گفتگوی با محسن هاشمی درباره شهرداری تهران

بلدیه | محسن هاشمی از شهردار آینده تهران می گوید. شهرداری كه به زعم او باید به مسائلی مانند حمل و نقل عمومی انبوه بر كه بهترین نوع آن را مترو می داند، بیش از گذشته توجه كند. این روزها كه بازار گمانه زنی و حرف و حدیث رسانه یی درباره شهرداری آینده تهران، كسی كه منصوب شورای چهارم خواهد بود، داغ است، اظهاراتی از این دست می تواند راهگشای مردم و اعضای شورای چهارم باشد تا آنها با توجه به این نظرات، بتوانند كلید دارالحكومه را به كسی بسپارند كه از زاویه جدیدی به پایتخت نشینان و مسائل و مشكلات شهری آنان نگاه كند. در ادامه، متن گفت وگوی روزنامه اعتماد با مدیرعامل سابق متروی تهران را می خوانید:

جناب آقای محسن هاشمی در ابتدای امر بگویید با آمدن شورای شهر جدید احتمال شهردار شدن شما افزایش پیدا كرده است و نقل قول ها، شما را از كاندیدا های شورای شهر می دانند. شهر تهران و مشكلاتش را چطور می شناسید؟

از اینكه بالاخره خبرنگاری پیدا شد و سوالاتی تخصصی مربوط به شوراها و شهرداری و تهران را مطرح كرد تشكر می كنم. در این مدت روزنامه ها، سایت ها و خبرنگاران زیادی مراجعه می كردند. عمدتا سوالات مربوط به خانواده و شخص آیت الله هاشمی رفسنجانی بود. پاسخ ها كم كم تكراری می شد و احتمالابرای خوانندگان و مردم خسته كننده. اینكه من شهردار باشم یا نباشم بسته به نظر شورای شهر چهارم دارد. این كار درستی نیست كه مرا شهردار بنامید.

ولی بالاخره در رسانه ها از شما به عنوان كاندیدای اصلی شهر تهران نام می برند؟ حالابا توجه به سوابق خود در شهر تهران به ویژه مترو تهران از ویژگی های تهران و مشكلاتش بگویید؟

اجازه بدهید كه از نمایه شهر تهران شروع كنم. این اطلاعات می تواند فهم پاسخ های بعدی را آسان تر كند. حتما می دانید تهران سابقه یی فقط 200 ساله دارد و هم اكنون با حریم قانونی حدود 750 كیلومتر مربع وسعت دارد. دارای 22 منطقه، 125 ناحیه و 375 محله است. در دامنه جنوبی البرز قرار گرفته است.

اختلاف ارتفاع قابل توجهی دارد كه كمتر كلانشهری از آن برخوردار است كه به تهران زیبایی مناسبی بخشیده است. ارتفاع پایین ترین نقطه 900 متر و بالاترین نقطه فعلا1800 متر از سطح دریاهای آزاد است. اقلیمی گرم و نیمه خشك دارد. بارش سالانه در شمال شهر 400 میلیمتر و در جنوب حدود 150 میلیمتر در سال است. حدودا 200 روز از سال هوای صاف تا كمی ابری دارد كه البته در این سال ها ناسالم و غیر پاك است.

اگر نفت را كنار بگذاریم گفته می شود كه 30درصد تولید ناخالص داخلی در تهران عمدتا مربوط به خدمات است. میزان بیكاری در كل كشور بالای 12درصد است. بعضی با حذف شغل های كاذب آن را نزدیك به 20درصد هم می دانند. در صورتی كه در تهران بیكاری كمتر از 10درصد است ولی شغل های كاذب تهران بیش از كل كشور است. لذا افراد برای اشتغال به تهران و اطراف آن مهاجرت می كنند. متاسفانه تهران در منطقه فعال زلزله خیزی با ساختمان هایی آسیب پذیر در برابر زلزله قرار دارد. از این جهت یكی از پرمخاطره ترین شهرهای جهان است. هم اكنون در تهدید جدید زلزله خانمان سوز قرار دارد. آمارها نشان می دهد كه در طول سال های گذشته حدود هزار زلزله كوچك و نسبتا بزرگ در شعاع 100 كیلومتری تهران ثبت شده است. بزرگ ترین زلزله تاریخی ثبت شده تهران بیشتر 7 ریشتر بوده است. این موضوع از نكات مهم طرح های جامع و تصمیم گیری مسوولان محلی، استانی و كشوری است.

