رسانه در «نخ» نوجوانان

تحریریه پارسینه: آمارها تکان دهنده هستند! اعداد و ارقامی که از سوی دستگاه‌های مختلف اعلام می‌شوند و حکایت از افزایش مصرف دخانیات به ویژه در بین جوانان و نوجوانان دارند. به تازگی نیز اکوایران، مدعی شده است که در یک دهه اخیر مصرف سیگار در ایران افزایش ۲۲ درصدی داشته است؛ در حالی‌که مصرف اقلامی مثل برنج کاهش پیدا کرده. نگاهی به دور و اطراف نیز این موضوع را تایید می کند؛ چرا که همه ما روزانه اطراف خود، نوجوان و جوانانی را می‌بینیم که درحال کشیدن سیگار یا ماده مخدر «گل» در فضاهای عمومی هستند. اگر تا همین دیروز استعمال سیگار بیشتر در بین مردان شایع بود، حالا، اما دختران جوان نیز گرایش زیادی به سمت و سوی کشیدن سیگار پیدا کرده اند و روز به روز نیز بر تعداد مصرف کنندگان‌شان افزودع می‌شود. چندی پیش بود که علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت از افزایش 11 درصدی مصرف دخانیات در بین زنان و سه درصدی در بین مردان خبر داد. این درحالی است که سالانه حدود ۵۰ هزار نفر در ایران به دلیل مصرف سیگار جان خود را از دست می‌دهند. از طرف دیگر، براساس نتایج پژوهشی که سال 1397 صورت گرفت و رسانه ها آن را منتشر کردند، 3،4 درصد نوجوانان 13 تا 15 ساله کشور سیگار می کشند که 4،8 درصد پسر و 2،1 درصد آنان دختر هستند. 8.2 درصد نوجوانان کشور نیز مصرف کننده سایر مواد دخانی به ویژه قلیان هستند که 11.1 درصد آنان پسر و 6.6 درصد دختر هستند. بر اساس این بررسی 24.2 درصد نوجوانان 13 تا 15 ساله کشور در معرض مواجهه با دود دخانیات در منزل و 38.4 درصد نیز در معرض این دود در مکان های مسقف هستند. در عین حال 76.7 درصد نوجوانان مصرف کننده سیگار مطمئن هستند که مصرف دخانیات مضر است.» با وجود مضرات سیگار و آشنایی بسیاری از مصرف کنندگان با پیامدهای مصرف آن، اما روز به روز تعداد افراد سیگاری و همچنین تمایل دختران و پسران برای کشیدن این ماده بیشتر می شود و سن مصرف آن کاهش می یابد. فارغ از مسائل مختلفی که باعث ترغیب افراد به کشیدن سیگار می شود، می توان گفت یکی از تاثیرگذار ترین عللی که می تواند نقش بسیار مهم و موثری در تحریک افراد به ویژه نوجوانان و جوانان به مصرف سیگار شود، سینما و شبکه نمایش خانگی است؛ چرا که در سال‌های اخیر، سیگار کشیدن زنان و مردان بازیگر در سکانس‌های مختلف به امری رایج و روتین تبدیل شده است، آنچنان که غیرممکن است به تماشای سریالی بنشینید و شخصیت های متعدد آن برای نشان دادن حالت های مختلف خود اعم از خشم و نفرت و غم و اندوه و عصبانیت و... شروع به سیگار کشیدن نکنند. در سال های اخیر، همچنین در سریال ها و فیلم ها زنان سیگاری نیز کم نبوده اند و پیر و جوان شان در صحنه ها و سکانس های مختلف به بهانه های متعدد سیگار به دست گرفته و به آن پک زده اند؛ درحالیکه این مساله می تواند تاثیر به سزایی بر مخاطب بگذارد و او را به سمت و سوی کشیدن این ماده دخانی سوق دهد. این موضوع را بهزاد ولی‌زاده، رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت نیز در گفت و گو تسنیم تایید کرده است: «نمایش محصولات دخانی به هرشکلی در شبکه نمایش خانگی و تولیدات رسانه‌ای ممنوع است و مشمول جریمه می‌شود؛ البته مبالغ جریمه ممنوعیت تبلیغات در ماده ۱۰ قانون برای مجموعه تولید فیلم و سریال‌های نمایش خانگی و تلویزیونی بسیار ناچیز است و حکم بازدارندگی ندارد. طی مکاتبه انجام شده از سوی وزیر بهداشت با دادستانی کل کشور و دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی درخواست حمایت طلبی برای ممنوعیت نمایش مصرف دخانیات در شبکه نمایش خانگی و فیلم و سریال‌های تولیدی شده است.» به گفته او، به دلیل اینکه مصرف محصولات دخانی در شبکه نمایش خانگی سبب افزایش مصرف دخانیات می‌شود، این اقدام یک موضوع تهدید کننده برای سلامت عمومی به حساب می‌آید. به طور قطع، ورود حوزه قضایی به حوزه تبلیغ و نمایش محصولات دخانی در شبکه نمایش خانگی و تولیدات فیلم و سریال اثرگذار است. مطالعات نشان می‌دهند که نمایش مکرر صحنه‌های سیگار کشیدن در فیلم‌ها، خطر شروع به سیگار کشیدن را به‌شدت افزایش می‌دهد. به همین دلیل، محققان پیشنهاد می‌کنند که فیلم‌هایی که این صحنه‌ها را نشان می‌دهند، باید با رتبه‌بندی سنی سخت‌گیرانه‌تری به نمایش درآیند. این درحالی است که رسانه ها به این مساله توجهی ندارند و جوانان و نوجوانان را به مرور ترغیب می کند تا به بهانه های مختلف مثل حفظ خونسردی و فروکش کردن خشم و عصبانیت و ... سیگار مصرف کنند. اتفاقی که به دلیل عدم یا ناکافی بودن کسب مهارت سواد رسانه ای، ناپختگی نوجوانان و ترویج آموزش همسالان از یکدیگر، موجب ترغیب نوجوان به مصرف سیگار شود . از طرفی ممکن است، استفاده از رسانه ها مدت زمان تعامل نوجوان با والدین را کاهش داده و باعث بروز رفتارهای ناسالم و پرخطر در آنها شود؛ ضمن آنکه این ماده دخانی سلامتی آنها را تهدید می کند.