گفت‌وگو با مربی یک سگ زنده‌یاب در زلزله ورزقان

*مهسا جزيني/ روزنامه دنیای اقتصاد

یاشار شادپور تربیت‌کننده و مربی سگ‌های جست و جو و نجات هلال‌احمر در استان اذربایجان شرقی است. او به ویژه با «دومان» سگ باهوشی کار می‌کند که علاوه بر تخصص ویژه سگ‌های هلال ا حمر که «زنده‌یابی» است جسد هم پیدا می‌کند. آن هم مادرزادی، یا به عبارت بهتر خود خواسته بدون اینکه برای این کار تربیت شده باشد. «دومان» در زلزله اخیر منطقه ورزقان هم پا به پای دیگر سگ‌های جست‌وجو ونجات در نجات جان انسان‌ها سهیم بوده است. گفت‌و‌گوی ما با یاشار شادپور دو روز بعد از بازگشت او به پایگاه امداد ونجات انجام شد در حالی که او ودومان به خاطر احتمال پس لرزه‌ها همچنان در حال آماده باشند. شادپور می‌گوید وقتی حادثه‌ای رخ می‌دهد تا اطلاع ثانوی ما در حال آماده باشیم و قبل از حادثه هم همیشه «on call» هستیم. حتی برای رفتن به مرخصی خارج کشور یا خارج از استانی هم باید درخواستمان از قبل توسط بخش اداری و پشتیبانی و معاونت امداد ونجات بررسی شود. شادپور می‌گوید سگ‌های جست‌وجو و نجات هیچ وقت تعطیلی ندارند. او از کار بی‌وقفه سگ‌ها در زلزله ورزقان می‌گوید و این که یک و نیم روز بعد از رخداد، به جز دو مورد، هیچ زیر آوار مانده‌ای باقی نمانده بوده وهمه خارج شده بودند. مربی «دومان» آن دو مورد راهم مربوط به نوع آوار برداری غیر مهندسی می‌داند که امکان یافتن را سخت کرده بود.

آقای شادپور ما درباره دومان سگ امداد و نجات هلال احمر و هنرهایش زیاد شنیدیم، به خصوص اینکه این حیوان در زلزله اخیر ورزقان، در پیدا کردن افراد زیر آوار مانده به شما زیاد کمک کرده. ممکن است برای ما از دومان بگویید و اینکه چه طور نجات جان انسان‌ها شد حرفه دومان؟
دومان از نژاد ژرمن شپرد به منی سگ گله آلمانی است که جزو مشهورترین سگ‌های کار در بین سگ‌های پلیس و نگهبان است. این نژاد خوش تربیت است و یادگیری بالایی دارد. جزو سگ‌های مصالحه جو هستند و دوست دارند که با همه ارتباط خوبی داشته باشند. قدرت بدنی و استقامت بالا در شرایط خاص از دیگر ویژگی‌های این نژاد است برای همین در گروه‌های امداد ونجات و جست‌وجو پلیس از این نژاد استفاده می‌شود. دومان متولد 12خرداد1384 است. مادرش خارجی و پدرش ایرانی هر دو از یک نژادند. دومان توسط یکی از همکاران دامپزشک ما و مسوول واحد جست‌وجوي نجات سگ‌های واحد تبریز استان آذربایجان شرقی خریداری شده است.
به هنگام انتخاب دومان آیا ویژگی خاصی مد نظر بوده است؟ منظورم این است که احتمالا گزینه‌های زیادی وجود داشته است، اما اینکه چرا دومان انتخاب می‌شود؟
دومان وقتی نزد من آمد یک توله 45 روزه بود که تازه از مادر جدا شده بود. همان زمان یک آزمایش/ تست کوچک از او گرفته می‌شود وقتی می‌بینند نتیجه مثبت است انتخابش می‌کنند. 6 ماهه بود كه دچار یک بیماری نژادی ژنی به اسم هاپيديس پلاژيا که مخصوص نژادژرمن‌ها است، شد. همین باعث شده بود که پای حیوان لنگ شود. این بیماری در صورت پیشرفت باعث می‌شود که استخوان فمور پا لگن بیرون بزند و حیوان فلج شود، اما به همت دوستان دامپزشک بیماری کنترل شد. ما آموزش دومان را بین 9 تا تا ده ماهگی شروع کردیم و دو ساله بود که آموزشش پایان یافت و توانست کار تجسس و فرامین عمومی و عبور از میدان موانع را یاد بگیرد. بعد با همت سازمان هلال احمر مرکز تهران و سایر همکارآن دوره‌هایی با دعوت از مربی بین‌المللی صلیب سرخ آقای ‌هافمن برگزار شد ومن به همراه تمامی مربیان سگ‌های جست‌وجو نجات جمعیت هلال احمر ایران، حدود سه تا 4 سال زیر نظر ایشان دوره تخصصی مربیگری سگ‌ها را یاد گرفتیم و بعد از این مدت کارآیی سگ‌ها بسیار بالا رفت. بعد به خاطر کوهستانی بودن منطقه غرب کشور و برای سرعت دهی به عملیات مناطق حادثه دیده، سایت امداد هوایی جمعیت هلال احمر استان آذربایجان شرقی با سرپرستی منطقه شمال غرب کشور طراحی و راه‌اندازی شد و پیشنهاد شد که از سگ‌های امداد و نجات و به ویژه دومان در این تیم امداد هوایی استفاده شود.

