آزولا،سرطانی که به جان تالاب انزلی افتاده

اولین چیزهایی است که به چشم می‌آید. عوامل تهدید‌کننده تالاب انزلی یکی و دو تا نیست. عمق تالاب که روزگاری به بیش از 10 متر می‌رسید، حالا به 5/1 متر کاهش یافته و شاهدان عینی و فعالان محیط‌زیست نیز حال تالاب را خوب ارزیابی نمی‌کنند.

رامین محمدیان، مسوول سازمان مردم‌نهاد «پیشگامان محیط‌زیست کیاشهر» می‌گوید: تالاب مثل یخ جلوی چشم ما آب می‌شود.

آزولا، مثل سرطان رشد می‌کند

آزولا، علف هرزی است که به جان تالاب افتاده است. سال 63 بود که این گیاه، در قالب طرحی پژوهشی از فیلیپین به شمال کشور وارد شد تا برای تولید علوفه دام و طیور و تهیه کود سبز برای مزارع برنج به کار رود اما سهل‌انگاری‌ها باعث شد، این گیاه از برکه‌ها، آبگیرها و رودخانه‌ها گذر کند و به تالاب‌انزلی برسد و مثل سرطان رشد کند و فرشی شود روی سطح تالاب.

تحقیقات نشان می‌دهد که آزولا در هوای گرم با سرعت بیشتری رشد می‌کند و گرمای تابستان هم فرصت کافی برای آزولا بوده که تالاب را تسخیر کند، نور خورشید را از جانداران زیر آب دریغ کند و جانشان را بگیرد.

سال 63 بود که آزولا، در قالب طرحی پژوهشی از فیلیپین به شمال کشور وارد شد تا برای تولید علوفه دام و طیور به کار رود اما سهل‌انگاری‌ها باعث شد، این گیاه از برکه‌ها، آبگیرها و رودخانه‌ها گذر کند و به تالاب‌انزلی برسد و مثل سرطان رشد کند .

محمدیان می‌گوید: این آفت ریشه‌ای اندازه بند انگشت دارد و روی آب شناور است و مناسب اکوسیستم شمال کشور نیست. آب را خفه می‌کند و جلوی فتوسنتز را می‌گیرد به همین خاطر نور به عمق تالاب نمی‌رسد، گیاهان تالاب از بین می‌روند.

آنطور که این فعال محیط‌زیست می‌گوید تالاب‌های دیگری هم درگیر این آفت شده‌اند؛ امیرکلایه، کیاشهر، لاگون و. . . .

فعالان محیط‌زیست نام «جایکا»، گروه ژاپنی را می‌آوردند که چند سالی است برای کنترل آزولا در حال فعالیت هستند. محمدیان اما معتقد است با وجود فعالیت 10 ساله جایکا، هیچ‌کس نتیجه مثبت عملکرد آنها را ندیده است.

وی می‌گوید: حالا در حال اجرای فاز دوم کارشان هستند اما من که چیزی ندیدم! طرح احیای تالاب بین‌المللی بندرانزلی توسط آژانس بین‌المللی همکاری‌های ایران و ژاپن- جایکا از سال ۸۲ آغاز شده است اما منتقدان می‌گویند پیوسته‌ نبودن اقدامات آن برای کنترل آفت باعث شده که در این سال‌ها آزولا به حیات خود ادامه دهد و حیات گونه‌های گیاهی و جانوری تالاب انزلی را تهدید کند.

محمدیان نیز می‌گوید: از طرف مسوولان مربوطه تلاش مداومی برای نجات تالاب صورت نگرفته و آنچه برای جمع‌آوری آزولا انجام شده جز برنامه‌هایی نمایشی، هیچ نبوده.

جایکا، آژانس مسافرتی شده!

این فعال محیط‌زیست از فعالیت جایکا انتقاد کرده و می‌گوید: جایکا تا به امروز هیچ گزارشی از فعالیت‌های خود ارایه نکرده است و به نوعی شده آژانس مسافرتی مسوولان و آنها را مدام به ژاپن می‌برد و تا به امروز عملکرد مثبتی نداشته است.