به دلیل اختلاف ارتفاع و حضور در دامنه البرز از نظر سیل هم آسیب پذیر است. می بینیم كه با بارانی جدی خیابان ها و جوی ها را آب فرا می گیرد كه از نقاط ضعف شهرداران است. سیل تجریش در تابستان سال 1366 كه كسی آن را فراموش نمی كند، همه را غافلگیر كرد. از نظر نیم رخ اجتماعی جمعیت تهران بر اساس آمارگیری سال 1246 حدود 145 سال پیش، 155 هزار نفر بوده است.

تهران مهاجر پذیری بالایی را تجربه كرده است. در زمان پیروزی انقلاب حدود 5/4 میلیون نفر جمعیت داشته است. هم اكنون از 8 میلیون نفر عبور كرده است. جمعیت شب و روز آن حداقل بین 1 تا 2 میلیون نفر تفاوت دارد. تهران رشد سالانه 5درصد را در سال های 1335 تا 1355 تجربه كرده است ولی هم اكنون رشد متعادلی حدود 4/1درصد از نظر جمعیتی پیدا كرده است. ولی شهرهای اقماری اطراف آن كه اكنون نمی شود آنها را از تهران جدا دید، هم اكنون رشدی در حدود 5درصد تا 7درصد را نیز تجربه می كنند. البته اگر مدیریت نشوند خطر بالقوه یی را از نظر اجتماعی و اقتصادی برای تهران ایجاد می كنند. سهم جمعیتی تهران از جمعیت كل كشور حدود 12درصد ولی از جمعیت شهری كشور بیش از 16درصد است در تهران حدود 5/2 میلیون خانوار زندگی می كنند.

تهران جمعیتی نسبتا جوان دارد یعنی 70درصد بین 15 تا 60 ساله هستند. پیرها كمتر از 6درصد است لذا مسوولیت مسوولان را برای ایجاد شغل و كار دو چندان می كند. تعداد مردان در تهران از زنان بیشتر است. داشتن آمار بالای طلاق و زنان بیوه نمی تواند مناسب تهران باشد. 95درصد مردم تهران باسوادند كه بسیار مهم است.

مذهب تهرانیان، اسلام و شیعه است. تعداد كمی اقلیت مذهبی در حد 150 هزار نفر عمدتا مسیحی و بعد كلیمی و زرتشتی وجود دارد. نگاهی به بعد اقتصادی تهران نیز خالی از لطف نیست. می دانیم كه ایران از نظر تولید ناخالص داخلی رشد سالانه 7درصد را نیز تجربه كرده است. ولی هم اكنون به دلیل عملكرد بد دولت رشد اقتصادی كند شده است و حتی صحبت از یك تا 3درصد می شود. تولید ناخالص داخلی ایران حدود 30درصد در بخش نفت، 10درصد كشاورزی و 30درصد صنعت و معدن و ساختمان و 30درصد خدمات است.

درآمد شهرداری تهران از كجا می آید؟

درآمد پایداری شهرداری در تهران از طریق عوارض نوسازی و خدمات پسماند و عوارض كسب و پیشه تامین می شود. البته تهرانی ها مالیات های مختلفی را به دولت پرداخت می كنند از جمله مالیات بر ارزش افزوده كه اخیرا تجمیع شده. دولت و وزارت اقتصادی دارایی وصول می كنند و بخشی از آن را به شهرداری تهران باز می گردانند. در سال 90 حدود 400 میلیارد تومان عوارض نوسازی و كسب پیشه و خدمات پسماند دریافت شده است.

