روستایی‌ها چاق ترند یا شهری ها؟

این مطالعه که به سرپرستی پروفسور مجید عزتی، دانشمند ایرانی و با همکاری بیش از یکهزار پژوهشگر از جمله بیست محقق ایرانی انجام و نتایج آن دیروز (هشتم می ۲۰۱۹) در مجله «نیچر» منتشر شده، روند جهانی شاخص توده بدنی (بی ام آی/BMI) را با استفاده از داده‌های قد و وزن بیش از ۱۱۲ میلیون فرد بزرگسال بالای ۱۸ سال در مناطق شهری و روستایی ۲۰۰ کشور جهان بین سال‌های ۱۹۸۵ تا ۲۰۱۷ مورد ارزیابی قرار داده است.

بر اساس نتایج پژوهش گسترده جهانی امپریال کالج لندن، با عنوان «Rising rural body-mass index is the main driver of the global obesity epidemic»، درحالیکه میزان جمعیت شهری جهان در طول ۳۳ سال یاد شده از ۴۱ درصد به ۵۵ درصد رسیده، شاخص بی ام آی، به طور متوسط ۲ کیلوگرم در متر مربع در زنان و ۲.۲ کیلوگرم در متر مربع در مردان جهان افزایش یافته و هر فرد به طور متوسط بین ۵ تا ۶ کیلوگرم سنگین‌تر شده است.

اما مهمترین نکته این تحقیق که برنامه‌های مداخله‌ای سلامت در زمینه روند چاقی و اضافه وزن در جهان را تحت تاثیر قرار خواهد داد، آن است که بیش از نیمی از افزایش وزن جهان (۵۵ درصد) به دلیل افزایش شاخص توده بدنی در ساکنان مناطق روستایی جهان است.

افزایش شاخص توده بدنی در برخی کشور‌های کم درآمد
سهم مناطق روستایی در افزایش شاخص توده بدنی جهان، در برخی کشور‌های کم درآمد و متوسط حتی تا بیش از ۸۰ درصد بوده است. در حالیکه پیش از این، همزمان با افزایش جمعیت شهر‌ها در اغلب کشور‌های جهان، شاخص توده بدنی به طور موازی افزایش می‌یافت و شهرنشینی یکی از مهمترین عوامل پیشران چاقی در جهان بود.

تیم تحقیقاتی این مطالعه مهم دریافت از سال ۱۹۸۵، متوسط بی ام آی در هر دو جنس زن و مرد مناطق روستایی ۲.۱ افزایش یافته، اما در شهر‌ها این افزایش به طور متوسط در زنان ۱.۳ و در مردان ۱.۶ بوده است.

نتایج مطالعه جهانی امپریال کالج لندن در شرایطی جغرافیای بی ام آی جهان را بر اساس سه دهه بررسی داده‌های موجود، تغییر داده است که نتایج مطالعات پیشین، بر پایه مقیاس‌های مقطعی محدود به تعدادی کشور‌ها و منحصر به گرو‌های سنی خاص و نه همه بزرگسالان ۱۸ سال به بالا بوده و بررسی‌های آن مطالعات، زمان کوتاه تری را نسبت به مطالعه حاضر دربرمی گرفت. از همین رو، مطالعه حاضر، کمک بسیار بیشتری به برنامه‌های مداخله‌ای چاقی و اضافه وزن در جهان خواهد کرد.

مقایسه داده‌های سال‌های ۱۹۸۵ با ۲۰۱۷ همچنین نتایج جالبی در زمینه شاخص توده بدنی جهان به دست می‌دهد؛ بر پایه این مقایسه، در سال ۱۹۸۵، مردان و زنان شهری، در بیش از سه چهارم کشور‌های مورد مطالعه، شاخص توده بدنی بالاتر از همتایان روستایی خود داشتند. اما با گذشت زمان، شکاف بین شاخص توده بدنی شهر‌ها و روستا‌ها در بسیاری کشور‌ها کاهش یافته، راس افزایش این شاخص، به سمت روستا‌ها رفته و روندی معکوس را نسبت به گذشته طی می‌کند.

دکتر مجید عزتی سرپرست این مطالعه و استاد دانشکده بهداشت عمومی امپریال کالج لندن در این باره توضیح می‌دهد: تصور عمومی، افزایش شاخص توده بدنی مردم در شهر‌ها را عامل افزایش جهانی چاقی می‌داند.

