قانونی که نه به نفع پزشک است نه بیمار...

همواره یکی از موضوعات چالشی حوزه سلامت توجه به حقوق بیماران در زمان درمان بوده است. بر این اساس بود که منشور حقوق بیمار برای اجرای اصل ۲۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تامین سلامت جسمی، روانی، معنوی و اجتماعی از سوی مرضیه وحیددستجردی، وزیر وقت بهداشت ابلاغ شد. مفاد این منشور در پنج محور مطرح شد که دریافت خدمات درمانی مطلوب، در اختیار قرار گرفتن اطلاعات به نحو مطلوب و به میزان کافی برای بیماران، محترم شمردن حق انتخاب و تصمیم‌گیری آزادانه بیمار در دریافت خدمات سلامت، ارائه خدمات سلامت مبتنی بر احترام به حریم خصوصی بیمار(حق خلوت) و رعایت اصل رازداری و دسترسی بیمار به نظام کارآمد رسیدگی به شکایات، از جمله آن است.

بعد از این با اجرای طرح تحول نظام سلامت در دولت یازدهم، این منشور مورد توجه ویژه مسوولان بهداشت و درمان کشور قرار گرفت و نسبت به اجرای آن بویژه در قالب اعتبار بخشی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی تاکید شد. بر این اساس در حال حاضر اجرای مفاد منشور حقوق بیماران در ایران در ارزیابی و درجه‌بندی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، به عنوان یکی از شاخص‌های اثرگذار مطرح شده و در صورتی که از سوی مراکز درمانی رعایت نشود، درجه اعتباربخشی بیمارستان‌ها کاهش می‌یابد.

حال سوال اساسی این است که در حال‌حاضر منشور حقوق بیمار چقدر در بیمارستان‌ها رعایت می‌شود؟ آیا در حال حاضر رابطه بین پزشک و بیمار بر اساس انجام حقوق و وظایفی است که برای هر یک از طرفین مشخص شده؟ آیا اجرای منشور حقوق بیمار به این معناست که رابطه پزشک و بیمار را به سمت قانونی شدن صرف پیش بریم؟ اینها سوالاتی است که آنها را با دکتر علی جعفریان، رییس دانشگاه علوم پزشکی تهران درمیان گذاشتیم.

وی در این باره گفت: اولا باید توجه کرد که منشور حقوق بیمار مانند هر حق دیگری که در کشور از آن صحبت می‌کنیم، ‌ابعاد مختلفی دارد. در عین حال هر حقی هم همراه با یک تکلیف است و باید به هر دو طرف این موضوع توجه شود.

جعفریان با بیان اینکه بر این اساس بیمار همانگونه که دارای حق است، وظایفی را هم برعهده دارد، افزود: به عنوان مثال بیماری که درمانش را پیگیری و تعقیب نمی‌کند، نمی‌تواند نسبت به عوارض این کار معترض شود.

بیماران باید نسبت به حقوق و وظایف‌شان آگاه شوند

وی در عین حال گفت: از آنجایی که در یک مقطع زمانی نیازمند توجه به منشور حقوق بیمار بودیم و بر ضرورت اجرای آن تاکید شد، این منشور ابلاغ شد و به نظر من به اندازه خودش هم اقداماتی را در جهت رعایت حق و حقوق بیماران انجام داده است. البته در این حوزه هنوز تا رسیدن به نقطه ایده‌آل راه زیادی داریم؛ به طوریکه هم در آموزش کادر درمان اعم از پزشک،‌ پرستار، پیراپزشک، آزمایشگاه و ...هنوز باید اقداماتی را انجام دهیم و هم باید به مردم و بیماران آموزش‌های بیشتری ارائه کنیم تا نسبت به وظایف و حقوق‌شان آگاه شوند. بنابراین این دو موضوع با هم باید جمع شود تا بتوان به نقطه‌ای مناسب در این حوزه رسید.

رابطه پزشک و بیمار نباید قانونی شود!

رییس دانشگاه علوم پزشکی تهران در ادامه صحبت‌هایش اظهار کرد: از طرفی واقعیت این است که اگر قرار باشد رابطه پزشک و بیمار بر اساس قانون تنظیم شود، ‌ما بازنده‌ایم؛ چراکه این راهی است که غربی‌ها رفتند و عوارضش را هم دارند می‌بینند. باید بدانیم که اگر رابطه میان پزشک و بیمار را قانون تعیین کند،‌ دیگر ارتباط اصلی که بر اساس آن پزشک باید دلسوز بیمار باشد و برای بهبودش اقدامات درمانی لازم انجام دهد، مهم نیست.

جعفریان ادامه داد: اگر قرار باشد پزشک همواره نگران باشد که قانون چه می‌گوید و بیمار هم به این موضوع توجه کند که چه امتیازاتی می‌تواند از قانون بگیرد، دیگر نه تنها پزشک و بیمار باهم رابطه مناسبی نخواهند داشت، بلکه همیشه یک عنصر سومی وجود دارد که همیشه فکرمان به آن است.


وی با بیان اینکه به چنین رابطه‌ای بین پزشک و بیمار، پزشکی دفاعی می‌گویند،‌ افزود: یعنی پزشک به جای اینکه برای بیمارش دلسوز باشد و هر کاری برای درمانش انجام دهد، کاری را می‌کند که اگر بیمار از او شکایت کرد، بتواند پاسخگو باشد. درحالیکه این روند ‌به نفع هیچکس نیست و متاسفانه مسیری که ما آن را در ایران در پیش گرفته‌ایم که همان مسیر و مدل غربی‌هاست و ۱۰۰ درصد غلط است و عاقبت خوبی ندارد.

به گفته جعفریان، در این مدل هر طرفی مراقب منفعت خودش است. این درحالیست که پزشک باید مراقب بیمارش باشد و هرکاری که لازم است برایش انجام دهد، حتی اگر بیمار از او شکایت کند که البته این مدل هزینه‌هایی هم برای پزشک دارد. چراکه گاهی بیمار متوجه نیست که اقدام درمانی پزشک، برای نجات اوست و می‌گوید چرا فلان کار را انجام ندادید؟ این درحالیست که من در شرایط خاص بیمار تشخیص دادم که باید چه اقدامی برای نجاتش انجام دهم.

مسیری که به نفع هیچکس نیست

وی تاکید کرد: بنابراین وقتی با بیمار روبرو می‌شویم نباید به این فکر کنیم که چه اقدامی انجام دهیم که بیمار از ما شکایت نکند، بلکه باید کاری را انجام دهیم که تشخیص می‌دهیم برای بهبودش بهتر است، حتی اگر از ما شکایت کند. بر این اساس باز هم تاکید می‌کنم که اگر قانون صرف بین بیمار و پزشک با این مفهومی که شرح دادم قرار گیرد، همه ما مواظب قانونیم و این موضوع به نفع هیچکس نیست، نه پزشک و نه بیمار.