از مالیات ارزش افزوده هم در حدود 1000 میلیارد تومان دریافت می شود. نهایتا حدود 2000 میلیارد تومان درآمد پایدار از جهات مختلف به دست می آید. البته عوارض ساخت و ساز و تراكم و پذیره بحث دیگری است كه البته در وضعیت فعلی شهر باید محدود شود. شهرداری فرصت هایی را هم برای سرمایه گذاری در شهر تهران برای بخش خصوصی فراهم می سازد كه از این جهت نیز درآمدهایی به دست می آورد. در بعد آموزش فرهنگ و هنر، در گذشته مكتبخانه سنتی وجود داشته است. از زمان امیر كبیر دارالفنون نخستین نوع آموزش مدرن در ایران شكل گرفت.

هم اكنون تعداد مدارس به 6500 واحد می رسد. در دوره پهلوی در سال 1313 نخستین دانشگاه تاسیس شد. در حال حاضر بیش از 300 مركز آموزش عالی مهم در تهران فعالیت می كنند. تعداد دانشجویان در تهران بیش از 500 هزار نفر است. از نظر فرهنگ و هنر باید به كتابخانه ها، تئاتر، سینما ها، موزه ها، فرهنگسراها، نگارخانه ها و... اشاره كرد كه تعداد آنها مجموعا به كمتر از 300 مركز می رسد. در بعد میراث فرهنگی نیز می توان به مساجد قدیمی، امامزاده ها، باغ های ویژه، موزه ها، بازار، حمام ها، تعداد معدودی كلیسا و در نهایت پهنه های قدیمی تهران، شمیران، ری اشاره كرد. قلمروهای حفاظت شده اطراف تهران نیز مهم است. مانند پارك ملی خجیر، سرخه حصار، جاجرود، كویر، البرز مركزی كه البته تحت حفاظت محیط زیست هستند نه شهرداری.

راجع به معضلات و مشكلات شهر تهران بگویید؟

مشكل بسیار مهم تهران آلودگی هوا و مسائل محیط زیستی است. میزان و انتشار آلاینده ها بسیار بالااست به صورتی كه كیفیت هوا در اكثر روزهای سال نامناسب است. در سال 90 فقط 120 روز هوای سالم و باقیمانده ناسالم و گهگاه بسیار ناسالم و حتی در چند روزی خطرناك بوده است. این بدین معنی است كه هیچ روزی هوای پاك نداشته ایم.

علت اصلی عمدتا حمل ونقل غیراصولی بوده است. سامانه ریلی انبوه بر، مانند مترو می تواند بخش عمده یی از این مشكل را حل كند. تهران احتیاج به حداقل 250 ایستگاه مترو، 430 كیلومتر در 12 خط مترو به اضافه 6 خط تراموا و یك یا دو خط مونوریل، سیستم اتوبوسرانی كارآمد با حداكثر 3500 اتوبوس دارد. لذا باید حمل و نقل عمومی با توان 15 میلیون سفر كه 10 میلیون آن توسط ریل برقی شهری به سرانجام برسد و 5 میلیون سفر باقی مانده با سامانه یی مكمل یعنی BRT، تراموا و اتوبوس حمل و نقل شود، ایجاد شود.

آلودگی آب های زیرزمینی و روزمینی و بالاخره، آلودگی صوتی نیز در درجه اهمیت بعدی قرار دارد. می توانیم با استفاده از روش های علمی مانند سامانه اگو یا فاضلاب، استفاده از پنجره های دو جداره و دیواره های صوتی مساله را حل كنیم. میزان مجاز صدا كمتر از 80 دسی بل است. میزان فلزات سنگین در كانال های شهری بالاست و در ضمن میزان نیترات ها و یون های كلر نیز در آب های زیرزمینی تهران از حد استاندارد گذشته است كه اصولاباید كمتر از 50 میكروگرم در لیتر باشد ولی بین 50 تا 100 میكرو گرم در لیتر است. می دانیم كه حدود 30درصد آب شرب تهران از آب ها زیر زمینی تامین می شود. تولید و مدیریت ضایعات و پسماند یازباله های خانگی، صنعتی، بیمارستانی بسیار مهم است كه خود تكنولوژی ویژه یی دارد. ابتدا باید تولید آن را مدیریت كرد. بعد در قبل از جمع آوری باید جداسازی انجام گیرد، در انتها باید از آن نیز استفاده كاملااقتصادی شود. در این زمینه البته كارهای خوبی صورت گرفت ولی در آموزش وظیفه شهروندی و برنامه ریزی برای جداسازی، در ابتدای راه هستیم.

