هر آنچه برای اهدای جسد لازم است بدانیم!

از سال گذشته سازمان پزشکی قانونی فراخوانی مبنی بر اهدای جسد به مراکز آموزشی منتشر کرد. یک سال از این فراخوان می‌گذرد مسوولان این سازمان می‌گویند عدم فرهنگسازی در این زمینه سبب استقبال کم از این موضوع شده است. البته فتواهای مختلف دینی در این خصوص در عدم تمایل مردم جامعه بی‌تأثیر نیستند.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید اجسادی که در کلاس‌های آناتومی برای رشته‌های پزشکی و رشته حقوق برای دانشجویان تشریح می‌شود از کجا می‌آیند؟ دانشجویان پزشکی چندین واحد درسی درباره آناتومی را می‌گذرانند به همین دلیل تهیه جسد برای مقاصد آموزشی و تحقیقاتی دانشگاه‌ها همیشه مورد توجه بوده است. گاهی با تأمین این نیاز از طریق اهدای جسد و گاهی هم از طریق واردات جسد و خرید آن انجام می‌شود. در کشور ما تا کنون تهیه جسد به این منظور با استفاده از اجساد افراد مجهول‌الهویه و بدون صاحب با طی روند زمانی و قوانین آن انجام می‌شد تا اینکه در مردادماه سال گذشته، رییس سازمان
پزشکی قانونی کشور فراخوانی مبنی بر اهدای جسد داد. فراخوانی که ظاهراً با استقبال مواجه نشده است و احتمالاً دلیل آن عدم فرهنگسازی در این زمینه یا فتواهای مختلف مراجع دینی است.


ناگفته نماند روند اهدای اجساد مجهول‌الهویه نیز بسیار زمانبر است. در واقع اجساد مورد استفاده در دانشگاه‌ها که از محل اجساد مجهول‌الهویه تأمین می‌شود نیز شرایط خاص خودش را دارد. به گفته مسوولان سازمان پزشکی قانونی ، در مورد اجساد مجهول‌الهویه باید ۶ ماه زمان بگذرد و اعلام‌های قانونی از طرق مختلف صورت گیرد و اگر بعد از ۶ ماه هیچ‌کس سراغ آن نیایید با حکم مرجع قضایی برای تشریح قابل استفاده است.


تا قبل از این تعداد جسدهایی که پزشکی قانونی می‌توانست در اختیار دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی قرار دهد بسیار کمتر از تعداد مورد نیاز دانشگاه‌ها بود، تا جایی که بسیاری از دانشجوها گلایه می‌کردند که از یک جسد چندین ترم استفاده می‌کنند و این جسد قبل از آن نیز زیر دست دانشجویان دیگری بوده است.
اهدای جسد در کشور ما به ندرت انجام می‌شود، حتی اگر فرد متوفی خود قبل از مرگش نیز وصیت کرده یا در سامانه پزشکی قانونی ثبت نام کرده باشد، باز هم ممکن است خانواده آن قبول نکنند. چرا که یک چالش عاطفی در این زمینه بین ما ایرانی‌ها وجود دارد که تمایل داریم حتماً جسد در محلی دفن شود و بستگان سر مزار بروند. علاوه بر این، چالش‌های فقهی در این زمینه نیز تا حدودی بازدارنده هستند، به‌گونه‌ای که برخی علما فتوا دادند، کار روی جسد مسلمان قباحت دارد و نباید انجام شود. اما سازمان پزشکی قانونی در صدد است روی این موانع کار کند تا نظر بیشتر علما را برای کار روی جسد مسلمان بگیرد. البته برخی علما نیز خلاف این صحبت فتوا دارند. در کنار مسائل اخلاقی و سیاسی که در تاریخ علم تشریح مطرح بوده است، نکات فقهی این موضوع و شبهه‌دار بودن تشریح بدن انسان بعد از وفات چالش پیش روی این علم در برخی از کشورها به شمار می‌آید.


با این وجود سال گذشته سازمان پزشکی قانونی در این باره فراخوان داد. به گفته مسوولان این سازمان ، استقبال مردم اگر چه خوب بود اما چون به حد نیاز نبود و از سویی بیشتر اهداکنندگان جوانان بودند، این فراخوان به اهدافش نرسید. رسیدن به مقاصد آموزشی زمانبر است، هنوز هم بخش عمده‌ای از نیاز جسد مراکز آموزشی و دانشگاهی برای مطالعات و تحقیقات تأمین نشده است. تا جایی که برخی از دانشگاه‌ها چندین سال است که جسدی را دریافت نکرده‌اند و از سوی دیگر از یک جسد سال‌ها استفاده می‌شود.