از طرفی دیگر احیای تالاب انزلی نیز طرح دیگری بوده که از سوی دولت ارایه شده و با آغاز کار دولت یازدهم بودجه‌ای چهار میلیارد تومانی به خود اختصاص داده است اما محمدیان در این‌باره می‌گوید: این بودجه کجا خرج شد؟ صرف چه هزینه‌هایی برای تالاب شد؟ آیا ذی‌نفعان و جوامع محلی از آن بهره بردند؟ آنچه ما دیدیم، تنها انجام چند پروژه مطالعاتی بود!

روزانه ۴۰۰ هزار مترمکعب انواع فاضلاب و سالانه یکصد هزار مترمکعب پساب کشاورزی به تالاب انزلی راه می‌یابد. جای زباله‌ها را عوض کرده‌اند و از حریم تالاب خارج کرده‌اند اما چه فرقی می‌کند؟ در نهایت شیرابه زباله‌ها به تالاب ریخته می‌شود.

زخم رسوبات و فاضلاب

فاضلاب 13 شهر گیلان نیز از عوامل انسانی است که سال‌هاست منجر به کم شدن عمق این تالاب شده به طوری که مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گیلان پیش از این گفته بود روزانه ۴۰۰ هزار مترمکعب انواع فاضلاب و سالانه یکصد هزار مترمکعب پساب کشاورزی به تالاب انزلی راه می‌یابد. محمدیان به ممنوعیت دپوی زباله در این تالاب از دو سال پیش اشاره می‌کند و می‌گوید: جای زباله‌ها را عوض کرده‌اند و از حریم تالاب خارج کرده‌اند اما چه فرقی می‌کند؟ در نهایت شیرابه زباله‌ها به تالاب ریخته می‌شود.

علاوه بر این رسوبات نیز به این مساله دامن زده است. محمدیان در این‌باره می‌گوید: به دلیل قطع درخت‌ها و نابودی جنگل‌ها و مراتع در بالادست این تالاب پس از هر بارش، رسوبات شسته می‌شود و به اینجا می‌رسد و عمق تالاب را کمتر و کمتر می‌کند. این فعال محیط‌زیست همچنین به ساخت اسکله‌ای در این منطقه اشاره کرده و می‌گوید: به خاطر طرح توسعه بندر، سرعت آب به دلیل ایجاد سنگ‌چین‌ها کندتر شده و این به ایجاد رسوبات بیشتر دامن می‌زند.

معصومه ابتکار، رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست هم طی روزهای گذشته در سفری به گیلان در حاشیه بازدید از طرح احیای جنگل‌های شنرود سیاهکل به صورت تلفنی دستور آغاز عملیات اجرایی طرح احیای سلکه صومعه‌سرا را که بخشی از تالاب بین‌المللی انزلی است، صادر کرد. در مراسم آغاز این عملیات زیست‌محیطی گفت: این طرح با هدف احیای تالاب بین‌المللی انزلی به وسعت ۲۵ هکتار در ورودی رودخانه هندخاله صومعه‌سرا اجرا می‌شود.

به گفته وی، این طرح شامل برداشت رسوب و دیواره‌سازی حاشیه رودخانه است و در آن ۲۰۰ هزار مترمکعب رسوب از دهانه این رودخانه برداشت خواهد شد و قرار است تا اوایل سال آینده به اتمام برسد. ‏

وقت مرگ انزلی نیست

نی، اسپرغان، لویی، سیرپوس، علف هفت بندپهن، تیرکمان آبی و پونه آبی از گیاهان تالاب انزلی هستند و باکلان بزرگ، عقاب دریایی دم‌سفید قو، غاز، اردک، کیشم، حواصیل و چنگر در این تالاب جوجه‌آوری و زمستان‌گذرانی می‌کنند اما تمام عوامل ذکر شده به کاهش تنوع زیستی این تالاب ارزشمند انجامیده است.

آن‌طور که این فعال محیط‌زیست می‌گوید، زندگی طبیعی تالاب‌ها به دلیل تغییرات آب و هوایی100 تا 150 سال به طول می‌انجامد اما حالا وقت مرگ انزلی نیست و عجیب است که می‌بینیم در سال‌های اخیر این تالاب کم‌عمق و شیرین به چنین وضع بدی گرفتار شده آن هم به دست انسان.