چرا دومان؟
دومان به علت اینکه سگ ترسویی نیست و جرات بالایی دارد پیشنهاد شده بود. ما ابتدا تمرینات تحمل ارتفاع را با دومان شروع کردیم به این شکل که از سازمان مرکزی جلیقه مخصوص فرود فرستادند و ما شروع کردیم به تمرین آویزان کردن دومان از ارتفاع وبعد به او فرود زمینی دادیم، همین طور باهمکاری دکتر مجلسی، دامپزشک سازمان، به لحاظ روانی او را آماده‌سازی کردیم تا ترس‌هایش از بین برود مثل ترس از صدای بالگرد یا ارتفاع. در نهایت ما موفق شدیم عملیات فرود با بالگرد را با او انجام دهیم. ابتدا من و دومان از ارتفاع ده متر شروع کردیم بعد کم کم ارتفاع را زیاد کردیم و آخرین ارتفاعی که رکورد زدیم مربوط به یک عملیات واقعی در 14اردیبهشت 90 در منطقه بزگوش سراب بود که در اثر بهمن یک کوهنورد در حین صعود زیر برف مفقود شده بود. برای اولین بار در ایران وخاورمیانه در عملیات واقعی یک سگ توانست از ارتفاع 86 متری فرود آید و فرد مفقود شده را پیدا کند. کار هم به این شکل بود که سگ جلیقه نجات می‌پوشد و مثل کوله پشتی روی کوله من قرار می‌گیرد. این شکل از فرود از بالگرد بسیار خطرناک وسخت است چون فرود انفرادی نیست و من به همراه سگ و کوله پشتی و ابزار فرود، باوزنی در حدود150کیلو باید از ارتفاع فرود آییم اما به همت بچه‌های امداد کوهستان جمعیت هلال احمر این کار با موفقیت انجام شد
فرد مفقود شده زنده نجات یافت؟
نه متاسفانه بهمن و خفگی باعث یخ‌زدگی و فوت کوهنورد شده بود. بهمن ساعت 10 صبح رخ داده بود به ما ساعت ده دقیقه به 12 ظهر اطلاع داده شد وکل عملیات از زمان اعزام تا پیدا کردن و خارج کردن جسد یک ساعت و 26 دقیقه طول کشید که به لحاظ زمانی در عملیات‌های امداد و نجات در کشور بی‌نظیر بود.

