چه کسانی نباید روزه بگیرند؟

ماه مبارک رمضان کم کم فرا می‌رسد و همه از کودک و نوجوان گرفته تا میانسالان و حتی سالمندان با شور و اشتیاقی وصف‌ناپذیر خود را برای میهمانی خدا آماده می‌کنند. در این میان کسانی هستند که به علت بیماری و ناتوانی جسمی از حضور در خوان نعمت الهی محرومند و از روزه گرفتن معاف شده‌اند.

همه علما و فقهای دینی روزه گرفتن را در صورتی که به بدن آسیب برساند، ممنوع اعلام کرده‌اند: «کسى که مى داند روزه براى او ضرر دارد باید روزه را ترک کند و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، همچنین اگر یقین ندارد امّا احتمال قابل توجّهى مى‌دهد که روزه براى او ضرر دارد، خواه این احتمال از تجربه شخصى حاصل شده باشد یا از گفته طبیب.» (آیت‌الله مکارم شیرازی)

این دامنه گسترده شامل زنان باردار، شیرده، سالمندان، بیماران کلیوی، دیابتی و ... می‌شود که البته تشخیص ضرر داشتن روزه با پزشک است، اما آیا روزه این افراد قضا و کفاره دارد یا خیر؟ مراجع عظام تقلید در استفتائاتی به این سؤالات پاسخ داده اند که مشروح آن را در ادامه گزارش می‌خوانید.

آیت‌الله خامنه ای:
پرسش: بعضی از پزشکان که به مسائل شرعی ملتزم نیستند، بیماران را از روزه گرفتن به دلیل ضرر داشتن منع می‌‏کنند، آیا گفته این پزشکان حجت است یا خیر؟
پاسخ: اگر پزشک امين نباشد و گفته او هم اطمينان آور نباشد و باعث خوف ضرر نشود، گفته او اعتبارى ندارد و در غير اين صورت نبايد روزه بگيرد.

پرسش: مادرم تقریباً سیزده سال بیمار بود و به همین دلیل نمی‌‏توانست روزه بگیرد. من دقیقاً اطلاع دارم که علت روزه نگرفتن او احتیاج به مصرف دارو بوده است، امیدواریم ما را راهنمایی فرمایید که آیا قضای روزه‌‏ها بر او واجب است؟
پاسخ: اگر ناتوانى او از روزه گرفتن بر اثر بيمارى بوده، قضا ندارد.

پرسش: من بر اثر ضعف جسمانی از ابتدای سن بلوغ تا دوازده سالگی روزه نگرفته‌‏ام، در حال حاضر چه تکلیفی دارم؟
ج: واجب است روزه‌‏هايى را که در ماه مبارک رمضان نگرفته‌‏ايد با اينکه به سنّ تکليف رسيده بوديد، قضا کنيد، و اگر افطار روزه ماه رمضان عمدى و اختيارى و بدون عذر شرعى بوده، کفّاره هم بر شما واجب است.

پرسش: اگر پزشک شخصی را از روزه گرفتن منع کند آیا با توجه به اینکه بعضی از پزشکان اطلاعی از مسائل شرعی ندارند، عمل به گفته او واجب است؟
پاسخ: اگر مکلّف از گفته پزشک يقين پيدا کند که روزه براى او ضرر دارد و يا از گفته وى يا منشأ عقلايى ديگرى براى او خوف از ضرر حاصل شود، روزه گرفتن براى او واجب نيست، بلکه جايز هم نيست.

پرسش: در کلیه‏‌های من سنگ جمع می‏‌شود و تنها راه جلوگیری از جمع شدن سنگ در کلیه، نوشیدن مستمر مایعات است و از آنجایی که پزشکان معتقدند که من نباید روزه بگیرم، تکلیف واجب من نسبت به روزه ماه مبارک رمضان چیست؟
پاسخ: اگر جلوگيرى از بيمارى کليه مستلزم نوشيدن آب يا ساير مايعات در طول روز باشد، روزه گرفتن بر شما واجب نيست.