وی با اشاره به این که روند افزایش شاخص توده بدنی در شهر‌ها و روستا‌های جهان تغییر کرده و سرعت بیشتر در روستا‌ها را نشان می‌دهد، می‌افزاید: باید دوباره به این موضوع بیتندیشیم که این مشکل سلامت جهانی را چگونه برای روستا‌ها حل کنیم.

افزایش ۵.۵ برابری آمار چاق‌های ایران در ۴٠ سال گذشته
به گفته معاون تحقیقات وزیر بهداشت و از پژوهشگران ایرانی مطالعه «Rising rural body-mass index is the main driver of the global obesity epidemic» امپریال کالج لندن، داده‌های این مطالعه در مورد ایران که بر پایه نتایج مطالعه کوهورت گلستان (بزرگترین مطالعه کوهورت آینده نگر خاورمیانه و شمال آفریقا در شمال شرق ایران) و نیز مطالعه کوهورت پارس بوده است، نشان می‌دهد، سرعت افزایش شاخص توده بدنی در مناطق روستایی ایران نیز، بیش از مناطق شهری بوده است.

دکتر رضا ملک زاده، افزایش شاخص توده بدنی در مناطق روستایی ایران را همسو با روند «روستایی - شهری» در افزایش شاخص توده بدنی می‌داند که نسبت به گذشته (شهری - روستایی) معکوس شده است.

استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران با هشدار نسبت به افزایش شمار افراد چاق و دارای اضافه وزن ایران به بیش از ۲۹ میلیون نفر گفت: تعداد افراد چاق در ایران از ۲ میلیون نفر در سال ۱۳۵۹ به بیش از ۱۱ میلیون نفر و ۵.۵ برابر افزایش یافته همچنین تعداد افراد دچار اضافه وزن، طی همین دوره، از ۵ میلیون نفر به ۱۸ میلیون نفر افزایش یافته و بیش از ۳.۵ برابر شده است.

ملک زاده، معکوس شدن روند شاخص توده بدنی در ایران همانند بسیاری از نقاط جهان را پدیده‌ای جدید، هشدارآمیز و نیازمند مداخله جدی نظام سلامت جهت کنترل افزایش شاخص توده بدنی در روستا‌ها دانست.

وی در عین حال بروز این پدیده را متاثر از بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی، کاهش فعالیت‌های روزانه فیزیکی عمدتا متاثر از کشاورزی ماشینی به جای کشاورزی با نیروی انسانی، تغییر در سبک زندگی، شیوه تغذیه و مصرف غذا‌هایی با کیفیت پایین‌تر و کالری بیشتر در روستا‌ها توصیف کرد.

وی تصریح کرد: امکان کنترل شاخص توده بدنی در شهر‌ها به نسبت روستا‌ها بیشتر فراهم است و آنچه جای نگرانی خواهد داشت، محدودیت دسترسی ساکنان روستا‌ها به امکانات ورزشی و تفریحی است و برنامه‌های مداخله‌ای نظام سلامت ایران باید بر این نکته محوری تمرکز ویژه داشته باشد تا با وجود بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی در روستا‌ها این پدیده را قبل از آن که به چالشی جدی تبدیل شود، مدیریت بهتری کند.

معاون تحقیقات وزیر بهداشت، افزایش شیوع چاقی و اضافه وزن در مردان و زنان ایرانی را پدیده‌ای خطرناک، دارای بار بالای بیماری‌ها و نیازمند کنترل دانست و با اشاره به افزایش بیش از دو برابری مرگ‌های ناشی از چاقی و اضافه وزن در ایران گفت: از تعداد ۳۸۵ هزار مرگ در ایران طی یک سال، حدود ۵۰ هزار مرگ، معادل ۱۳ درصد از مرگ و میرها، قابل انتساب به اضافه وزن و چاقی بوده است.

سبقت زنان روستایی ترکمن ایرانی از زنان آمریکایی در چاقی
مجری اصلی مطالعه بزرگ کوهورت گلستان با استناد به نتایج این مطالعه روی بیش از ۵۰ هزار فرد بالغ ایرانی بین ۴۰ تا ۷۵ سال، شیوع چاقی در زنان مناطق روستایی ترکمن صحرای ایران را به شدت رو به افزایش و حتی بیش از زنان امریکا دانست و نسبت به آن ابراز نگرانی کرد.

