خستگی شغلی را چگونه از بین ببریم

خستگی در واقع یک حالت خواب آلودگی یا ضعف شدید است که در اثر خواب ناکافی یا کار طولانی مدت فیزیکی یا ذهنی، ایجاد می شود. کارهای تکراری و یکنواخت می توانند موجب تشدید احساس خستگی شوند.

خستگی چیست ؟
چندی پیش در مقاله انواع خستگی و علت های آن در فعالیت های ورزشی صحبت کردیم . اکنون قصد داریم راجع به خستگی شغلی گفتگو کنیم . امروزه به علت ساعات کاری طولانی، استرس و اضطراب بالای محیط های کاری خستگی به یک معضل جدی تبدیل شده است. ما در دهه های قبل این حجم خدمات ۲۴ ساعته نداشتیم و نیاز به شیفت های طولانی به غیر از مشاغل اورژانس و حمل ونقل احساس نمی شد اما امروزه بسیاری از خدمات آنلاین به صورت ۲۴ ساعته در دسترس بوده و کارکنان آنها ناگزیر از انجام شیفت های طولانی و پاسخگویی در شرایط پر استرس از نظر فشار زمانی و بار کاری قرار دارند. داشتن بیش از یک شغل، نبود زمان استراحت کافی در طول یک شیفت کاری، بعد مسافت بین محل کار و منزل، مسئولیت بالای شغلی و استرس ناشی از آن نیز از عوامل دیگر خستگی شغلی هستند. خستگی می تواند به شکل حاد یا مزمن بروز کند. خستگی حاد معمولا نتیجه بی خوابی کوتاه مدت یا یک دوره کوتاه فعالیت سنگین بدنی یا فکری است که معمولا با خواب و استراحت برطرف می شود، اما نشانگان خستگی مزمن یک وضعیت ثابت و جدی ضعف و بی حالی است که با استراحت برطرف نمی شود و ممکن است برای ماهها طول بکشد.

علائم خستگی
احساس ضعف، بی حالی و خواب آلودگی در طول روز
تحریک پذیری، کاهش تمرکز و حافظه
کاهش انگیزه و افسردگی
علائم جسمانی سردرد، بی اشتهایی و علائم گوارشی .
در ضمن خستگی می تواند بدن را مستعد بروز بیماری های دیگر کند.




آیا خستگی با کیفیت کار تداخل دارد؟
خستگی می تواند به عنوان یکی از عوامل زیان آور محیط کار موجب آسیب فیزیکی و روانی فرد شود. از طرفی، عوارض خستگی با ایجاد تغییرات عملکردی در فرد شاغل، بر کیفیت کار تاثیر گذار است، اما با توجه به ماهیت غیرکمی و غیر قابل اندازه گیری بودن آن، تعیین میزان دقیق آثار آن بر حوادث و آسیب های محیط کار دشوار است. نتایج به دست آمده از مطالعات نشان داده احتمال خطای انسانی در افرادی که خواب کمتر از ۵ ساعت در شبانه روز دارند، به طور معنی داری افزایش می یابد. خستگی روی کارایی افراد اثر چشمگیری دارد. بیشتر حوادث ایجادشده در محیط کار، بین دو بازه زمانی ساعت ۱۲ شب تا ۶ صبح و ۱ تا ۳ بعدازظهر اتفاق می افتند؛ یعنی زمانی که افراد بیشترین خواب آلودگی را دارند.

در یک جمع بندی می توان گفت خستگی می تواند باعث تغییرات عملکردی زیر شود:

کاهش عملکرد فیزیکی و ذهنی
اختلال در قضاوت و تمرکز
کاهش انگیزه
کاهش زمان واکنش پذیری
افزایش رفتارهای پرخطر