سرانه تولید زباله 27 كیلوگرم در ماه است كه نسبت به شهرهای پیشرفته بسیار بالاست. صحبت از 10 برابر است. البته حفظ محیط زیست شهر فقط به شهرداری مربوط نیست، بلكه به دلیل عدم واگذاری كارها به شهرداری ها، سازمان های دولتی دخالت زیادی در مسائل شهرها دارند لازم است یا واگذار كنند یا نسبت به وظیفه خود جدی تر عمل كنند. سازمان هایی چون وزارت نیرو، كشاورزی، حفاظت محیط زیست، بهداشت و درمان، راه و شهرسازی، میراث فرهنگی، موسسه استاندارد، بهینه سازی مصرف سوخت و بالاخره وزارت كشور و سازمان شهرداری ها در این زمینه وظیفه سنگینی دارند. و اما ویژگی های فضایی و كالبدی تهران را میت وان اینگونه توصیف كرد: ابرشهر تهران در استان تهران كه بدون استان جدید التاسیس البرز حدود 10 شهرستان، 40 شهر، 6 دهستان، 1300 آبادی همگی اقمار تهران فرض می شوند، در حال گسترش جمعیتی است.

در آینده جمعیت اقمار تهران از جمعیت تهران بیشتر خواهد بود. جمعیت تهران و اقمار آن با استان جدیدالتاسیس البرز بیش از 14 میلیون نفر است ولی در 20 سال آینده به 20 میلیون نفر خواهد رسید. تهران از نظر سطح اشغال و كاربری زمین با حدود 30 درصد مسكونی، 20درصد شبكه معابر، 15درصد تجاری، اداری و انبار، 10درصد فضای سبز و 10درصد خدمات شهری، 5درصد كشاورزی و باقی مانده نظامی و بایر و ساخته نشده تشكیل شده است. لذا لازم است برای فضای سبز بیشتر نظامی ها از شهر خارج شوند و جایشان را به فضای سبز دهند، در نتیجه لزوم استفاده از فضای زیر زمینی برای عبور و مرور و حمل و نقل بسیار مهم جلوه می كند وگرنه تهران به زودی كاملامتوقف می شود.در بعد حمل و نقل 2800 كیلومتر معبر وجود دارد. 370 كیلومتر بزرگراه و 750 كیلومتر خیابان شریانی درجه یك و درجه دو، 1500 كیلومتر معابر دسترسی محلی با حدود 20 میلیون جابه جایی، سرعت متوسط حركت در تهران به كمتر از 20 كیلومتر در ساعت رسیده است، سال به سال كمتر می شود.

گهگاه در بعضی از مناطق كمتر از 10 كیلومتر در ساعت را تجربه می كند. هم اكنون تهران از نظر حمل و نقل عمومی اتوبوسرانی، تاكسیرانی به اندازه كافی دارد مشكل اصلی كمبود حمل و نقل ریلی است تاكسی از حد مورد نیاز بیشتر وجود دارد. درآمد پایدار در شهرداری 30درصد كل درآمد است. 70درصد درآمد ناپایدار است كه واقعا خطری برای شهر تهران به نظر می رسد. در ضمن تغییر كاربری و عوارض برای ساختمان و اراضی حدود 65درصد درآمد شهرداری را تشكیل می دهد. این هم خطری است برای توسعه پایدار شهر تهران كه باعث مشكلات جدی برای شهر خواهد شد كه خودش را هم اكنون نشان داده است. البته رشد درآمدهای پایدار در این سال ها خوب بوده است.

آنچه بسیار مهم است اعتبارات اختصاص داده شده به اولویت های برنامه های عملیاتی شهرداری است كه مسلما چشم انداز واقعی مورد نیاز شهر را باید در برگیرد. لذا حوزه های ماموریتی با در نظر گرفتن اهداف چشم انداز بررسی جدی شود و توافقی كلی نسبت به انجام آنها در ذهن مردم و عامه و نخبگان ایجاد شود. البته شهرداری مدعی است حدود 50 درصد از اعتبارات در زمینه حمل و نقل و ترافیك هزینه می شود كه البته درست است ولی سهم حمل و نقل خصوصی و ایجاد اتوبان و پل و تونل خودرویی زیاد است و سهم حمل و نقل ریلی انبوه بر نسبت به آن كم است.