وی اضافه وزن و چاقی را عامل بسیاری از بیماری‌ها همچون فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت و برخی سرطان‌ها برشمرد و تاکید کرد: حدود ۷۰ درصد کل مرگ‌های قابل انتساب به اضافه وزن و چاقی در زنان و مردان، مربوط به بیماری‌های قلبی عروقی است. دیابت دومین بیماری قابل انتساب به بالا بودن نمایه توده بدنی است. سرطان‌ها و بیماری مزمن کلیوی علت بخشی از مرگ‌های قابل انتساب به چاقی و اضافه وزن بوده‌اند.

بیشترین افزایش شاخص توده بدنی در کدام منطقه جهان بوده است؟
اما وضعیت شاخص توده بدنی در برخی مناطق جهان بر اساس مطالعه وسیع امپریال کالج لندن چگونه است؟
به گزارش ایرنا از پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، نتایج مطالعه حاضر حاکیست؛ در سطح ملی، شاخص توده بدنی زنان در بین سال‌های ۱۹۸۵ تا ۲۰۱۷ در ۱۲ کشور اروپایی (یونان، اسپانیا، لیتوانی، جمهوری چک، ایتالیا، پرتغال، صربستان، فرانسه، مالت) و آسیا و اقیانوسیه (نائورو، سنگاپور و ژاپن) اندکی کاهش یافته، اما در مصر و هندوراس، شاخص توده بدنی زنان بیشتر از ۵ کیلوگرم در متر مربع افزایش نشان می‌دهد.

در میان مردان، شاخص توده بدنی در همه کشور‌ها افزایش یافته که بیشترین افزایش در سنت لوئیس، بحرین، پرو، چین، جمهوری دومینیکن و ایالات متحده آمریکا همگی با بیش از ۳.۱ بوده است.

زنان روستایی در بنگلادش با ۱۷.۷ کمترین شاخص توده بدنی ثبت شده در سال ۱۹۸۵ را داشته اند. در آن سال کمترین شاخص توده بدنی در مردان را نیز ساکنان مناطق روستایی اتیوپی با ۱۸.۴ داشته اند.

بالاترین شاخص توده بدنی زنان شهری هم مربوط به ساکنان قلمرو پاسیفیک جنوبی ایالات متحده در ساموآی آمریکا است که این شاخص در سال ۲۰۱۷، ۳۵.۴ است. بالاترین شاخص توده بدنی مردان روستایی در آن سال نیز متعلق به مردان روستایی همان منطقه با ۳۴.۶ است.

در سال ۲۰۱۷ بیشترین تفاوت بین شاخص توده بدنی زنان و مردان ساکن مناطق شهری با ساکنان مناطق روستایی در جنوب صحرای بزرگ آفریقا خصوصا بین زنان روستایی و شهری در کشور‌های غرب آفریقا همچون نیجر، بورکینافاسو، توگو و غنا بوده است.

زنان روستایی در کشور‌های اروپای مرکزی و شرقی نیز بیشترین تفاوت را با همتایان شهری خود داشته اند که این شکاف در بلاروس، جمهوری چک و لتونی حدود ۱ کیلوگرم بر متر مربع و بیشتر است. این تفاوت توده بدنی از سال ۱۹۸۵ بدون تغییر چندان وجود داشته است.

بیشترین اختلاف توده بدنی مردان روستایی با مردان شهرنشین در سوئد، جمهوری چک، ایرلند، استرالیا، اتریش و آمریکا بوده که در همه این کشور‌ها شاخص توده بدنی روستاییان بیش از ۰.۳۵ کیلوگرم بر متر مربع بالاتر از مردان شهری است.

به گفته محققان نیاز فوری به رویکرد یکپارچه جهانی برای کنترل چاقی در مناطق روستایی با بهبود روش‌های تغذیه وجود دارد. اما از این یافته‌ها حاصل می‌شود افزایش شاخص توده بدنی در مناطق روستایی نسبت به شهرها، تحت تاثیر وضعیت اقتصادی و محیطی بوده است.