به جز این موردی که گفتید تا پیش از زلزله اخیر دومان در کدام عملیات‌های امداد ونجات دیگر شرکت کرده و چند نفر را نجات داده است؟
قبل از پاسخ به سوال شما من باید درباره یک ویژگی منحصر به فرد دومان هم صحبت کنم و آن این است که دومان علاوه بر اینکه سگ زنده یاب است به صورت خود جوش گاهی جسد هم پیدا می‌کند یعنی ما به او یاد نداده ایم چون او سگ زنده یاب است
یعنی چه به صورت خود جوش جسد پیدا می‌کند؟
ببینید پیدا کردن جسد و فرد زنده توسط سگ دو کار متفاوت است.اولین بار که ما متوجه این ویژگی دومان شدیم مربوط به تخریب یک ساختمان در اثر انفجار گاز در محله لاله تبریز بود همسایه‌ها به همکارآن آتش نشانی می‌گفتند که یک پسر با برادرش در آن ساختمان زندگی می‌کرده اما نمی‌دانستند که در زمان انفجاردر منزل بوده‌اند یا نه. برای همین هم نمی‌توانستند با لودر آواربرداری کنند چون ممکن بود هنوز زنده باشند. دوستان آتش نشان با ما تماس گرفتند و ما اعزام شدیم به منطقه هنوز 4 تا 5 دقیقه از جست‌وجوی دومان نگذشته بود که متوجه شدیم که او دارد واکنش نشان می‌دهدجالب است برای شما بدانید که دومان وقتی جسد پیدا می‌کند به دو شکل نشانه می‌گذارد یا می‌نشیند همانجا یا ادرار می‌کند
شما به او یاد داده‌اید؟
نه خودش انجام می‌دهد ما یادش ندادیم
یعنی کاملا ابتکار خودش است ؟
بله ابتکار خودش است
خب بقیه سگ‌ها مگر چه طور در این طور مواقع واکنش نشان می‌دهند ؟
بقیه سگ‌ها زنده یاب هستند و هر کدام یک واکنشی دارند برای همین ما ابتدا متوجه واکنش‌های دومان نمی‌شدیم اما شروع به مطالعه کردیم واطلاعاتی کسب کردیم از دیگران و همچنین از آقای‌هافمن مربی بین‌المللی سوال کردیم و متوجه شدیم وقتی او این کار را می‌کند یعنی که زیر آوار جسد است.در باره همان تخریب ساختمان محله لاله هم ما بعد از تخلیه متوجه شدیم که دقیقا همان منطقه که دومان نشانه گذاری کرده بود جسد قرار داشت، یک منطقه دیگر راهم کمرنگ تراشاره کرده بود یا واکنش ضعیف تری نشان داده بود که بعدا ساعت مچی کیف و موبایل فرد را پیدا کردیم.
خب واکنش دومان به هنگام پیدا کردن زنده‌ها چه گونه است؟
وقتی کسی را زنده پیدا می‌کند پارس می‌کند.
دومان نر است یا ماده؟
دومان سگ نر است.همه سگ‌های امداد و نجات ایران نرهستند البته سگ ماده هم می‌تواند همین کار را بکند اما از یک طرف استقامت بدنی نرها بیشتر است و از طرف دیگر سگ‌های ماده به علت دچار شدن به مسائل زنانگی و حاملگی عملا در ماه‌هایی ازسال خیلی امکان کارکردن ندارند.
خب می‌رسیم به زلزله اخیر آذربایجان و منطقه ورزقان، دومان به همراه دیگر سگ‌های امداد نجات هلال احمر چه قدر در پیدا کردن افراد زنده و حتی اجساد چه‌قدر موثر بودند؟
زمانی که زلزله رخ داد من اداره بودم چون حدود ده روزقبل از آن، زنجان سیل آمده بود و ما برای جست وجو رفته بودیم آنجا دست دومان درآن عملیات در حین جست وجو لای گل ولای به خاطر برخورد با اجسام تیز وبرنده مثل شیشه و تیغ که سیل همراه خود آورده بود زخمی شده بود بود و تحت درمان بود من آمده بودم اداره که پانسمان دستش را عوض کنم.روزی سه بار پانسمان می‌کردیم. دومان کف اداره خوابیده بود که شروع به پارس کردن كرد و با ما بیرون رفت بعد از ده ثانیه ساختمان شروع کرد به لرزیدن که ماهم آمدیم بیرون و بعد از 20 دقیقه اعزام شدیم به منطقه .درواقع همه گروه‌های جست جو نجات به همراه سگ‌ها اعزام شده بودند که اگر روستاییان یا امداد گران نتوانند کسی را پیدا کنند اینها وارد عمل شوند.درواقع به این شکل نیست که سگ‌ها همه جا بروند،سگ‌ها را جاهای کلیدی که خارج توان انسان است می‌فرستند.
خب شما چه طور خبردار می‌شوید که کجا باید بروید یا کجا نیاز است که دیگران امکان ورود ندارند؟
از طریق تماس با110 یا اورژانس یا 147 هلال احمربه ما اطلاع داده می‌شود. ما یا منطقه را ارزیابی می‌کنیم یا از طریق تیم‌های امدادی موتور سوار و خودرو سوار پیشرو که زودتر وارد منطقه شده اند،از طریق بی سیم اعلام نیاز می‌کنند وما متوجه می‌شویم کجا باید برویم. من تقریبا 45 دقیقه بعد اززلزله وارد منطقه شدم که اولین اعلام نیاز مربوط به روستای میرزالو بود حدود 8کیلومتری ورزقان ودر یک دره قرار داشت.ما که وارد شدیم تیم‌های امداد گر آنجا بودند به ما گفتند سه نفر زیر آوار مانده اند یک دختر 16 ساله و دو پسر 6 و 13 ساله.

