نکات مهم درباره بیماری سل + علل، نشانه‌ها و درمان

بیماری سل در گذشته یکی از علل اصلی مرگ و میر در سرتاسر دنیا بود. به دنبال بهبود شرایط زندگی و ساخت آنتی بیوتیک ها، از درجه‌ی شیوع این بیماری در کشور‌های صنعتی به میزان چشمگیری کاسته شد.

با این حال، در دهه‌ی ۱۹۸۰ بیماری سل جهش دوباره‌ای گرفت. سازمان جهانی بهداشت سل را یک بیماری «همه گیر» اعلام کرد. به گفته‌ی این سازمان، سل یکی از ده علت اصلی مرگ و میر در سرتاسر دنیا و مهم‌ترین علت مرگ بر اثر یک عامل عفونی واحد بود.

طبق تخمین‌های سازمان جهانی بهداشت، در سال ۲۰۱۸ نزدیک به ۱۰ میلیون نفر در سرتاسر دنیا به سل مبتلا شدند و ۱/۵ میلیون نفر هم بر اثر این بیماری جان خود را از دست دادند، از جمله ۲۵۱ هزار نفر که به بیماری اچ آی وی هم مبتلا بودند.

بیشتر مبتلایان در قاره‌ی آسیا بودند. با این حال، خطر این بیماری در بسیاری از دیگر نقاط دنیا هم وجود دارد.

در سال ۲۰۱۸، سازمان کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده آمریکا از ۹،۰۲۵ مورد ابتلا به بیماری سل در این کشور خبر داد.

در حال حاضر، مسأله‌ی مقاومت آنتی بیوتیکی به نگرانی جدید کارشناسان در خصوص بیماری سل تبدیل شده. برخی انواع این بیماری به مؤثرترین روش‌های درمانی موجود هم واکنشی ندارند. در چنین مواردی، درمان سل دشوار خواهد بود.

سل چیست؟

استنشاق باکتری عامل سل یعنی مایکوباکتریوم توبرکلوزیس می‌تواند باعث ابتلا به این بیماری شود.

بعد از درگیر شدن ریه ها، بیماری به سرایت پذیرترین درجه‌ی خود می‌رسد، اما معمولاً فقط بعد از تماس نزدیک با فرد مبتلا به این نوع از سل است که می‌توانید بیمار شوید.

سل انواع مختلفی دارد:

عفونت سلی (سل نهفته)

ممکن است فردی باکتری سل را در بدن خود داشته باشد، اما هرگز هیچ نشانه‌ای در او بروز پیدا نکند. سیستم ایمنی بیشتر افراد می‌تواند باکتری را به نحوی مهار کند که تکثیر و باعث بیماری نشود. در اینصورت فرد دچار عفونت سلی می‌شود نه بیماری فعال سل.

پزشکان به این حالت سل نهفته می‌گویند. ممکن است فرد هرگز هیچ نشانه‌ای نداشته باشد و از عفونت خود هم باخبر نشود. عفونت نهفته‌ی سل از نظر سرایت به دیگران هم بی خطر است. با این حال، کسی که به سل نهفته دچار شده هم نیازمند درمان است.

بیماری سل (سل فعال)

ممکن است بدن توانایی مهار باکتری سل را نداشته باشد. این حالت بیشتر زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن بر اثر بیماری یا استفاده از بعضی دارو‌ها ضعیف شده باشد.

در اینصورت باکتری می‌تواند تکثیر و باعث بروز نشانه‌هایی شود که نتیجه‌ی آن ابتلا به سل فعال خواهد بود. افراد مبتلا به سل فعال می‌توانند این عفونت را به دیگران انتقال دهند.

عفونت سل، بدون مداخله‌ی پزشکی، در ۵ تا ۱۰ درصد افراد مبتلا، تبدیل به بیماری فعال می‌شود. در نیمی از این افراد، ۲ تا ۵ سال از زمان آغاز عفونت طول می‌کشد تا عفونت پیشرفت کند و به مرحله‌ی بیماری فعال برسد.

