«زبان بدن» روحانی در دیدار با اردوغان

شرق: هفته گذشته و در اجلاس سران سازمان همکاری اسلامی که در استانبول ترکیه برگزار شد برخلاف آنچه رسم این اجلاس بود بیانیه‌ای ضدایرانی صادر شد که البته تفسیر و چرایی این مسئله امری است که صاحبان دانش سیاسی باید درخصوص آن اظهارنظر کنند؛ اما نکته‌ای که در اخبار و عکس‌های منتشرشده از این اجلاس وجود دارد فقط تقابل ایران با برخی کشورهای عربی عضو این اجلاس نیست - که امری واضح است - بلکه نحوه برخورد رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه‌ با حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران است.

عکس‌هایی که روی سن اجلاس از این دو نفر گرفته ‌شد ناگفته‌هایی از زبان بدن هردویشان دارد که به نظر می‌رسد رویارویی و قدرنمایی آنها را به رخ می‌کشد.

چند فریم از این عکس‌ها به سندی برای تذکر حسن روحانی نسبت به اردوغان معروف شد که از او خواسته‌ بود بیانیه علیه ایران خوانده نشود؛ خواسته‌ای که البته در نهایت محقق شد.

بررسی همین چند فریم عکس نشان می‌دهد زمانی که دو رئیس‌جمهوری روی سن قرار می‌گیرند، اردوغان و روحانی نه در کنار هم (رسم گرفتن عکس‌های یادگاری میان رؤسای جمهوری است که رفتار بسیار صمیمانه‌ای با هم دارند) بلکه مقابل هم می‌ایستند، ایستادن مقابل یکدیگر در میان سیاست‌مداران نشان از یک زورآزمایی دارد، آن هم زمانی که رئیس‌جمهوری کشور میزبان چنین برخوردی بکند. این مقابل یکدیگر ایستادن زمانی معنای مقابله پیدا می‌کند که به درازا کشیده می‌شود و دست‌دادن هم در همان حالت انجام می‌گیرد نه در حالت ایستادن کنار یکدیگر، و از آنجایی که اردوغان، رئیس‌جمهوری کشور میزبان است و این حالت را حفظ می‌کند، بنابراین به نظر می‌رسد این مقابله از سوی ترکیه انجام می‌گیرد و نه ایران.

دومین نکته در نحوه دست‌دادن دو رئیس‌جمهوری است، یکی از فریم‌ها نشان می‌دهد اردوغان هنگام دست‌دادن سعی در خم‌کردن دست روحانی دارد اما فشار انگشتان دست روحانی که در عکس کاملا واضح ‌است، نشان می‌دهد او در برابر نحوه دست‌دادن اردوغان مقاومت کرده و در تفسیری روشن‌تر دست او را خوانده و اسیر این بازی نشده ‌است. روحانی با نگهداشتن دستش در حالت عمود پیام دست‌دادن اردوغان را که سعی در نشان‌دادن تسلطش بر اوضاع ‌دارد، خنثی کرده ‌است. هرچند به نظر می‌رسد بهترین شیوه این بود که روحانی در اقدامی متقابل برای ازبین‌بردن حس سلطه‌جویانه اردوغان حریم شخصی او را شکسته و با حرکت پای چپ به سمت اردوغان او را وادار به عقب‌نشینی کرده و از این راه کاری می‌کرد که اردوغان یک گام به عقب برگردد و از این طریق او را خلع ‌سلاح می‌کرد.

دومین نکته در این عکس حالت دست چپ اردوغان است، زمانی که اردوغان در این استراتژی پیروز نمی‌شود دومین تاکتیک خود را در دست‌دادن امتحان می‌کند؛ دست چپ را روی مچ دست روحانی قرار می‌دهد، وقتی مچ دست از کنار گرفته شود به معنای استحکام در دوستی است اما وقتی روی مچ قرار می‌گیرد - خصوصا در سیاست‌مداران- پیام کنترل وضعیت را می‌رساند. به نظر می‌رسد او با گرفتن مچ دست روحانی قصد دارد نفوذ خود در وضعیت موجود (در این مورد اجلاس سران کشورهای اسلامی) را نشان دهد. گرفتن مچ‌دست از رو حس بدی را به طرف مقابل انتقال می‌دهد و از نظر کارشناسان زبان بدن در واقع یک خودکشی در آن حالت را برای فرد مرتکب رقم می‌زند.

