فضای مجازی تیشه به ریشه خانواده می‌زند

ما در دهکده جهانی ارتباطات قرار داریم و روزانه ساعت‌های زیادی از وقت خود را در فضای مجازی سپری می‌کنیم. امروزه شبکه‌های اجتماعی بنیان خانواده‌ها را سست کرده است. باعث کم رنگ شدن صمیمیت و روابط عاطفی بین زوجین و افزایش طلاق عاطفی در بین خانواده‌ها هستیم.

دسترسی سریع به اطلاعات، پیامد مثبت فضا‌های مجازی

لاله شهیدی دکترای روانشناسی عمومی درباره پیامد مثبت فضاهای مجازی اظهار کرد: شبکه‌های اجتماعی امکانات زیادی را در اختیار افراد قرار می‌دهند که از جمله این امکانات می‌توان به دسترسی سریع به اطلاعات اشاره کرد. از سوی دیگر فضای مجازی سبک زندگی افراد، عقاید و نگرش‌های آنها را تغییر داده است، بنابراین این شبکه‌ها بر روابط بین اعضای خانواده اثر گذاشته‌اند.

او بیان کرد: هر تکنولوژی که وارد جامعه می‌شود باید از قبل زیرساخت فرهنگی آن آماده شده باشد. امروزه والدین به علت اشتغال ساعات طولانی از شبانه‌روز را دور از خانه هستند که این موضوع موجب می‌شود اعضای خانواده از هم دور بوده و فرصت کمی برای کنار هم بودن داشته باشند. فضای مجازی موجب می‌شود علی‌رغم اینکه اعضای خانواده زیر یک سقف زندگی می‌کنند، اما در عمل از یکدیگر دور بوده و نتوانند با هم تعامل مثبت داشته باشند.

این دکترای روانشناسی عمومی افزود: از جمله آسیب‌های استفاده زیاد از فضای مجازی می‌توان به تخریب روابط خانوادگی، سست شدن بنیان خانواده، افزایش طلاق عاطفی زوجین (زوجین با وجود اینکه زیر یک سقف با هم زندگی می‌کنند، اما با یکدیگر تعاملات مثبت ندارند و رابطه عاطفی بین آنها نیست) و کاهش صمیمیت بین اعضای خانواده اشاره کرد. همچنین استفاده زیاد از شبکه‌های اجتماعی تعاملات بین والدین با فرزندان را کاهش داده است، بنابراین فرزندان ابراز می‌کنند که والدین آنها را درک نکرده و خواسته‌های آنها را متوجه نمی‌شوند.

شهیدی تأکید کرد: نتایج حاصل از تحقیقی نشان می‌دهد که استفاده نادرست از فضای مجازی حریم‌ها را در خانواده شکسته است، وقتی حریم‌ها در خانواده از بین برود، اختلافات افزایش پیدا می‌کند و خانواده‌ها به سمت طلاق و جدایی می‌روند. شبکه‌های اجتماعی باعث شده زن یا شوهر با افرادی غریبه از جنس مخالف ارتباط برقرار کنند، بنابراین با کاهش میزان اعتماد و آرامش در خانواده آسیب جدی به نهاد خانواده وارد می‌شود.

۱۲ میلیون کاربر زیر ۱۸ سال ایرانی در تلگرام

او تصریح کرد: پیام‌رسان تلگرام در ایران حدود ۱۲ میلیون کاربر زیر ۱۸ سال دارد، بنابراین افراد زیادی با اینترنت و شبکه‌های اجتماعی سر و کار دارند و گفت‌وگوی زوجین با یکدیگر و والدین با فرزندان کاهش پیدا کرده است. افراد در فضای مجازی می‌توانند با اشخاص مختلف آزادانه ارتباط برقرار کنند و هیچ کنترلی روی فضای مجازی وجود ندارد، بنابراین نوجوانان ممکن است به سمت و سو‌ی مختلفی کشیده شوند از جمله اینکه به جنس مخالف گرایش پیدا کنند و به علت اینکه فرزندان با والدین تعامل زیاد ندارند، پرخاشگری در بین کودکان افزایش پیدا می‌کند.

