ایران و عربستان؛ «عمران خان» می‌تواند راهی پیش ببرد؟

به گزارش «پارسینه»، عمران خان، نخست وزیر پاکستان، برای دیداری کوتاه و گفتگو با مقامات سیاسی ایران عازم تهران شده است. هدف اصلی خان از دومین دیدار خود از ایران میانجیگری میان تهران و ریاض است. بر اساس برنامه اعلام شده از وی وزارت خارجه پاکستان خان ابتدا به ایران سفر می‌کند و در آنجا اقامتی شبانه خواهد داشت و سپس در روز بعد برای دیدار با رهبران سعودی به ریاض می‌رود.

در این سفر یک موضوع مهم این است که آیا اقدام نخست وزیر پاکستان با درخواست دولت عربستان بوده است و یا خیر؟

«الوقت» در اینباره می نویسد: عمران خان پیش از این در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک هم اعلام کرده بود که قصد دارد برای کاهش تنش میان ایران و عربستان میانجی‌گری کند. گفته می‌شود محمد بن سلمان ولیعهد سعودی‌ها در آخرین سفر آقای خان به عربستان سعودی پیش از رفتن وی به سازمان ملل از وی خواسته بود تا در رفع تنش با ایران کمک کند.

با این حال وزارت امورخارجه پاکستان با انتشار بیانیه‌ای گزارش رسانه‌ها مبنی بر اینکه مقامات سعودی و حتی محمد بن سلمان نامه و یا پیامی را به نخست وزیر پاکستان برای تحویل به تهران داده باشد را تکذیب کرد.

با این وجود ایران آمادگی خود را برای پذیرش این میانجی گری و شنیدن ابتکارات عمران خان و حتی مذاکره بدون واسطه با مقامات عربستانی اعلام کرده اند.

سابقه میانجی گری پاکستان

تلاش پاکستان برای میانجیگری در خلیج فارس تازگی ندارد. از دهه ۸۰ حداقل چهار ابتکار عمل بزرگ و کوچک وجود داشته است. اولین تلاش میانجی گری پاکستان در طول جنگ ایران و عراق بود. بعد‌ها در سال ۱۹۹۷ اسلام اباد میزبان نشست رهبری ایران و عربستان سعودی در حاشیه نشست «سازمان کنفرانس اسلامی» بود. در سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۴ یک دوره تلاش برای میانجی گری میان تهران و ریاض با ابتکار عمل رئیس جمهور سابق، پرویز مشرف، صورت گرفت، اما این تلاش به دلیل نزدیکی مشرف به آمریکا و همراهی با برنامه‌های واشنگتن در منطقه راه به جایی نبرد. آخرین اقدام پاکستان برای میانجی گری در سال ۲۰۱۶ بود که با ابتکار عمل نخست وزیر وقت، نواز شریف، و ژنرال رهیل شریف، رئیس ارتش، صورت گرفت تا به تنش ایجاد شده در روابط دو کشور پس از اجرای اعدام شیخ باقر النمر، روحانی و رهبر برجسته شیعیان عربستان پایان دهند.

پیشران‌ها و چالش‌های میانجی‌گری

با توجه به سطح اختلافاتی که میان تهران و ریاض در موضوعات و پرونده‌های مختلف منطقه‌ای و نگاه متفاوت دو طرف به نظام امنیت منطقه‌ای وجود دارد این پرسش تردیدآمیز وجود دارد که تاچه حد می‌توان به موفقیت میانجیگری عمران خان امیدوار بود؟

در این زمینه توجه به این مسئله می‌تواند بسیار امیدوار کننده باشد که رهبران دو کشور در موضع گیری‌های خود نشانه‌های تمایل به مذاکره و کاهش تنش را نشان داده اند که می‌تواند ناشی از عدم تمایل دو طرف به رفتن در وادی جنگ با توجه به هزینه‌های گزاف آن برای هر دو کشور باشد.

تمایل به کاهش تنش از سوی ایران با اعلام صریح آمادگی برای مذاکره مستقیم و همچنین ارائه پیشنهاد مبتکرانه صلح هرمز و انعقاد پیمان عدم تجاوز آشکارا بیان شده است و از طرف سعودی نیز می‌توان چنین نشانه‌هایی را در میان موضعگیری اخیر ولیعهد در گفتگو با شبکه آمریکایی «پی بی اس» و همچنین سخنان عادل الجبیر، وزیر خارجه سابق، این کشور ردگیری کرد. طبیعتاً از هم فروپاشیدن طرح فشار حداکثری ترامپ و ناامیدی بن سلمان از عقبنشینی کاخ سفید از نمایش آمادگی برای حمله به ایران و همچنین از هم پاشیدن ائتلاف جنگ علیه یمن با کنار کشیدن ابوظبی از جنگ مولفه‌هایی است که در نرم‌تر شدن لحن سعودی‌ها در مورد گفتگو و البته میانجی گری تأثیرگذار بوده است.

با این حال همچنان می‌توان از وجود چالش‌های مهمی بر مسیر میانجیگری پاکستان و حصول توافق سخن به میان آورد. یکی از این موارد بی اعتمادی عمیق میان دو طرف و هراس سعودی‌ها از افزایش نفوذ محور مقاومت و وانهادن کامل بازی قدرت منطقه‌ای به ایران است.

از بعدی دیگر جنگ یمن و تداوم آن چالش مهمی در هرگونه تلاش برای کاهش تنش میان دو طرف است. عربستان که توان مقابله با یمنی‌ها را از دست داده است برای حفظ وجهه خود در داخل و صحنه بین المللی واکنش‌های یمن به بمباران‌ها و تداوم دیوار محاصره را به ایران نسبت می‌دهد؛ بنابراین جنگ یمن مولفه‌ای مهم در برآیند موفقیت یا عدم موفقیت میانجیگری است و اگر ریاض در پی صلح با تهران می‌باشد باید بپذیرد جنگ یمن را به گونه‌ای فیصله دهد. از این رو انتظار می‌رود عمران خان در دیدار‌های خود از تهران و ریاض منحصراً در یافتن راه حل جنگ یمن متمرکز شود.

همچنین نباید از نقش و نفوذ آمریکا در عربستان سعودی که می‌تواند از هرگونه موفقیت در این طرح جلوگیری کند، چشم پوشی کرد. آمریکا از سیاست ایران‌هراسی موفق شده است که بخش زیادی از درآمد‌های نفتی کشور‌های خلیج فارس را با فروش سلاح و یا به بهانه تأمین امنیت از آن‌ها بستاند. طبیعتاً واشنگتن و تل آویو کاهش اختلافات میان کشور‌های حاشیه خلیج فارس و تهران را به ضرر منافع خود تلقی خواهند چرا که اساس دیدگاه ایران به تامین امنیت خلیج فارس خروج نیرو‌های نظامی بیگانه به ویژه آمریکا است.

سفر عمران خان به تهران در شرایطی صورت می‌گیرد که یک کشتی نفت‌کش ایران روز جمعه در سواحل دریای سرخ مورد یک حمله‌ای که گمان می‌رود راکتی بوده باشد قرار گرفت. اگرچه عامل این حمله معرفی نشده، اما می‌توان حدس زد که همزمانی این دو رویداد بی‌دلیل نیست و طرف‌هایی، چون اسرائیل خواهان موفقیت تلاش‌های میانجیگری عمران خان نیستند.