چرا يكي از نامهاي خداوند «رقيب» است؟

سوره احزاب، آيه 52: («... وَ كانَ اللَّهُ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ رَقِيباً »)

صفت «رقيب» بر گماشته شدن براى نگهدارىِ چيزى دلالت دارد. پس رقيب، به معناى «نگهبان» است[1]. ابن اثير گفته است: يكى از نام‏هاى خداى متعال، «رقيب» است؛ يعنى نگهبانى كه چيزى از او پنهان نمى‏ ماند[2]. رقيب در اصل به كسى گفته مي شود كه از محل مرتفعى به اوضاع نظارت مي كند و سپس به معنى حافظ و نگهبان چيزى آمده است زيرا نگهبانى از لوازم نظارت است. بلندى محل رقيب ممكن است از نظر ظاهرى بوده باشد (كه بر مكان مرتفعى قرار گيرد و نظارت كند) و ممكن است از نظر معنوى بوده باشد.

در قرآن كريم، نام «رقيب»، سه بار به خداى متعال نسبت داده شده است[3]. برخى از آيات و احاديث، خداى والا را چنين وصف كرده‏ اند كه او نگاهبان همه موجودات و از جمله انسان است، مانند گفتار خداى سبحان «و خدا بر هر چيزى نگاهبان است»[4]. ولى از برخى احاديث بر مى ‏آيد كه رقيب بودن خدا، براى كسى جارى است كه از خداى سبحان، خواستار نگهدارى باشد، مانند: «اى كسى كه بر هر كه از او حفظ بخواهد، نگهبان است»[5].
بنا بر اين، نگاهبانىِ خداوند متعال، دوگونه است: يكى نگاهبانىِ عام كه شامل همه موجودات مى ‏شود، و ديگرى نگاهبانى خاص كه عنايتى ويژه است و تنها مؤمنان و كسانى را فرا مى‏ گيرد كه از خدا، يارى و نگهدارى بخواهند.

پي نوشت:
(1) معجم مقاييس اللغة: ج 2 ص 427؛ المصباح المنير: ص 234؛ الصحاح: ج 1 ص 137.
(2) النهاية: ج 2 ص 248.
(3) المائدة: 117، النساء: 1، الأحزاب: 52.
(4) الأحزاب: 52.
(5) البلد الأمين: ص 410.

دانش‏نامه عقايد اسلامى، ج‏6، ص187. تفسير نمونه، ج‏3،ص 248.