مولانا کدام عقل را سرزنش می کند؟

دکتر غلامرضا اعوانی، در گفت وگویی به مناسبت روز بزرگداشت مولانا گفت تصریح کرد: «عقل جهان امروز صد در صد دنیوی است؛ در حالی‌که عقل، عقل اخروی و الهی هم هست. اگر عقل را به عقل جزئی محدود کنیم مورد انتقاد مولانا هستیم.»

گفت وگوی رئیس انجمن بین‌المللی فلسفه اسلامی با خبرگزاری مهر ، دکتر اعوانی در مورد جایگاه عقل در اندیشه مولانا گفت: بهترین بحث‌ها در مورد عقل متعلق به مولاناست. دو گونه عقل معاش و عقل معاد وجود دارد: عقل جزئی و عقل کلی. مولانا عقل معاش بدون عقل معاد را سرزنش می‌کند، عقل دنیوی و جزئی را مورد انتقاد قرار می‌دهد.عقلی که فقط و فقط به دنیا می‌پردازد نه اینکه این علوم بد باشد، اما عقلی که فقط به این امور بپردازد و مشغول باشد مورد طعن مولاناست؛ مثل عقل جهان امروز.

وی با اعتقاد براینکه عقل جهان امروز، صد در صد دنیوی است؛ در حالی‌که عقل، عقل اخروی و الهی هم هست، تصریح کرد: البته ما دو عقل نداریم؛ در واقع یک عقل است اما در دو جهت کار می‌کند گاهی به سوی حق و مبادی و آخرت میل می‌کند و گاهی هم به سوی دنیا میل دارد. هر دو خوب و لازم است اما اگر عقل را به عقل جزئی محدود کنیم مورد انتقاد مولانا هستیم.

می‌گوید: عقل دو عقلست اول مکسبی/ که در آموزی چو در مکتب صبی/ عقل دیگر بخشش یزدان بود/ چشمه آن در میان جان بود. یا می‌گوید: غیر عقل و جان که در گاو و خر است/ آدمی را عقل و جان دیگر است/ باز غیر عقل و جان آدمی/ هست جانی در ولی آن دمی.

اعوانی در ادامه سخنانش با اشاره به اینکه عقل دارای مراتبی است ،عده‌ای هستند که عقل را به پایین‌ترین مراتب آن محدود می‌کنند، اظهار داشت: مولانا می‌گوید: عقل جزئی را وزیر خود مگیر/ عقل کل را ساز ای سلطان وزیر. پس اینها مذمت عقل نیست اگر به عقل جزئی دنیوی صرف محدود شویم مورد انتقاد مولانا هستیم که بیشتر مردم این کار را می‌کنند و اهل دنیا هستند یا در جای دیگر می‌گوید: عقل جزئی عشق را منکر بود/ گرچه بنماید صاحب سر بود/ زیرک و داناست اما نیست نیست/ تا فرشته لا نشد اهریمنی است.

نویسنده کتاب «اهمیت فلسفه در جهان معاصر» تأکید کرد: یا در جای دیگر در مورد عقل جزئی می‌گوید: اگر انسان عقل خود را دنیوی و جزئی قرار دهد از آخرت و خداوند باز می‌ماند. زین خرد جاهل همی باید شدن/ دست در دیوانگی باید زدن. مولانا این را عقل دوراندیش می‌داند اگرچه خوب است، اما کافی نیست. می‌گوید: آزمودم عقل دوراندیش را/ بعد از این دیوانه سازم خویش را، اما در واقع تمام عالم مبتنی بر عقل و عقلانیت است. مولانا اشعاری دارد که اثبات می‌کند که به هر جهت تمام عالم براساس عقل بنا شده است.