پرسش: از آنجا که مبتلایان به مرض قند مجبورند هر روز یک یا دو بار آمپول انسولین تزریق کنند و نباید در وعده‌‏های غذایی آنها تأخیر و فاصله بیفتد، زیرا باعث پائین آمدن میزان قند خون و در نتیجه نوعی تشنج و بیهوشی می‏‌شود، لذا گاهی پزشکان به آنها توصیه می‏کنند که در روز چهار نوبت غذا بخورند، خواهشمندیم نظر خود را درباره روزه این افراد بیان فرمایید.
پاسخ: اگر بدانند که خوددارى از خوردن و آشاميدن از طلوع فجر تا غروب، به آنان ضرر مى‏رساند يا خوف ضرر داشته باشند، روزه گرفتن بر آنها واجب نبوده و بلکه جايز نيست.

آیت‌الله سیستانی:
پرسش: هر کسی که مریض باشد و چند سال پی درپی نتواند روزه را بگیرد در صورتی که خوب شود چه حکمی دارد؟
پاسخ: اگر تا ماه رمضان بعدی خوب نشده باشد قضا ندارد و فقط برای هر یک روز ۷۵۰ گرم گندم به فقیر صدقه بدهد.

پرسش: اگر زنی بیمار باشد و نتواند روزه بگیرد آیا کفاره روزه بر او واجب است؟
پاسخ: کفاره ندارد واگرمرض او تا سال بعد ادامه داشت به احتیاط واجب برای هر روز ۷۵۰ گرم گندم به فقیر بدهد.

پرسش: احتراماً پدری دارم که حدود چهار سال است که در اثر سکته مغزی یک سمت ایشان فلج شده و بر روی صندلی چرخدار نشسته است و همچنین نمیتواند روزه بگیرد، تکلیف ایشان چیست؟ آیا باید در ماه رمضان طعام داد یا خیر؟
پاسخ: باید برای هر یک روز ۷۵۰ گرم گندم یا آرد به عنوان فدیه به فقیر بدهد.

پرسش: کسی که بیمار است و بیماری او دایمی است و هرگز نمیتواند روزه بگیرد آیا کفاره بر او تعلق می گیرد؟
پاسخ: باید برای هر روز یک مد (۷۵۰ گرم تقریبا) طعام یعنی گندم یا جو یا نان و مانند اینها به فقیر بدهد.


آیت‌الله مکارم شیرازی:
- زنانى که بچّه شیر مى دهند خواه مادر بچّه باشند یا دایه، اگر روزه گرفتن باعث کمى شیر آنها و ناراحتى بچّه شود روزه بر آنها واجب نیست، ولى براى هر روز همان کفّاره (یک مدّ طعام) واجب است، بعداً نیز باید روزه را قضا کنند، امّا اگر روزه براى خودشان ضرر داشته باشد، نه روزه واجب است و نه کفّاره، ولى باید بعداً روزه هایى را که نگرفته اند قضا نمایند.

- مرد و زن پیر که روزه گرفتن براى آنها مشکل است مى توانند روزه را ترک کنند، ولى باید براى هر روز یک مد (تقریباً 750 گرم) گندم یا جو و مانند اینها به فقیر دهند و بهتر آن است به جاى گندم و جو نان را انتخاب کنند و در این صورت احتیاط واجب این است به اندازه اى باشد که گندم خالص آن مقدار یک مد شود.

- زنان باردارى که وضع حمل آنها نزدیک است و روزه براى حمل آنها ضرر دارد روزه گرفتن بر آنها واجب نیست، ولى کفّاره اى را که در مساله قبل گفته شد باید بدهند و بعدا نیز باید روزه را قضا کنند، امّا اگر روزه براى خودش ضرر دارد روزه بر او واجب نیست کفّاره هم ندارد، ولى بعداً قضا مى کند.

- اگر کسى پیدا شود که بدون اجرت، بچّه را شیر دهد یا شخصى پیدا شود که اجرت دایه را بى منّت بپردازد، در این صورت روزه گرفتن واجب است.

منبع: مشرق