باقیمانده در امر برنامه های عملیاتی به طور متوسط هر یك 10درصد هزینه می شود البته هوشمند سازی درخواست اعتبارات زیادی نیاز دارد كه اگر تخصیص یابد به شهر و توسعه پایدار كمك می كند. نگاهی به منابع تامین اعتبار شهرداری نشان می دهد كه عمدتا بیش از 90درصد از منابع داخلی شهرداری است و سهم دولت كمتر از 5 درصد است، در ضمن سهم بخش خصوصی نیز كمتر از 2درصد است و باقیمانده از طریق وام و اوراق مشاركت به دست می آید.

مشخص است كه نقش شورای شهر از درجه اهمیت بالایی برخوردار است تا نظارتی جدی برای تصویب بودجه های سالانه و نظارت برای اجرای دقیق قوانین بودجه و برنامه های عملیاتی شهرداری داشته باشد. در قانون اساسی 6 اصل به شوراهای شهر اختصاص دارد. می توان از اصول 7، 100و 101 و 102و 103 106 نام برد.

برنامه كلی شما در صورت شهردار شدن چیست؟

شناسایی شاخص های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی برای اولویت بندی مسائل شهری مهم است. از نظر مدیران و كارشناسان شهری مهم ترین مسائل شهر تهران عبارتند از: ترافیك، بیكاری، جرایم و آسیب های اجتماعی، مدیریت ناكارآمد، كمبود مسكن، آلودگی هوا و همچنین نتایج پیمایش كه بر اساس نظرات شهروندان استخراج شده است، نشان می دهد كه بر اساس شاخص های 4 گانه توسعه اجتماعی مناطق 18و8 و 19و 13و 14 از سطح توسعه یافتگی كمتری نسبت به سایر مناطق برخوردار هستند و مناطق 1، 2، 3 و 5 بالاترین توسعه اجتماعی و مناطق 8 و 18 كمترین توسعه اجتماعی را از نظر شهروندان دارا هستند. مناطق 7، 10، 11 و 15 در حد متوسط توسعه اجتماعی هستند.

امروز شهرداری ها در اقصی نقاط جهان از لحاظ مدیریتی با شرایط پیچیده یی روبه رو هستند. انتظارات مردم افزایش یافته و خواستار سامانه مدیریتی و برنامه ریزی در دسترس و پاسخگوی نیازها و انتظارات آنها هستند. شهر تهران مهم ترین كلانشهر ایران است كه متاسفانه تاكنون مدل منسجم و یكپارچه یی برای توسعه آن وجود نداشته است. متاسفانه شناخت وضعیت موجود كلانشهر تهران با مشكلات و موانع عدیده یی مواجه است.

یكی از مهم ترین موانع نبودن اطلاعات و داده های به روز در ارتباط با وضعیت موجود و توصیف دقیق اوضاع و احوال محیط های مختلف جامعه است بنابراین قبل از طرح ریزی هرگونه مدل توسعه ابتدا باید وضعیت موجود به خوبی توصیف و شاخص سازی شود. این مشكلات و موانع زمانی فزونی می گیرد كه قدم در محیط های اجتماعی بگذاریم. شاخص های اجتماعی به دلیل ماهیت آن بسیار نرم، تغییر پذیر و نیازمند پیمایش های وسیع است. لذا بیش از حوزه های دیگر نیازمند پایش و رصد مداوم و مستمر است بنابراین تهیه سند توسعه پایدار اجتماعی بیش از دیگر حوزه ها با مشكل مواجه است. بنابراین شاید بهتر باشد من اولویت های شهر تهران را بیان كنم كه عبارتند از:ترافیك، بیكاری، حاكم نبودن قانون، فقر، كمبود مسكن،امنیت اجتماعی، مدیریت ناكارآمد، آلودگی زیست محیطی، آلودگی صدا، فقدان امكانات بهداشت و سلامت.