی و خسارت‌های مالی فراوانی را در مناطق شهری به دنبال دارد.
بررسی لرزه خیزی به منظور برآوردی از رژیم تغییرات وقوع زمین لرزه‌ها انجام یافت. روش کار به این ترتیب بوده است که ابتدا در کل گستره ایران، برای بازه زمانی سه ساله از ۲۶/۹/۸۷ تا ۲۶/۹/۹۰ سری زمانی رخداد زلزله‌ها از نظر تعداد، انرژی آزاد شده و بزرگی زلزله‌ها مورد بررسی قرار گرفت. این تغییرات به خصوص برای چند ماهه گذشته مدنظر بوده اند. با بررسی روند تغییرات و نحوه آن، می‌توان در مورد وضعیت آتی ناحیه از حیث وجود رفتارهای لرزه‌ای خارج از نرم، صحبت کرد.
این مطالعه ابتدا برای ۱۲ ماه گذشته (۲۶/۹/۸۹ تا ۲۶/۹/۹۰) و سپس برای ۳ سال گذشته انجام یافت. برای بررسی ۱۲ ماه گذشته تغییرات به ازای هر سه ماه برآورد گردید و برای دوره زمانی سه سال گذشته (سی و شش ماه گذشته از تاریخ ۲۶/۹/۹۰) به طور ماهانه مقادیر به دست آمد. بررسی روند تغییرات در طول زمان این امکان را خواهد داد که وضعیت آتی لرزه خیزی را بر اساس نحوه رفتار زلزله‌ها تا حدودی حدس بزنیم.
بررسی کشوری
برای دوره ۳۶ ماه گذشته (سه ساله)، رخداد ماهانه زلزله‌ها بر حسب تعداد آورده شده که تغییرات خاص و قابل ملاحظه‌ای برای ماه‌های آخر در مقایسه با کل دوره زمانی مشاهده نمی‌گردد و لذا، وضعیت لرزه خیزی برای کل گستره کشور به عنوان گستره واحد، در حد نرم قلمداد می‌گردد.
وقوع زمین لرزه‌ها بر حسب بزرگی آنها در مدت زمان ۳۶ ماه نیز نشان می‌دهد که در بازه‌های سه‌ماهه اخیر بزرگی زلزله‌ها اندازه بزرگ‌تری نسبت به ماه‌های قبل تر نشان می‌دهد و می‌توان استنباط کرد که تجمع تنش بزرگ‌تری در سه ماهه اخیر در کل کشور بوده است. در سه‌سال اخیر حدود متوسط زلزله‌ها زیر بزرگی ۴ بوده ولی در بازه‌های زمانی معین، تغییرات از مقدار زمینه فراتر می‌رود که یکی از این بازه‌های زمانی، سه ماه اخیر ( مهر، آبان و آذر سال ۱۳۹۰) می‌باشد که لازمه توجه و بررسی‌های جزئی‌تر می‌باشد.
بررسی زلزلههای اخیر در چهارگوشه ایران
برای بازه ۱۲ماهه، به ازای هر سه‌ماه تعداد زلزله‌ها در ۴ ناحیه شمال‌غرب، شمال‌شرق، جنوب‌غرب و جنوب‌شرق مورد بررسی قرار گرفت.
از نظر تعداد رخداد زلزله، محدوده شمال غرب ایران تعداد بیشتری را نشان می‌دهد. محدوده شمال غرب ایران استان‌های مهم نظیر استان تهران و استان‌های مرکزی و غرب و شمال غرب کشور را در بر می‌گیرد. با اینکه تعداد رخداد در این ناحیه بیش از نواحی دیگر است ولی تغییرات تعداد رخداد در این ناحیه به خصوص در سه دوره سه ماه اخیر یکنواخت می‌باشد و لذا می‌توان استنباط نمود که تغییر محسوسی در رژیم تکتونیکی این ناحیه مشاهده نمی‌گردد.
در ناحیه شمال شرقی کشور که استان‌هایی نظیر خراسان، سمنان و گلستان را شامل می‌شود قابل استنباط است که در سه ماهه‌های اول و دوم و سوم تعداد رخداد زلزله‌ها روند نزولی و در سه ماه اخیر (مهر، آبان و آذر) روند صعودی شروع می‌گردد و لازم است که روند تغییرات در این ناحیه تحت پایش قرار گیرد. در این ناحیه تغییرات زمانی تعداد رخداد زلزله‌ها نسبت به سایر نواحی بیشتر است. اما روند تغییرات در ناحیه جنوب غرب نظیر ناحیه شمال غرب بوده ولی تعداد زلزلههای رخداده در این ناحیه کم می‌باشد. ناحیه جنوب شرق نیز نظیر ناحیه فوقانی خود ( ناحیه شمال شرق ) بوده ولی آهنگ تغییرات نسبت به آن کمتر است.
مقایسه نواحی
کلیه زمین لرزه‌های روی داده در گستره ایران‌زمین در چهار ناحیه شمال غرب، شمال شرق، جنوب غرب و جنوب شرق در بازه زمانی ۳۶ ماه و بطور ماهانه مورد بررسی قرار گرفتند. تغییرات در تعداد رخداد نسبت به زمان و تغییرات انرژی رها شده در رخداد زلزله‌ها دو پارامتر اصلی مورد نظر در این بررسی بودند. در شکل زیر مشاهده می‌گردد که برای دوره زمانی ۳۶ ماهه نیز، تعداد زلزله‌ها در ناحیه شمال غرب بیشتر از سایر نواحی است.
بررسی تعداد زلزلههای رخ داده در این چهار نواحی نشان می‌دهد که محدوده شمال شرق در چهار ماه اخیر روند صعودی پیدا کرده که تا حال حاضر نیز ادامه دارد. در این زمینه نیز سیستم مونیتورینگ زلزله‌ها باید مورد توجه قرار گیرد.
