از علت تا درمان فزون ادراری

پلی‌یوریا یا فزون ادراری اصطلاحی پزشکی برای تعریف ادرار بیش از حد زیاد است. جدا از نوشیدن مقدار بیش از حد آب، فزون ادراری می‌تواند نشانه‌ای از شرایط سلامت زمینه‌ای باشد. شایع‌ترین دلایل فزون ادراری دیابت شیرین (ملیتوس) و دیابت بی مزه (اینسیپیدوس) هستند. افزون بر این، فزون ادراری می‌تواند به واسطه داروها، کافئین، الکل، بیماری کلیوی و بی تعادلی الکترولیتی نیز شکل بگیرد.

ادرار مایعی است که توسط کلیه‌ها با آب و مواد جامد تصفیه شده از جریان خون تولید می‌شود. بدون در نظر گرفتن این که چه مواقعی دفع ادرار صورت می‌گیرد، هر فرد بزرگسال در شرایط عادی روزانه حدود ۲.۵ لیتر ادرار دفع می‌کند. تکرر ادرار مساله‌ای متفاوت است و ممکن است با فزون ادراری (پلی‌یوریا) یا دفع ادرار بیش از حد زیاد هنگام شب (نوکتوریا) مرتبط باشد یا نباشد.

شیوع فزون ادراری به خوبی مورد مطالعه قرار نگرفته و مطالعات در زمینه نوکتوریا بیشتر است. شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند پلی‌یوریا و نوکتوریا در بیماران مسن شایع‌تر است.

علائم

پلی‌یوریا به معنای دفع ادرار بیش از حد زیاد است و ممکن است تنها علامتی باشد که یک فرد تجربه می‌کند. با این وجود، با توجه به دلیل، علائم دیگری وجود دارند که می‌توانند فزون ادراری را همراهی کنند. زمانی که دلیل بروز این شرایط دیابت شیرین یا بی مزه است، فزون ادراری معمولا با تشنگی شدید (پلی‌دیپسیا) همراه است.

دلایل

دلایل بسیاری می‌توانند موجب فزون ادراری شود که از موارد ساده مانند نوشیدن بسیار زیاد آب تا یک عارضه سلامت جدی، مانند نارسایی کلیوی را شامل می‌شوند. در ادامه با برخی دلایل شایع فزون ادراری بیشتر آشنا می‌شویم.

دیابت شیرین

دیابت شیرین شرایطی است که به واسطه ناتوانی بدن در کنترل قند خون چه به دلیل تولید انسولین ناکافی و چه مقاومت به انسولین شکل می‌گیرد. دیابت شیرین به واسطه بالا بودن سطوح قند به اسمولاریته بیشتر در جریان خون منجر می‌شود.

در همین راستا، کلیه‌ها باید با تولید ادرار بیشتر قند بیش از حد زیاد در جریان خون را تصفیه کنند.

دیابت بی مزه

دیابت بی مزه شرایطی کاملا متفاوت با دیابت شیرین است و هیچ ارتباطی با سطوح قند خون ندارد. در عوض، دیابت بی مزه ارتباط مستقیم با فزون ادراری دارد، زیرا با آرژنین وازوپرسین (AVP)، یک هورمون کاهنده ادرار، مرتبط است.

دیابت بی مزه مرکزی به واسطه کمبود ترشح آرژنین وازوپرسین ناشی از یک بیماری عصبی رخ می‌دهد. دیابت بی مزه نفروژنیک به واسطه نارسایی کلیه در واکنش به آرژنین وازوپرسین رخ می‌دهد. دیابت بی مزه مرکزی می‌تواند به واسطه یک بیماری یا آسیب مغزی شکل بگیرد. دیابت بی مزه نفروژنیک معمولا به ارث می‌رسد.

