پیش بینی بهای نفت در سال ۲۰۱۶ و پیامدهای جهانی

بهای نفت خام که تا اواسط سال 2014 بالای صد دلار بود، اکنون به زیر 35 دلار سقوط کرده است و پیش بینی نمی شود ارزش این کالا در آینده نزدیک افزایش یابد.

در بازار عرضه نفت، فعلا نشانه هایی از تمایل کشورها برای کاهش تولید دیده نمی شود. باید توجه داشت که اوپک تنها تعیین کننده بهای نفت نیست. به همین دلیل، وضعیت تولید و عرضه نفت را در دو گروه جداگانه از کشورهای عضو و کشورهای غیرعضو در اوپک بررسی می کنیم.

** کشورهای غیرعضو

آمریکا، روسیه، چین، کانادا، برزیل، مکزیک و نروژ بزرگترین تولیدکنندگان نفت غیراوپک هستند. پیش بینی های کنونی، نشان می دهد هیچیک از این کشورها نه تنها قصد ندارند تولید خود را کاهش دهند، بلکه سال آینده اندکی بر تولید نفت خواهند افزود.

برای مثال، روسیه که در سه ماهه پایانی سال جاری میلادی به طور میانگین روزانه 10 میلیون و 200 هزار بشکه تولید داشته است، این میزان را در سه ماهه های اول تا چهارم سال آینده احتمالا به 10 میلیون و 250 هزار، 10 میلیون و 286 هزار و 10 میلیون و 300 هزار بشکه خواهند رساند. (1)

چین نیز که در سه ماهه پایانی امسال، روزانه چهار میلیون و 279 هزار بشکه تولید داشته است، این میزان را در سه ماهه های اول تا چهارم سال آینده، پیوسته افزایش خواهد داد و به چهار میلیون و 356 هزار بشکه خواهد رساند. (2)

ایالات متحده که سال 2008 میلادی تنها روزانه پنج میلیون بشکه نفت تولید می کرد، به مدد فناوری شکافت هیدرولیک در سنگ های شِیل، توانست تولید خود را به 7.4 میلیون بشکه در سال 2013 میلادی، 8.5 میلیون بشکه در سال 2014 و حدود 9.3 میلیون بشکه در سال 2015 برساند. آمریکایی ها به دلایل صنعتی و نیز به خاطر مصرف روزانه 9 میلیون بشکه بنزین، هنوز روزی 7 میلیون بشکه نفت خام وارد می کنند و قصد ندارند تولید نفت خود را کاهش دهند؛ زیرا این کار، به معنای افزایش واردات و خروج انبوه ارز از کشورشان خواهد بود. در واقع، تصمیم دولت آمریکا این است که اگر بتواند و شرایط بازار اجازه دهد، تولید نفت خود را تا سال 2019 به بیش از 13 میلیون بشکه در روز برساند. (3)

البته افزایش تولید نفت در سال 2016 و در میان کشورهای غیراوپک چشمگیر نخواهد بود و آنچه ممکن است روی بهای نفت تاثیر منفی بگذارد، عملکرد اعضای اوپک است.

** کشورهای عضو اوپک

کشورهای اوپک، ضمن آنکه برای ایجاد توازن در بازار همکاری می کنند، با یکدیگر رقابت نیز دارند. در پایان جنگ ایران و عراق، پیش بینی می شد که این دو کشور برای بازگشت به بازارهای جهانی، تولید خود را افزایش دهند و روی زیرساخت های نفتی شان سرمایه گذاری کنند. درست به همین دلیل است که عربستان تولید نفت خود را از 5 میلیون بشکه در روز طی سال های 1983 تا 1989، ناگهان به 6 میلیون بشکه در سال 90 به 8 میلیون بشکه در سال 1991 رساند. تولید نفت عربستان در دهه 90 ثابت ماند، اما پس از حادثه 11 سپتامبر دچار نوسان های شدید شد؛ تا آنکه این کشور تولید نفت خود را از سال 2009 به صورت پیوسته افزایش داد. (4) امروز عربستان تقریبا روزی 10 میلیون بشکه نفت تولید می کند.

این سخن که گفته می شود ریاض برای زیر فشار قراردادن تولیدکنندگان غیراوپک، بر حجم تولید خود می افزاید، سخنی کاملا نادرست است. زیرا نخستین فشار ناشی از افزایش تولید، بر دوش کشورهای اوپک خواهد بود. همچنین روند افزایش تولید نفت در سال های اخیر نشان می دهد که سیاست های ریاض تاثیر چشمگیری بر روند استخراج در کشورهایی چون آمریکا، کانادا، روسیه و چین نداشته است.

در صنعت نفت، «افزایش سهم از بازار جهان»، تنها انگیزه برای افزایش تولید است. عراق که به دنبال ویرانی های ناشی از یک دهه تحریم و سپس حمله آمریکا زیرساخت های نفتی اش را از دست داده است، اکنون می کوشد سهم خود در بازار جهانی را افزایش دهد و ایران نیز که بر اثر چند سال تحریم، بخشی از بازار جهانی اش را از دست داده است، طبعا در صدد بازگشت خواهد بود. سایر کشورهای اوپک نیز در شرایطی که ایران و عراق می خواهند به بازارهای جهانی برگردند و عربستان حاضر نیست تولید خود را کاهش دهد، بعید است از تولید خود بکاهند.