اما به‌‌رغم اینکه از سال گذشته فراخوانی در این خصوص از سوی پزشکی قانونی اعلام شده است. بنا بر اعلام مدیر بانک نسوج مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی کشور تاکنون 750 نفر برای اهدای جسد اعلام آمادگی کرده‌اند. آقای امین رادمنش می‌گوید:« از میان 750نفری که برای اهدای جسد اعلام آمادگی کرده‌اند، تاکنون دو مورد جسد اهدا شده است.» رادمنش اظهار می‌کند: «پیش از این در مراکز آموزشی و دانشگاه‌ها از اجساد بلاصاحب و مجهول‌الهویه برای مقاصد آموزشی استفاده می‌شد. تعداد این اجساد کم بود و جوابگوی نیاز آموزشی این مراکز نبود.»

هر آنچه برای اهدا لازم است بدانیم!

در این خصوص به‌عنوان اهدا‌کننده با واحد مربوطه در سازمان پزشکی قانونی تماس گرفت. یکی از مسوولان سازمان پزشکی قانونی در پاسخ به این سؤال که آیا اهدای جسد فرد مسلمان به مراکز دانشگاهی برای پژوهش مشکل شرعی دارد یا خیر، گفت: علما و مراجع نظرات متفاوتی در این‌باره داده‌اند. برخی‌ها می‌گویند کراهت دارد و می‌بایست جسد فرد مسلمان حتماً به خاک سپرده شود و برخی دیگر فتوا داده‌اند که این کار مانعی ندارد. سازمان پزشکی قانونی نیز نظر چندین نفر از مراجع سرشناس و پرمقلد را مبنا قرار داده و از مردم درخواست کرده در صورت تمایل برای این اقدام ثبت‌نام کنند، اما بهرحال فرد اهدا کننده می‌بایست شخصاً نظر مرجع خود را بپرسد و در صورتی که مانعی نداشت به صورت تلفنی می‌تواند ثبت‌نام کند.وی ادامه داد: « البته فرد اهدا‌کننده می‌بایست پس از ثبت‌نام حتماً به خانواده خود اطلاع دهد و رضایت آن‌ها را جلب کند. تا خانواده این فرد بلافاصله بعد از مرگ فرد اهداکننده با ما تماس گرفته و به ما اطلاع دهند تا اقدامات بعدی را به سرعت انجام دهیم.»

یکی از مسوولان واحد ثبت‌نام اهداکنندگان در سازمان پزشکی قانونی ادامه داد: « خانواده با تماس خود به سازمان پزشکی قانونی، رضایت قبلی خود را اعلام می‌کند، چرا که این مسأله از نظر عرفی در جامعه ما خیلی حائز اهمیت است و همچنین از مشکلات بعدی که بعدها ممکن است رخ دهد، جلوگیری می‌کند.»
وی در آخر گفت: « حتی اگر سیستم ما قابلیتی داشته باشد که ما به سرعت از مرگ افراد اهداکننده که قبلاً در این سامانه ثبت‌نام کرده‌اند با خبر شویم. باز هم در جامعه ما صورت خوشی ندارد که بدون رضایت خانواده جسد فرد اهدا کننده را به مراکز آموزشی و پژوهشی ارسال کنیم. چرا که نفس این کار، اقدامی خداپسندانه و متعالی است.

خانواده فرد اهداکننده می‌بایست خود را مقید به وصیت فرد متوفی کند. حتی ما موردی داشتیم در ماه گذشته که شخص اهدا کننده حتی درسامانه پزشکی قانونی ثبت‌نام هم نکرده بود و صرفاً در جمع خانواده‌اش به صورت شفاهی این موضوع را اعلام کرده بود که در نهایت پس از مرگ این فرد، بازماندگان با ما تماس گرفتند و وصیت فرد فوت را با ما درمیان گذاشتند که ما به سرعت اقدامات قانونی را انجام داده و جسد را به یکی از دانشگاه‌های علوم پزشکی ارسال کردیم.»
منبع: روزنامه صبح نو