این دکترای روانشناسی عمومی گفت: استفاده نادرست و زیاد از شبکه‌های اجتماعی موجب شده که نوجوانان منزوی شوند. امروزه افراد ساعات زیادی از شبانه‌روز را در فضاهای مجازی سپری می‌کنند، بنابراین آنها به اینترنت اعتیاد پیدا کرده‌اند که این اعتیاد می‌تواند آسیب‌های زیادی را برای آنها به همراه داشته باشد.

شهیدی اظهار کرد: آسیب‌های استفاده زیاد از فضای مجازی آن‌قدر شدید است که موجب شده در کشوری مانند چین اگر روزانه اشخاص بیش از یک ساعت از اینترنت استفاده کنند، آنها معتاد به اینترنت محسوب می‌شوند و باید به مراکز ترک اعتیاد مراجعه نمایند، در صورتی‌که جوانان ایرانی روزانه بیش از ۹ ساعت را در اینترنت سپری می‌کنند، بنابراین استفاده از فضای مجازی در ایران مدیریت شده نیست که این موضوع موجب شده تنوع طلبی عاطفی و جنسی در جامعه افزایش پیدا کند.

او بیان کرد: فضای مجازی باعث شده اشخاص از دنیای واقعی دور شوند و تنوع طلبی عاطفی و جنسی در آنها افزایش پیدا کند که این تنوع طلبی حتی زمانی که آنها تشکیل خانواده می‌دهند، برایشان مشکل‌ساز می‌شود. نتایج حاصل از مطالعه‌ای نشان می‌دهد که بیشترین آمار طلاق مربوط به شهر‌هایی مانند تهران، مشهد، گیلان، شیراز و اصفهان است. همچنین ۱۷ درصد طلاق‌ها در سه سال نخست زندگی ناشی از نفوذ شبکه‌های اجتماعی در بین خانواده‌ها بوده است.

این دکترای روانشناسی عمومی افزود: از جمله دلایلی که موجب شده است طلاق‌ها در سه سال نخست زندگی اتفاق بیفتند می‌توان به انتخاب نامناسب همسر، مسلط نبودن زوجین به مهارت‌های زندگی، نبود تفاهم و همدلی بین زوجین و تغییر سبک زندگی اشاره کرد. وقتی شبکه‌های اجتماعی در زندگی زوجین نفوذ پیدا می‌کنند، خواسته‌های زن و شوهر از همسرشان متفاوت می‌شود، بنابراین ممکن است زن یا شوهر نتواند خواسته‌های جدید همسر خود را برآورده کند و اختلاف بین زوجین پیش می‌آید.

جهت تقویت روابط خانواده‌ها، چه باید کرد؟

شهیدی تأکید کرد: جهت تقویت روابط خانواده، افراد باید استفاده از فضای مجازی و اینترنت را تا آنجا که ممکن است کاهش دهند. وقتی فرزندان ببینند که والدین به شکل مدیریت شده از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، آنها هم یاد می‌گیرند تا وقت کمتری را در فضای مجازی سپری کنند، همچنین در خانواده باید برنامه‌ای برای گفت‌وگوی بین اعضای خانواده وجود داشته باشد تا اعضای خانواده بتوانند درباره موضوعات مختلف با هم تعامل کنند، والدین باید تلاش کرده که نیاز‌های فرزندان خود را درک کنند، زیرا وقتی فرزندان می‌بینند که والدین به نیاز‌های آنها توجه نمی‌کنند، از والدین کناره‌گیری کرده و به سمت گروه همسالان خود جذب می‌شوند.

او یادآوری کرد: زوجین باید به صحبت‌های همسرشان با دقت گوش دهند تا بتوانند از نیاز‌ها و علایق همسرشان مطلع شوند. همچنین والدین باید تفریحات سالمی را برای فرزندان خود در نظر بگیرند تا فرزندان بتوانند در کنار والدین خود اوقات خوبی را سپری کنند.