یعنی اهالی یا همکاران امداد ونجات نمی‌دانستند دقیقا این سه نفر کجا هستند؟
بله دقیقا نمی‌دانستند که این سه نفر زیرکدام قسمت آوار هستند.هر آن هم ممکن بود در اثر پس لرزه بقیه ساختمان هم فرو ریزد ما که وارد شدیم نزدیک یک دیوار متوجه شدم که دومان یکه لحظه واکنش نشان داد سریع نگاه کردم دیدم سریکی از پسرها بیرون است فورا صدا زدم دیدم دومان هم شروع کرد به پارس کردن.
پس زنده بود؟
بله چون زنده بود، بعد به کمک دوستان او را خارج کردیم و سریع با آمبولانس به تبریز منتقل شد.مانده بود دختر 16 و پسر 6 ساله. اهالی جایی را نشان می‌دادند و احتمال می‌دادند آنجا باشند در حالی که دقیقا 180درجه خلاف جهتی بود که دومان نشان می‌داد. دومان جایی شبیه زیر زمین یا غار که گود بود و سقفش هم ریخته بود را نشان کرد،رفت زیرش روی جایی که فرش افتاده بود نشست و تکان نخورد، من متوجه شدم که این دو نفر زیر آوار فوت شده‌اند.
پس حدس اهالی درست نبود
دقیقا 4 متر آن طرف‌تر از جایی بود که مردم حدس زده بودند. مردم اعتراض می‌کرند که آنجا نیستند. اما بیل لودر اداره راه شروع کرد به آوار برداری و یک متر و 70 سانتی متر پایین‌تر متاسفانه جسد دختر و پسر را پیدا کردیم آن هم در حالی که دختر برادرش را بغل کرده بوده که بیاوردش بیرون. یعنی دقیقاجایی که دومان نشان داده بود پیدا شدند.
اطلاعی از آمار افرادی که زنده یا مرده توسط سگ‌های زنده یاب هلال احمر در زلزله اخیر پیده شده اند دارید؟
آمار مفقودی که دومان زیر آوار پیدا کرده و و توانستیم خارج کنیم و من ناظر بودم 3نفر مرده و یک نفر زنده بود.12مورد دیگرهم که دومان نشانه‌گذاره کرده بود بعدا توسط امداد گران به من اعلام شد که تشخیص دومان درست بوده وتوانسته بودند افراد را زنده یا مرده از زیرآوار خارج کنند اما سایر تیم‌های سگ‌های تجسس از آذربایجان غربی، اردبیل، اصفهان، ورامین، تهران، کرمانشاه، همدان و سازمان مرکزی اهلال احمر،.همین طور از خود استان آذربا یجان شرقی با یک سگ دیگر به اسم « اراد» که یک دورمن پینتر با قدرت کارآیی بالاست و متعلق به همکارم دکتر مجلسی است هم به منطقه اعزام شده بودند که من آماری از یافته‌های سگ‌های آنها ندارم.معمولا کار به این شکل بود که سگ‌ها کار جست جو را شروع ومحل را علامت‌گذاری می‌کردند بعد ما منطقه را ترک می‌کردیم و اعزام می‌شدیم به روستایی دیگر. در بیشتر جاهایی که سگ‌ها نشان داده بودند هم جسد و هم فرد زنده در آورده بودند ولی چون کار خروج و امدادی با گروهی دیگر بود ما منتظر نمی‌ماندیم تا آمارمشخص شود برای همین هم الان آمار مشخصی ندارم مگر اینکه خود هلال احمر بعدا این آمارثبت شده را ارائه کند.فقط می‌توانم بگویم که سگ‌ها بی وقفه کار می‌کردند تا جایی که بعد از پنج روز که برگشتیم اکثر سگ‌ها کوفتگی عضلانی داشتند.
