بررسی هزینه هر ایرانی برای سبد حداقلی خوراکی طی ۸ سال/فشار شدید بر اقشار کم در آمد

به گزارش پارسینه به نقل از اکوایران در شرایط نابسامان اقتصادی معمولا بیشترین فشار به اقشار کم‌درآمد وارد می‌شود. این گزاره‌ایست که داده‌های مختلف اقتصادی مثل تورم دهک‌ها و نسبت هزینه دهک کم‌درآمد به پردرآمد آن را تایید می‌کند. با این حال، شواهد دیگری وجود دارد که با استفاده از آن می‌توان به دید بهتری از وضعیت اقشار کم درآمد دست یافت؛ یکی از این شواهد سبد غذایی مطلوب جامعه ایران بوده که توسط اکوایران طراحی شده است.

ایده اولیه طراحی این سبد، جدولی بود که انستیتو تغذیه ایران با همکاری چند نهاد دیگر منتشر کردند که بر اساس آن، پیشنهاد شده بود که هر فرد برای حفظ سلامتی خود باید گرمی مشخص از مواد غذایی اصلی را در روز مصرف کند. این مواد غذایی به صورت گروه‌های کلی مثل «میوه»، «لبنیات» و ... معرفی شده بود. اکوایران با استفاده از این گروه‌بندی و با بهره‌گیری از جدول اقلام خوراکی منتخب در مناطق شهری مرکز آمار، جزئیات این سبد را طراحی کرده؛ به طوری که اجزای لبنیات «ماست»، «کره»، «پنیر» و «شیر» در نظر گرفته شده و برای حبوبات و میوه نیز معادل‌های جزئی‌تری انتخاب شده است. در انتخاب این اقلام، دقت شده تا حداقلی‌ترین حالت ممکن که سازگار با فرهنگ غذایی ایران نیز هست، انتخاب شود.

محاسبات نشان می‌دهد که هزینه تامین این سبد برای هر فرد در آذر امسال به 2 میلیون و 589 هزار و 639 تومان رسیده که نسبت به آبان 2.2 درصد و نسبت به آذر سال قبل 30.2 درصد بالاتر است. آیا این تغییرات قیمتی برای این سبد طبیعی در مقایسه با گذشته طبیعیست یا مشاهده متفاوتی به ثبت رسیده است؟

روند قیمت سبد غذایی مطلوب ایرانیان

تغییرات قیمت سبد غذایی مطلوب ایرانیان نسبت به ماه قبل می‌تواند نشان‌دهنده تورم ماهانه آن باشد. علت این مسئله آن است که برای محاسبه هزینه این سبد، از متوسط قیمت اقلام خوراکی منتخب در مناطق شهری استفاده شده مرکز آمار از آن برای محاسبه تورم استفاده می‌کند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که تنها در سال 96 و بعد در سال 98، قیمت این سبد برای چند ماه نسبت به ماه قبل کاهش یافته است. در باقی سال‌ها، کاهش قیمت این سبد تنها در برخی ماه‌ها و به صورت محدود رخ داده است.

به نظر می‌رسد علت اُفت متوالی قیمت این سبد غذایی در سال 96، وضعیت نسبتا مطلوب اقتصادی در آن سال باشد. در سال‌های 95 و 96 تورم نقطه به نقطه کل کشور برای بیش از دو سال تک رقمی شده بود؛ نرخی که پیش از آن بالای 40 درصد بود. انتظارات مثبتی نیز به دلیل توافق برجام شکل گرفته بود. مجموع این عوامل توانسته تاثیر مثبتی روی قیمت این سبد بگذارد به طوری که برای مثال در طول مهر 96، تا 1.2 درصد کاهش را تجربه کرده است.

با این حال، در سال 97 و بعد از خروج ترامپ از برجام دوباره قیمت این سبد در طی ماه‌های متوالی افزایش یافت. برخی تحلیل‌گران بر این باوراند که علت این مسئله، جهش‌های ارزی به دلیل شوک بازگشت تحریم‌ها باشد. این اثر به حدی بود که قیمت این سبد در مرداد 97 تا 14.8 درصد نسبت به تیر افزایش یافت.

اما شدیدترین جهشی که در قیمت این سبد مشاهده شده به سال 99 و 1401 باز می‌گردد. در فروردین سال 99 هزینه تامین حداقل نیازهای خوراکی هر فرد در ایران تا 21.9 درصد نسبت به اسفند سال قبل از آن افزایش یافت. گروهی از اقتصاددانان این مسئله را ناشی از همه‌گیری کرونا و اختلال در تولید و عرضه محصولات غذایی می‌دانند. در خرداد سال 1401 نیز دولت با اجرای سیاست حذف ارز ترجیحی، موجب افزایش 31.8 درصدی قیمت این سبد شد. البته، با توجه به این که در ماه‌های بعد این افزایش تا حد زیادی کم شد و حتی در برخی ماه‌ها رشد منفی را شاهد بود، می‌توان گفت که این رشد 31 درصدی قیمت یک شوک ناشی از اصلاح اقتصادی بوده و اثر ماندگاری ایجاد نکرده است. دولت نیز با پرداخت یارانه‌های 300 و 400 هزار تومانی، تلاش کرد تا اثر این افزایش قیمت را جبران کند.

آخرین آمارها نیز حکایت از آن دارد که در آذر امسال، قیمت این سبد خوراکی نسبت به آبان 2.2 درصد بالاتر رفته است. این در حالی است که تورم ماهانه کل کشور در آذر ماه 2 درصد برآورد شده است. به عبارت دیگر، تورمی که در طول یک ماه به کل مصارف خوراکی و غیرخوراکی مردم در کل کشور - شهر و روستا - و با هر سطح درآمدی برخورد کرده، کمتر از تورمی بوده که در طول این یک ماه به سبد غذایی حداقلی یک فرد اصابت کرده است.این مسئله ممکن است نشانه‌ای از تحت‌فشار قرار گرفتن بیش‌تر اقشار آسیب‌پذیر نسبت به اقشار متوسط جامعه باشد.