** تاثیر کاهش قیمت ها

نفت 70 درصد از کل تولید ناخالص داخلی (GDP) در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را به صورت مستقیم یا غیرمستقیم تامین می کند. طبیعی است که سقوط بهای نفت، بیشترین اثر منفی خود را بر کشورهای صادرکننده و بویژه کشورهایی چون اعضای شورای همکاری می گذارد که نفت را پایه اقتصاد خود قرار داده اند.

بنیاد اعتبارسنجی Fitch چندی پیش برآوردی از کاهش رشد اقتصادیِ کشورهای عرب خاورمیانه در سال 2016 را به شرط بهای 55 دلار برای نفت، ارایه داد. طبق این برآورد، رشد اقتصاد عربستان از حدود چهار درصد به 1.9 درصد سقوط خواهد کرد. رشد اقتصاد قطر نیز از 4.3 درصد به 3.7 درصد و عمان از 3.4 درصد به 2.7 درصد خواهد رسید و اقتصادهای ابوظبی و بحرین نیز شاهد کاهش اندک رشد خواهند بود. تازه این برآورد مربوط به شرایطی است که نفت 55 دلاری محقق شود. (5)

سقوط بهای نفت، افزون بر بازده اقتصادی، روی صنعت بانک داری کشورهای عرب منطقه نیز اثر خواهد گذاشت و رتبه های اعتباری این بانک ها را کاهش خواهد داد.

همچنین، کشورهای بزرگ نفتی، مانند عربستان با بحران کسری بودجه نیز رو به رو خواهند شد. امسال ، عربستان با نخستین کسری بودجه خود از سال 2011 میلادی و بزرگترین کسری بودجه خود در تاریخ این کشور مواجه شد. در سال مالی 2015، مجموع هزینه های دولت عربستان به 229 میلیارد و 300 میلیون دلار بالغ شد؛ در حالی که درآمد ثبت شده در بودجه دولت تنها 190 میلیارد و 700 میلیون دلار بوده است. این یعنی، ریاض امسال با 38 میلیارد و 600 میلیون دلار کسری دست و پنجه نرم می کند. (6)

البته این تصور که سقوط قیمت نفت تنها باعث رکورد کشورهای صادرکننده است و به شکوفایی کشورهای صنعتی و واردکننده منجر می شود، درست نیست. بخشی از سقوط نفت، از کاهش رشد تقاضا در بازار ناشی می شود و کاهش تقاضای نفت به معنای کاهش رشد تولید است. کاهش تولید، طبعا به اقتصاد کشورهای صنعتی آسیب می رساند. درست به همین دلیل است که شاهد رکورد در بسیاری از بورس های کشورهای صنعتی هستیم. روز جمعه میانگین سهام در بورس آمریکایی داوجونز حدود یک درصد و در بورس آمریکایی نَزدَک نیم درصد کاهش یافت. شرکت های ترابریِ کالا بیشترین سهم از این کاهش را داشتند و ارزش بیشتر آنها بین دو تا 3.5 درصد سقوط کرد. (7)

ضمن اینکه غول های نفتی جهان که اکثرا شرکت های نفتی آمریکایی و اروپایی هستند نیز با سقوط بهای نفت دچار زیان می شوند.

تنها مزیت کاهش بهای نفت برای کشورهای واردکننده، این است که تراز بازرگانی خارجی آنها «تا حدی» بهبود می یابد.

** پیش بینی بازار

تقاضای نفت، چنانکه در تصویر نخست زیر مقاله دیده می شود، در سه ماهه نخست سال 2016 کاهش خواهد یافت. بنابراین، سقوط بهای نفت به زیر 30 دلار نیز دور از ذهن نیست. همین نمودار که توسط آژانس بین المللی انرژی ترسیم شده، حاکی از افزایش تقاضا بویژه در شش ماهه دوم سال 2016 است. می توان انتظار داشت بهای نفت در شش ماه دوم سال آینده افزایش یابد. هرچند این افزایش با توجه به بازگشت ایران و عراق به بازارهای جهانی و بازگشت احتمالی لیبی، خیلی زیاد نخواهد بود؛ مگر آنکه اوپک و دیگر کشورهای تولیدکننده بخواهند سیاستی متفاوت اعمال کنند.

نمودار دوم به تولید نفت اوپک و نمودار سوم به عرضه جهانی نفت مربوط است و به وضوح نشان می دهد که بیشترین افزایش نفت در سال 2015 از جانب کشورهای اوپک بوده و طبعا این کشورها بیشترین مسئولیت را در کاهش جهانی قیمت نفت در سال جاری داشته اند.

پیش بینی شرکت های اقتصادی و مالی، چنانکه پیشتر اشاره شد، بر این است که بهای نفت از قیمت کنونی اش کمتر خواهد شد، اما در نیمه دوم سال 2016، دوباره شاهد افزایش نسبی بهای نفت خواهیم بود. گمانه زنی درباره قیمت دقیق نفت واقعا دشوار است، اما بنیاد مالی و اعتباری سوسیت ژنرال (Societe Generale) بر این باور است که بهای نفت در سه ماهه سوم سال آینده به 51 دلار و در سه ماهه چهارم به 56 دلار برای هر بشکه خواهد رسید.

زمان رضاخانی