آهنگ تغییرات انرژی رها شده برای هر چهار ناحیه مذکور در طول ۳۶ ماه گذشته و به صورت ماهانه و مقایسه نوع تغییرات تعداد زلزله‌ها با انرژی رها شده نشان می‌دهد که رژیم فعالیت لرزه‌ای نواحی در حیطه تعداد و انرژی کمابیش مطابقت دارد. تغییرات انرژی رها شده در ناحیه شمال شرق کشور، برای چند ماه اخیر قابل توجه می‌باشد. نواحی دیگر دارای نوسان می‌باشند، ولی برای چند ماه گذشته چندان تغییرات قابل ملاحظه‌ای را نشان نمی‌دهند.
بررسی زلزلههای اخیر اطراف تهران
بررسی زلزلههای ۱۲ ماه گذشته محدوده اطراف تهران که در بازه‌های زمانی ۳ ماهه از هم تفکیک یافته‌اند نیز نشان می‌دهد زلزلههای نزدیک شهر تهران در این مدت اغلب در سوی شمال شرقی آن قرار می‌گیرند. محدوده شمال شرق تهران یکی از نقاط حساس از دیدگاه لرزه خیزی است. در این محدوده دو گسله عمده و کاری شمال تهران و مشاء به هم می‌رسند و تشکیل گره تکتونیکی را می‌دهند که معمولا این نقاط، مکان رویداد زلزلههای بزرگ می‌باشد. نقشه‌های تهیه شده نشان می‌دهد که توزیع زمین لرزه‌ها در اطراف شهر تهران الگوی خاصی را داراست.
نظیر بررسی که برای کل گستره سرزمین ایران انجام شد، برای شعاع ۱۵۰ کیلومتری از مرکز شهر تهران نیز بررسی‌ها برای ۳ سال گذشته به منظور به دست آوردن نرم فعالیت لرزه‌های محدوده و پی بردن به تغییرات آن نسبت به زمان انجام یافت.
در این بررسی‌ها تعداد زلزله‌ها و انرژی رها شده به واسطه رخداد زمین لرزه‌ها مورد توجه قرار گرفتند. همچنین متوسط بزرگی زلزله‌ها در بازه‌های زمانی یک ماهه نیز در این قسمت مورد بررسی قرار گرفت.
از روی نمودار «میانگین بزرگای زمین‌لرزه طی ۳۶ماه اخیر در تهران» می‌توان گفت به طور متوسط در هر ماه حدود ۵ زلزله با بزرگی ۵/۲ یا بزرگ‌تر از آن در شعاع ۱۵۰ کیلومتری تهران رخ می‌دهد که گاه این تعداد تا مرز ۱۰ زلزله نیز می‌رسد.
اما تغییرات انرژی آزاد شده توسط زلزلههای منطقه، پایداری و یکنواختی بیشتری قابل ملاحظه است و می‌توان استنباط نمود که ظرف مدت زمان سه ساله و تاکنون تغییرات قابل ملاحظه‌ای در رژیم تجمع و آزاد شدن انرژی برای منطقه تهران مشاهده نمی‌شود. انرژی آزاد شده زلزله‌ها به خصوص برای چند ماهه اخیر منطبق با نرم و مقدار زمینه فعالیت لرزه‌ای گستره می‌باشد و حداقل بر پایه این مشاهدات می‌توان بیان کرد که محدوده تهران از نظر فعالیت لرزه‌ای در رژیم عادی خود قرار دارد.
همچنین مطابق نمودار متوسط بزرگی و تغییرات آن که با متوسط‌گیری از بزرگی‌های زلزلههای مختلف روی داده در بازه‌های زمانی یک ماه به دست می‌آید نیز رفتار خاصی را که نشان دهنده خروج گستره از مقدار زمینه فعالیت لرزه‌ای خود باشد، نشان نمی‌دهد.
نتیجه‌گیری
بررسی زلزلههای گستره ایران در مدت زمانی ۱۲ ماهه و ۳۶ ماه نشان می‌دهد که در ماه‌های اخیر، نیمه شرقی کشور فعالیت لرزه‌ای بیشتری را نشان می‌دهد و تغییرات رفتار لرزه‌ای در ناحیه شمال شرقی (محدوده استان‌های خراسان، به خصوص استان خراسان شمالی و گلستان) قابل ملاحظه تر بوده که لازمه بررسی‌های دقیق‌تری است.
زلزلههای نزدیک شهر تهران بیشتر در سمت شمال شرقی آن (محدوده دماوند و اطراف آن) متمرکز می‌شود که محدوده خطر بالای لرزه‌ای را تشکیل داده و پایش لرزه‌ای این گستره بسیار حائز اهمیت است.
به طور کلی برای گستره‌ای به ابعاد ۳۰۰×۳۰۰ کیلومترمربع به مرکزیت شهر تهران، تغییرات فعالیت لرزه‌ای از نظر تعداد زمین لرزه‌های رخ داده و انرژی رها شده، قابل ملاحظه نبوده و می‌توان گفت بر پایه این مشاهدات، گستره تهران در سطح زمینه فعالیت لرزه‌ای خود قرار دارد.
لذا پیشنهاد می‌شود تا سامانه پایش لرزه‌ای برای استان‌های کشور راه‌اندازی شود. این سامانه به ازای هر استان هزینه‌ای در حدود ۱۰۰ میلیون تومان را در بر دارد که به طور مستمر مدیران کشوری و استانی و کارشناسان که دارای سطح دسترسی باشند را در معرض تغییرات رژیم لرزه خیزی محدوده خود قرار می‌دهد.
ارسال نظر