شما در صحبت‌هایتان به این اشاره کردید که کار زنده یابی متفاوت است از یافتن جسد می‌شود بیشتر توضیح دهید؟
بله کاملا تخصصی است و فرق می‌کند و اگر سگ‌های تیم جست‌وجو و نجات جسد هم پیدا می‌کنند این جزو وظایف‌شان نیست لطف وهمکاریشان است. روز آخر ماموریت در روستای سرخه گاو دنبال خانمی بودند که چهار روز بود پیدا نمی‌شد ما با سگ‌ها اعزام شدیم و کار جست جو شروع شد چون سگ‌های دکتر مجلسی و اسماعیل‌زاده تخصص زنده‌یابی دارند ابتدا یک محدوده به شعاع 4 تا 5 متری را نشان دادند، بعد ما دومان را فرستادیم دیدم محدوده کوچک‌تری به شعاع یک تا دو متری را نشان داد و دقیقا در همان شعاع در عمق یک و نیم متری متاسفانه جسد آن خانم به اسم معصومه 32 ساله پیدا شد. درکار ما سرعت عمل خیلی مهم است چون در آن شرایط اهالی تحت فشارند مدام گریه وسوگواری می‌کنند و می‌خواهند عزیزشان پیدا شود. سگ‌های دیگر شعاع بزرگ‌تری را نشان می‌دادند اگر قرار بود آن محدوده جست‌وجو شود زمان بیشتری می‌برد، اما دومان بدون این که آموزشی دیده باشد مادرزادی مکانی که جسد قرار دارد را هم دقیق نشان داد، خب این سرعت کار را افزایش می‌دهد.
نوع مواجهه مردم و اهالی مناطق حادثه دیده وقتی شما با سگ‌ها اعزام می‌شوید چیست؟ به ویژه وقتی می‌بینند که سگ‌ها می‌توانند نزدیکانشان را پیدا کنند به ویژه دومان که محل مفقود شدن هم فرد زنده و هم فوت شده را تشخیص می‌دهد
در مناطق حادثه دیده معمولا شاهد رفتارهای خوبی هستیم خواسته اهالی این است که عزیزشان مرده یا زنده پیدا شود و «همیشه با امید به سگ‌هایی که حالا آمده‌اند تا کار جست‌وجو را آغاز کنند نگاه می‌کنند» اما در سطح جامعه متاسفانه به خاطر مسائل فرهنگی، گاه مردم با این موضوع مشکل دارند. به‌رغم این که ما از مراجع تقلید فتوا داریم که کار با این سگ‌ها مشکلی ندارد وبه خاطر مراقبت‌های ویژه دامپزشکی عاری ازهر گونه آلودگی و بیماری‌اند هم ما مربیان سگ‌های جست‌وجو و نجات هلال احمر وهم خود سگ‌ها عادت کرده‌ایم که صبر و تحملمان زیاد باشد. در کنار آن اما شاهد برخوردها و رفتارهای خوب هم هستیم. مردمی هستند که برای کاری که این سگ‌ها انجام می‌دهند ارزش و احترام زیادی قائلند. باید بگویم دومان به خاطر پوشش خبری که درباره‌اش شده معروف شده است در حالی که همه همکاران من و سگ‌هایشان زحمت می‌کشند و بیشتر مواقع با خاطر خوش و کارنامه‌ای موفق از منطقه عملیاتی بازگشته‌اند اما گمنام مانده‌اند. اگر سگی کار می‌کند، اگر عملیات جست‌و‌جو و نجاتی به نتیجه می‌رسد، مرهون من مربی نیست مرهون یک کار گروهی است که جمعیت هلال‌احمر پایه‌گذاری کرده است. قبلا طرح جست‌وجو نجات با سگ‌ها مختص سازمان تهران بود الان همه استان‌ها مجهز به این امکان هستند اگر در یک نقطه در قالب یک عملیات تجسس، سگی مثل دومان در نوک پیکان عملیات قرار می‌گيرد و موفق به نجات جان یک انسان یا پیدا کردن فرد فوت شده می‌شود باید متوجه بود که پشت این موفقیت، یک گروه درحال کار است. مثل موردی که چندین سال قبل یک دختر 19 ساله، در دره‌ای در ورزقان سقوط کرده بود، اراد سگ همکار و دوستم دکتر مجلسی پیدایش کرد. من همینجا می‌خواهم بگویم که از همه همکارانم در سازمان جمعیت هلال احمر ایران در همه بخش‌ها کمال سپاس را دارم.