ریسک ابتلا به سل فعال در این افراد بیشتر است:

کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند
کسانی که ۲ تا ۵ سال از زمان ابتلای آن‌ها به عفونت سل گذشته باشد
افراد مسن و کودکان کم سن و سال
افرادی که از مواد مخدر تزریقی استفاده می‌کنند
کسانی که سل آن‌ها در گذشته به خوبی درمان نشده

علل سل

همانطور که گفته شد مایکوباکتریوم توبرکلوزیس باکتری عامل سل است. این باکتری می‌تواند از طریق قطرات ریزی که با سرفه، عطسه، تف، خنده و صحبت کردن فرد مبتلا به سل ریوی در هوا منتشر می‌شوند، سرایت پیدا کند.

فقط افراد مبتلا به سل فعال می‌توانند این عفونت را به دیگران انتقال دهند. با این حال، بیشتر افراد مبتلا به این بیماری بعد از دریافت درمان مناسب به مدت دست کم دو هفته، دیگر سرایت دهنده‌ی بیماری نخواهند بود.

نشانه‌های هشدار دهنده اولیه سل

در صورت مشاهده‌ی این نشانه‌ها حتماً باید به پزشک مراجعه کنید:

سرفه‌ی مداومی که دست کم ۳ هفته طول کشیده باشد
سرفه‌ی خلط دار که ممکن است در آن خون وجود داشته باشد
کاهش اشتها و وزن
حس خستگی و کسالت
ورم کردن گردن
تب
تعریق شبانه
درد قفسه سینه

علائم انواع سل

سل نهفته: کسانی که به سل نهفته دچار می‌شوند هیچ نشانه‌ای ندارند و در عکس رادیولوژی قفسه سینه‌ی آن‌ها هم هیچ نشانه‌ای از عفونت وجود ندارد. با این حال، یک آزمایش خون یا تست خراش پوستی معلوم خواهد کرد که فرد به عفونت سل دچار است.

سل فعال: افرادی که به بیماری سل مبتلا می‌شوند ممکن است دچار سرفه‌های خلط دار، خستگی، تب، لرز و کاهش اشتها و وزن شوند. این نشانه‌ها معمولاً به مرور زمان شدت می‌یابند، اما ممکن است خود به خود هم از بین بروند و دوباره بازگردند.

نشانه‌های دیگر سل

بیماری سل معمولاً ریه‌ها را درگیر می‌کند، گرچه نشانه‌های این بیماری می‌تواند در دیگر قسمت‌های بدن هم بروز پیدا کند. این اتفاق بیشتر در میان افرادی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی ضعیفی دارند.

بیماری سل می‌تواند باعث موارد زیر شود:

ورم مداوم غدد لنفاوی
شکم درد
درد مفاصل یا استخوان‌ها
احساس گیجی
سردرد مداوم
تشنج

عوارض سل

سل اگر درمان نشود می‌تواند کشنده باشد.

این عفونت اگر در سرتاسر بدن پخش شود می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در سیستم قلبی عروقی و عملکرد متابولیک بدن و مواردی دیگر شود.

سل می‌تواند منجر به سپسیس یا گندخونی شود، نوعی عفونت که می‌تواند منجر به مرگ شود.

ریسک فاکتور‌های سل

احتمال ابتلا به سل فعال در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیشتر است. برخی از مواردی که می‌توانند باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن شوند عبارتند از:

اچ آی وی

پزشکان سل را برای افراد مبتلا به اچ آی وی یک عفونت فرصت طلب می‌دانند. یعنی ریسک ابتلا به سل و تجربه‌ی دوز شدیدتر نشانه‌های این بیماری در مبتلایان اچ آی وی بیشتر از افرادی است که از سیستم ایمنی سالمی برخوردارند.

درمان سل در افراد مبتلا به اچ آی وی با پیچیدگی‌هایی همراه است، اما پزشکان می‌توانند یک برنامه‌ی درمانی جامع برای بیمار ترتیب دهند که هر دو مشکل را دربر بگیرد.

مصرف سیگار

مصرف تنباکو و قرارگیری مداوم در معرض دود افراد سیگاری، ریسک ابتلا به سل را افزایش می‌دهد. این عوامل می‌توانند کار درمان سل را دشوارتر و احتمال بازگشت بیماری بعد از درمان را هم بیشتر کنند.

