ماموریت پیچیده آقای نخست‌وزیر

ابوالفضل خدائی: همه چیز از سفر به ژاپن آغاز شد. پس از سفر محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان مبنی بر هموار کردن تحریم‌های نفتی آمریکا، دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده راهی این کشور شد. او که تا پیش از سفر و دیدار با نخست وزیر ژاپن برای ایران خط و نشان می‌کشید و حتی ناو‌های خود را بیخ گوش خلیج فارس آورده بود به یکباره تغییر عقیده داد و گفت: من در پی تغییر رژیم ایران نیستم بلکه خواهان مذاکره با رهبران جمهوری اسلامی هستم. چرخش موضع او به وزیر خارجه اش نیز سرایت کرد و او روز گذشته در سوئیس پس از دیدار با همتای خود گفت: ما آماده ایم بدون پیش شرط با ایران مذاکره کنیم. این در حالی است که جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا پس از سفر ترامپ به ژاپن کاملا در سکوت خبری به سر می‌برد. بولتون که به خاورمیانه و امارات سفر کرده است تنها در اظهار نظری عجیب در واکنش به اظهارات تازه ترامپ گفت که ایران لزومی ندارد از برجام خارج شود!

سفر ترامپ به ژاپن خبرسازی بسیار داشت که مهمترین آن گمانه زنی‌ها مبنی بر میانجی گری ژاپن و آمدن نخست وزیر این کشور به ایران و دیدار به آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب و همچنین حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان قوت گرفت. دیدار‌های اخیر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران از ژاپن و با فاصله کم سفر دونالد ترامپ به توکیو گمانه‌زنی‌ها از تمایل آبه به ایفای نقش میانجی گر را افزایش داده است.

این در حالی است که روز گذشته دو طرف ایران و ژاپن این سفر را تایید کردند و رسانه‌های دولتی ژاپن برنامه سفر نخست وزیر این کشور به ایران را اعلام کرد. بر اساس گزارشی که روزنامه ژاپنی ماینیچی شیمبون به نقل از منابع آگاه دولتی منتشر کرده سفر شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن به تهران ۲۲ تا ۲۴ خرداد صورت خواهد گرفت و وی طی این سفر با رهبر معظم انقلاب اسلامی و مقام‌های ارشد دولتی دیدار خواهد داشت. منابع آگاه می‌گویند هدف اصلی سفر آبه میانجی گری میان ایران و آمریکا خواهد بود. این روزنامه ژاپنی به همین خاطر اعلام کرده که این ماجرا اهمیت دیدار نخست وزیر ژاپن با رهبر انقلاب را مشخص می‌کند. ماینیچی شیمبون یکی از بزرگترین روزنامه‌های ژاپن به حساب می‌آید.

ترامپ در دیدارش با آبه گفت که توکیو روابط خوبی با تهران دارد و آمریکا منتظر می‌ماند تا ببیند چه اتفاقی رخ خواهد داد.

در همین باره نوذر شفیعی، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره اینکه آیا این مذاکرات موثر واقع می‌شود یا خیر گفت:
«برای بررسی این موضوع باید در نظر داشت که مذاکره دارای سه مرحله است که شامل پیش مذاکره، انجام مذاکره و در نهایت پسا مذاکره است. در مرحله اول یعنی پیش مذاکره آقای شینزو آبه باید قبل از سفر به تهران محور‌های مذاکره را اعلام کند و اگر میانجی گری و یا مساعی جمیله مدنظر است باید موضوعیت هم داشته باشد. در صورت روشن شدن موضوعات مورد بحث می‌توان درباره چشم انداز مذاکرات هم صحبت کرد. این سفر بدون مقدمه برگزار نخواهد شد و در قسمت پیش مذاکره محور‌های گفتگو اعلام خواهد شد و به اطلاع طرفین خواهد رسید. برای مثال اگر موافقت اصولی روی دستور کار مذاکره حاصل شود آقای شینزو آبه می‌تواند امیدوار باشد تا مسائل و مشکلات دیگر را با رهبران ایران در میان بگذارد و طرفین به حل و فصل آن بپردازند.»

شفیعی درباره انتخاب ژاپن به عنوان کشور میانجی گر گفت: «برای میانجی گری معمولا کشوری انتخاب می‌شود که با هر دو طرف ارتباط خوبی داشته و هم کشوری موثر در عرصه بین المللی باشد. به نظر می‌رسد که ژاپن با برخورداری از این دو ویژگی برای میانجی گری بین تهران و واشنگتن انتخاب شده باشد. البته باید گفت که منافع ملی ژاپن نیز اقتضا می‌کرد که در جهت میانجی گری گام بردارد. چرا که هر گونه تنش در خلیجفارس می‌تواند اقتصاد ژاپن و همچنین دنیا را تحت تاثیر قرار دهد.»

این نماینده سابق مجلس شورای اسلامی در پاسخ به اینکه ژاپن متحد استراتژیک آمریکا است و ممکن است کفه ترازو بیشتر به نفع آمریکا باشد، گفت: «بدیهی است که ژاپن منافع مشترک بیشتری با آمریکا دارد، ولی باید در نظر داشت که این کشور ملاحظات جدی درباره خلیج فارس دارد و این موضوع نیز بستگی به ارزیابی ایران از رفتار ژاپن دارد تا بتواند میزان صداقت این کشور را در رفتار و کردارش را محک بزند. در این صورت است که ایران می‌تواند پیشنهاد ژاپن را بپذیرد و یا آن را رد کند.»

وی در رابطه با کشور‌های میانجی گر دیگر مانند عراق عنوان کرد: «عراق کشوری است که دغدغه‌های منطقه‌ای دارد و نسبتا در عرصه بین المللی هم مطرح است؛ اما برداشت آمریکایی‌ها این است که بغداد روابط نزدیکتری با تهران دارد. در این بین عمان هم کشور مناسبی است و در گذشته نیز وساطت‌هایی را بین آمریکا و ایران انجام داده است، اما مهمترین موضوع موثر بودن و نتایج مفید اینگونه از میانجی گری‌ها و وساطت‌ها است.»

رویترز به تازگی در گزارشی به واکنش‌های کشور‌ها ذی نفع به میانجی گری ژاپن پرداخت و اعلام کرد که مقام‌های روسیه موافقت خود را برای میانجی گری ژاپن اعلام کرده‌اند. یک مقام آگاه در دولت ژاپن به این خبرگزاری گفته است که در جریان دیدار اخیر وزاری خارجه روسیه و ژاپن، لاوروف حمایت مسکو را از ایفای نقش توکیو برای کاهش تنش‌ها میان ایران و آمریکا اعلام کرده است.

ولی روسیه و چین چه نقشی در این میان دارند؟ آیا می‌توانستند برای کاهش تنش پیشنهاد میانجیگر بدهند؟ در این باره شفیعی گفت: «چین و روسیه در تقابل با آمریکا هستند و اگر هم پیشنهادی مطرح می‌کردند با استقبال آمریکایی‌ها مواجه نمی‌شد.» برخی تحلیلگران اعتقاد دارند که دو قدرت روسیه و چین به دلیل رقابت‌های استراتژیک با آمریکا، در بزنگاه با کارت ایران بازی می‌کنند. ژاپن، اما مانند مسکو و پکن این وضعیت را ندارد و علاوه بر این به خاطر منافع اقتصادی و تجاری خود، خواستار جلوگیری از هر نوع تشنج و تنش در خاورمیانه است.