آیا آستانه تحمل کار فیزیکی در دو جنس متفاوت است؟
در مطالعات مختلف، نتایج متفاوتی گزارش شده است. جالب است بدانید به رغم تصور عمومی، در کارهای ایستای سبک ، آستانه تحمل عضلات در جنس زن بیشتر از جنس مرد است؛ یعنی یک زن به مدت طولانی تری می تواند یک جسم سبک را در دست نگه دارد. یک توضیح برای اختلاف موجود در دو جنس زن و مرد را می توان این طور بیان کرد که حجم بالاتر عضله در مردان و نیروی مکانیکی فشردگی بیشتر در عضله باعث زودتر بسته شدن عروق و ایجاد خستگی در اثر اختلال خونرسانی به عضله می شود، اما باید در نظر داشت در زندگی واقعی و در عضلات مختلف، کارهای حرکتی و تکراری ممکن است نتایج متفاوتی داشته باشد. مثال بالا فقط در جهت تلطیف تصور تحمل فیزیکی مردان همیشه بیشتر از زنان است … آورده شد .

پیشنهاد سازمانهای بین المللی حوزه سلامت و بهداشت درباره تنظیم ساعات کاری چیست؟
تنظیم ساعات کاری از دهه های قبل، یکی از قدیمی ترین دغدغه های سازمانهای بین المللی کار بوده است. در سال ۱۹۱۹ میلادی، سازمان جهانی کار ساعات کار کارگران را محدود و ساعات استراحت و کار را مقرر کرد. پس از میزان در آمد، ساعات کاری دومین مولفه شغلی است که به طور مستقیم بر زندگی روزمره شاغلان تاثیر گذار است. ساعات کاری هم بر سلامت و ایمنی فرد و کیفیت کار و هم روی زندگی خانوادگی و شخصی خارج از ساعات کاری فرد تاثیر بسزایی دارد. طبق مقررات سازمان جهانی کار، حداکثر ساعات کاری مجاز ۸ ساعت در شبانه روز و ۴۸ ساعت در هفته است. با تاکید بر این محدودیت، هم از میزان خستگی فرد شاغل کاسته می شود و هم فرصت کافی برای تفریح و فعالیتهای اجتماعی فراهم خواهدشد. با توجه به ماهیت فعالیت در برخی مشاغل، ممکن است تغییراتی در ساعات کاری ایجاد شود، به این شکل که تعداد ساعات مجاز در هفته یا در ماه توزیع می شود اما جمع کل ساعات در آن محدوده زمانی ثابت می ماند. مثلا برخی شیفت های کاری به شکل ۱۲ ساعت شیفت و ۲۴ ساعت استراحت تنظیم می شوند. برخی مشاغل مثل رانندگان حمل ونقل عمومی با مشاغل فصلی در هر کشوری قوانین خود را دارد. در کشور ما هم قوانین ساعات کار و استراحت برای رانندگان اتوبوس های بین شهری جهت کنترل تصادفات جاده ای تنظیم شده است.

چگونه می توان خستگی شغلی و عوارض آن را کاهش داد؟
متخصصان ایمنی و بهداشت در سازمانها و صنایع، با بررسی و کنترل موارد زیر می توانند نقش بسزایی در کاهش این معضل جدی جوامع مدرن و امروزی ایفا کنند:

برنامه زمانی کار و استراحت و چرخش شیفت های کاری
تقاضای شغلی و میزان بار فیزیکی و ذهنی
محیط فیزیکی کار مثل نور و روشنایی، سرصدا و تهویه
عوامل غیرشغلی مثل مسائل خانوادگی،نیازها و مسئولیت های اجتماعی فرد
مدت سپری شده در ترافیک و رفت و آمد بین محل کار و منزل .
سخن پایانی
در یک جمع بندی کوتاه می توان گفت خستگی یکی از مشکلات جدی سلامت و ایمنی در محیط های کاری است که کمتر مورد توجه کارفرمایان و مسئولان قرار می گیرد اما عوارض و آسیب های ناشی از آن ممکن است خسارات جانی و مالی جبران ناپذیری ایجاد کند. با تمرکز بیشتر بر این موضوع، رعایت استانداردها و قوانین کار با تدوین سیاست های مربوط و اجرا، پایش و ارزیابی مستمر و نیز آموزش درست کارفرمایان و کارکنان در این زمینه می توان محیط کار ایمن و کارآمدتری را فراهم کرد .

منبع: راستینه