اردوغان به دلیل اینکه نسبت به حسن روحانی قد بلندتری دارد شانه‌ها و سرش را به سمت روحانی خم کرده و این‌طور نیز تلاش می‌کند تسلطش را بر اوضاع نشان دهد، اما انگار حسن روحانی هم قصد ندارد این نفوذ را بپذیرد؛ بنابراین در فریم بعدی می‌بینیم که حسن روحانی نیز دست چپش را روی دست راست اردوغان قرار می‌دهد؛ اما نه روی مچ او. رئیس‌جمهوری ایران رفتاری سخت‌تر انجام داده و دستش را روی آرنج اردوغان می‌گذارد. وقتی فردی آرنج طرف مقابل را می‌گیرد به‌طور ناخودآگاه احساساتش را بیشتر به او انتقال می‌دهد. گرفتن آرنج از سوی روحانی آخرین حرکت او نیست، اما گرفتن مچ دست اردوغان که نشان از تلاش او برای سلطه‌گری است آخرین حرکت (در عکس‌ها) است.

این‌بار دست بالا با روحانی است. او در حرکت بعدی که در عکس دیده می‌شود آرنج را رها کرده و با استفاده از حرکات صورت، از جمله بالابردن ابرو‌ها، پایین‌آوردن پلک‌ها و بالابردن سر از دست چپش هم کمک گرفته و تحکم خود را به اردوغان نشان می‌دهد. در حرکت دست چپ روحانی می‌بینیم که او دست را تا آرنج بالا آورده، به حالت مشت گره کرده و انگشت اشاره را تبدیل به یک چوب نمادین کرده و به سمت صورت اردوغان نشانه رفته‌ است، این اوج کشاکش دو رئیس‌جمهوری است.

هرچند معلوم نیست او دقیقا چه کلماتی را به کار برده و چه گفته ‌است، اما در علم «زبان بدن» این حرکت یکی از ناراحت‌کننده‌ترین اشاراتی است که یک شخص می‌تواند در حین صحبت به کار ببرد. البته این کار تأثیر بیشتری هم نسبت به دیگر حرکات دست هم دارد. در همین حین بررسی وضعیت صورت روحانی نشان می‌دهد او عصبانیت خود را هم نشان داده‌است، ابروها روبه بالا و به سمت هم کشیده شده و لبها رو به جلو است (خشم). حالت صورت اردوغان هم نشان می‌دهد ابروها رو به پایین و لب‌ها رو به جلو است (ناراحتی)، که به نظر می‌رسد در سیاست سلطه‌گری که اردوغان در این اجلاس نسبت به ایران داشته موفقیتی به دست نیاورده ‌است.

دیدار متفاوت با «سلمان»

این در حالی ست که عکس منتشرشده از همین اجلاس که اردوغان و پادشاه عربستان را کنار هم نشان می‌دهد، وضعیت متفاوتی دارد. او برخلاف عکسی که با روحانی گرفت نه در مقابل بلکه در کنار پادشاه عربستان قرار گرفت؛ هنگام دست‌دادن دستش را روی دست پادشاه عربستان قرار داد (دست سلطه‌گر) و دست چپش را هم پشت بدن وی قرار داد تا از این طریق هم فاصله‌اش را با او کم ‌کند هم حمایتش را نشان دهد. نکته قابل توجه لبخند اردوغان در این عکس است، عضلات صورت نه به سمت بالا بلکه به طرفین کشیده شده‌ است که مصنوعی‌بودن لبخند را به وضوح نشان می‌دهد.

زبان بدن و رفتارها و حرکات بدن سیاست‌مداران یکی از مهم‌ترین ابزارهای مشخص‌شدن تفکرات آنها و سیاست‌هایی است که نسبت به یکدیگر دارند. هرچند بررسی‌های انجام شده روی چند فریم عکس ‌بوده ‌است و نه در محل اجلاس یا از روی فیلم‌ها؛ اما نتیجه‌گیری از این عکس‌ها نشان می‌دهد به نظر می‌رسد ترکیه سیاست‌های خود را به کشور‌های عربی نزدیک کرده و از قدرت کشور همسایه‌اش، ایران در منطقه چندان راضی‌ نیست.

* آنچه در تحلیل عکس‌ها ارائه شد یک تحلیل سیاسی نیست و صرفا از نظریات آلن پیز درخصوص زبان بدن برگرفته شده است.