دارو‌های ادرارآور

برخی دارو‌ها به منظور درمان شرایطی مانند نارسایی احتقانی قلب و فشار خون بالا به گونه‌ای طراحی شده اند تا موجب افزایش تولید ادرار شوند. اگر دوز‌های مصرفی درست نباشند، این دارو‌ها می‌توانند به فزون ادراری نیز منجر شوند. پزشک دوز مناسب را برای شما مشخص خواهد کرد تا از دفع ادرار غیر ضروری و بیش از حد زیاد پرهیز شود.

لیتیوم

لیتیوم دارویی است که برای کنترل اختلالات خلق و خو استفاده می‌شود. لیتیوم تقریبا به طور کامل از طریق ادرار از بدن دفع می‌شود و می‌تواند اثر چشمگیری بر کلیه‌های بیمارانی که به طور منظم آن را مصرف می‌کنند، داشته باشد. لیتیوم می‌تواند موجب فزون ادراری و تشنگی شدید در نتیجه دیابت بی مزه نفروژنیک ناشی از مصرف لیتیوم شود.

در صورت تشخیص فزون ادراری، اگر استفاده از لیتیوم به موقع قطع شود، علائم می‌توانند بدون هیچ گونه آسیب بلند مدت بهبود یابند.

با این وجود، اگر فزون ادراری شکل گرفته و مصرف لیتیوم ادامه یابد، آسیب برگشت ناپذیر به کلیه‌ها می‌تواند موجب فزون ادراری دائمی شود.

مصرف الکل یا کافئین

الکل و کافئین به واسطه آثار ادرارآور خود شناخته شده هستند. مصرف بیش از حد هر یک از آن‌ها می‌تواند محرکی برای وقوع فزون ادراری تا حدی باشد که به کم آبی بدن در بیمار منجر شود. الکل همواره یک عامل ادرارآور است، حتی برای افرادی که به طور منظم آن را مصرف می‌کنند. اما آثار ادرارآور کافئین می‌تواند در افرادی که به طور منظم آن را مصرف می‌کنند با گذشت زمان کاهش یابد.

تشخیص

فزون ادراری بیشتر یک علامت است تا این که به خودی خود یک شرایط پزشکی باشد. روشی برای تشخیص فزون ادراری وجود ندارد، اما می‌توان دلیل زمینه‌ای بروز این شرایط را مشخص کرد. روند تشخیص برای هر دلیل متفاوت است. در هر مورد، پزشک زمان آغاز فزون ادراری و این که به طور ناگهانی با به تدریج شکل گرفته است را بررسی خواهد کرد.

دیابت شیرین در برابر دیابت بی مزه

اگر آغاز فزون ادراری پیرو یک مساله عصبی چشمگیر، مانند آسیب دیدگی مغز یا سکته مغزی بوده است، این می‌تواند نشانه‌ای از دیابت بی مزه مرکزی باشد.

فزون ادراری و تشنگی شدید هر دو نشانه‌های دیابت شیرین و دیابت بی مزه هستند. هر دو شرایط نیازمند بررسی توسط پزشک هستند. در همین راستا، آزمایش‌های خون و ادرار برای بررسی دقیق شرایط تجویز خواهند شد.

درمان

موثرترین روش درمان فزون ادراری هدف قرار دادن دلیل زمینه‌ای آن است. به عنوان مثال، دیابت بی مزه نفروژنیک ناشی از لیتیوم با توقف مصرف لیتیوم قابل درمان است. فزون ادراری ناشی از دیابت شیرین احتمالا با زیر کنترل قرار گرفتن سطوح قند خون بیمار بهبود می‌یابد.

فزون ادراری که از طریق رسیدگی به دلیل زمینه‌ای قابل درمان نیست، اغلب با تجویز یک یا چند دارو درمان خواهد شد. یکی از مشخصه‌های فزون ادراری ماهیت رقیق ادرار تولید شده است که بیشتر از آب تشکیل شده تا ادرار.

برخی روش‌های درمان فزون ادراری شامل مصرف یک نوع داروی ادرارآور می‌شوند که با بهبود روش پردازش ادرار در کلیه‌ها معمولا خروجی ادرار را افزایش می‌دهند و آن را از حالت رقیق و آب مانند خارج می‌کنند.