ارتباط با ساکنان آن سوی کره زمین به کمک فضای مجازی

همچنین در ادامه ژیلا آهنگرزاده روانشناس بالینی و مدرس دانشگاه درباره پیامد‌های مثبت فضای مجازی اظهار کرد: شبکه‌های اجتماعی موجب شده که ما به کمک آنها از اوضاع و احوال همدیگر باخبر شویم و همچنین سرعت ارتباطات را بسیار افزایش داده است، بنابراین ما سریعتر به جواب می‌رسیم.

او بیان کرد: افراد از طریق شبکه‌های اجتماعی می‌توانند با ساکنان آن سوی کره خاکی ارتباط صوتی یا تصویری برقرار کنند، همچنین استوری گذاشتن در فضا‌هایی مانند اینستاگرام، همبستگی، همدلی و انسجام را بین افراد ایجاد می‌کند. خانواده‌ها هم از طریق تشکیل گروه‌های خانوادگی در شبکه‌های اجتماعی می‌توانند از حال و روز هم باخبر شوند.

پیامد‌های منفی فضای مجازی

این روانشناس بالینی افزود: نظریه‌ای در روانشناسی می‌گوید "ما انسان‌ها از طبیعت هستیم و باید با طبیعت ارتباط برقرار کنیم"، اما وقتی از فضای مجازی به شکل نادرست و زیاد استفاده می‌کنیم، از فضای طبیعی و حقیقی دور می‌شویم، بنابراین فرصت کمتری داریم که در طبیعت حضور پیدا کنیم.

آهنگرزاده تأکید کرد: امروزه اشخاص با استوری گذاشتن تصاویری از مناظر طبیعی مانند جنگل و دریا تلاش می‌کنند که به شکل موقت حس خوبی را به سایر افراد و حتی خود منتقل کنند، در حالی که اگر ما در طبیعت حضور پیدا کنیم، نشاط ما چندین برابر می‌شود و حس خوب به مدت بیشتری تداوم پیدا می‌کند.

او تصریح کرد: یکی دیگر از پیامد‌های منفی فضای مجازی این است که این محیط‌ها موجب می‌شوند ما از دیدار حضوری یکدیگر محروم شویم و تنها به شنیدن صدا یا دیدن تصویر اکتفا کنیم، در حالی که ما باید کنار هم باشیم تا احساسات و عواطف انسانی به ما منتقل شود.

این روانشناس بالینی گفت: از دیگر آسیب‌های ناشی از استفاده نادرست از فضای مجازی می‌توان به مشکلات اسکلتی- عضلانی اشاره کرد، همچنین بروز اختلالات سایکو سوماتیک (روان‌تنی) از دیگر عوارض شبکه‌های اجتماعی است. در فضای مجازی فرصت دیدار کمتر است و ما قصد داریم در فضای غیرواقعی منظور خود را بیان کنیم، در حالی که در فضای واقعی و حقیقی اشخاص می‌توانند دور هم جمع شوند و با هم تعاملی بهتر داشته باشند.

آهنگرزاده اظهار کرد: در فضای مجازی تعامل افراد با یکدیگر عجولانه است. ما نباید تعاملات عمیق، جدی و عاطفی خود را از طریق شبکه‌های اجتماعی داشته باشیم، بنابراین بهتر است که ما از این فضا تنها برای برقراری روابط سطحی خود مانند پرسیدن آدرس یا اطلاع دادن ساعت رسیدن خود به مکانی استفاده کنیم.

او بیان کرد: در فضای مجازی، رفتار‌های افراد با یکدیگر احساسی و عجولانه است همچنین شبکه‌های اجتماعی اشخاص را عادت می‌دهند که تنها در محیط‌های مجازی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.

آهنگرزاده یادآوری: افراد با دید و بازدید، صله رحم و ارتباط موثر با یکدیگر می‌توانند علاوه بر تأمین نیاز‌های عاطفی خود سیستم ایمنی بدنشان را هم از طریق کاهش استرس تقویت کنند. استرس منشأ ابتلا به انواع اختلالات جسمانی و روانی به ویژه سرطان است. ما فرصت زیادی برای دیدن یکدیگر نداریم بنابراین باید با هم بودنمان را قدر بدانیم.