ترک سیگار و دوری از دود آن می‌تواند ریسک ابتلا به سل را کاهش دهد.

دیگر مشکلات و بیماری‌ها

مشکلات جسمانی دیگری هم هستند که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کنند و می‌توانند ریسک ابتلا به سل را افزایش دهند:

پایین بودن وزن بدن
اختلالات سوء مصرف مواد
دیابت
سیلیکوزیس
بیماری شدید کلیوی
سرطان سر و گردن

علاوه بر این ها، برخی روش‌های درمانی، از جمله پیوند عضو مانع از عملکرد سیستم ایمنی بدن می‌شوند.

حضور در مناطقی که سل در آن‌ها شایع است هم می‌تواند ریسک ابتلا به آن را بالا ببرد.

پیشگیری از سل

روش‌های پیشگیری از سل عبارتند از:

تشخیص و درمان به موقع
دوری از دیگران تا زمانی که ریسک عفونت دیگر وجود نداشته باشد
استفاده از ماسک و پوشاندن دهان
محیط دارای تهویه‌ی مناسب باشد
واکسن سل: در برخی کشور‌ها به عنوان بخشی از برنامه‌ی واکسیناسیون معمول، به کودکان واکسن ضد سل یعنی واکسن کالمت گرین باسیلوس زده می‌شود.

تشخیص سل

کسی که به سل نهفته دچار شده باشد، هیچ نشانه‌ای در او بروز نمی‌کند، اما آزمایشات پزشکی می‌توانند عفونت را نشان دهند. در صورتی که هر کدام از موارد زیر در مورد شما صدق می‌کند باید آزمایش سل دهید:

داشتن تماس با فردی که به سل مبتلا است یا ریسک ابتلا به سل در او وجود دارد
حضور در مناطقی که سل در آن‌ها بسیار شایع است
کار در محیط‌هایی که ممکن است سل در آن‌ها وجود داشته باشد

پزشک از شما درباره‌ی نشانه‌هایی که در شما وجود دارد و سابقه‌ی پزشکی تان سؤال خواهد کرد. شما مورد معاینه‌ی فیزیکی هم قرار خواهید گرفت که شامل گوش دادن به ریه‌ها و بررسی ورم غدد لنفاوی می‌شود.

دو آزمایش هستند که می‌تواند وجود باکتری در بدن را معلوم کنند:

تست خراش پوستی سل
آزمایش خون سل

با این حال، این آزمایشات نمی‌توانند فعال یا نهان بودن سل را مشخص کنند. برای تشخیص فعال بودن سل، پزشک ممکن است یک تست خلط و یک عکس رادیولوژی از قفسه سینه هم برای شما تجویز کند.

همه‌ی مبتلایان سل، فارغ از فعال یا نهان بودن آن، نیازمند درمان هستد.

درمان سل

با تشخیص به موقع و دریافت آنتی بیوتیک مناسب، سل قابل درمان است.

نوع آنتی بیوتیک و طول درمان به موارد زیر بستگی دارد:

سن و وضعیت سلامت کلی فرد
فعال یا نهان بودن سل
محل عفونت
مقاوم بودن یا نبودن نوع سل در برابر دارو

برای درمان سل نهفته روش‌های مختلفی وجود دارد. مثلاً ممکن است به مدت ۱۲ هفته یک بار در هفته یا به مدت ۹ ماه هر روز آنتی بیوتیک مصرف کنید.

برای درمان سل فعال هم ممکن است از دارو‌های متعددی به مدت ۶ تا ۹ ماه استفاده شود. اگر نوع سل مقاوم به دارو باشد، کار درمان پیچیده‌تر می‌شود.

تکمیل دوره‌ی درمان ضروری است، حتی اگر اثری از نشانه‌های بیماری باقی نمانده باشد. اگر کسی زودتر از موعد مصرف دارو‌ها را قطع کند، برخی باکتری‌ها می‌توانند زنده باقی بمانند و در برابر آنتی بیوتیک‌ها مقاوم شوند. در اینصورت ممکن است فرد دچار سل مقاوم به دارو شود.

بسته به اینکه سل کدام قسمت بدن را درگیر کرده، ممکن است پزشک کورتون هم تجویز کند.

منبع: روزیاتو