همه‌چیز دربارهٔ کیفر شلاق در قانون جمهوری اسلامی ایران

وبلاگ «پزشکی قانونی» در مطلبی پیرامون کم و کیف کیفر شلاق نوشت:

مقدمه :

حدود، کیفرهای منصوص شرعی هستند حد در لغت به معنای منع است و سبب محدود کردن ارتکاب گناهان می‏شود . در اصطلاح ، حد به مجازاتی گفته می‏شود که نوع ، میزان و کیفیت آن در شرع تعیین شده است .

تعزیر در لغت به معانی یاری کردن بزرگداشت و تأدیب است . و در قانون مجازات اسلامی چنین تعریف شده : « تعزیر تأدیب یا عقوبتی است که نوع و مقدار آن در شرع معین نشده و به نظر حاکم واگذار شده است، از قبیل حبس، جزای نقدی و شلاق . میزان شلاق بایستی از مقدار حد کمتر باشد» مجازات شلاق تعزیری به ‌جز در مواردی که شرعاً مقدار آن معین شده است باید کمتر از۷۵ ضربه باشد .

از روایات استفاده می‏شود که پیامبر(ص) و امامان معصوم (ع) اهتمام ویژه ای به اقامه حدود داشته و تأخیر در اجرای آن را برای لحظه ای جائز نمی دانستند. با وجود این تأکیدات، در قضاوت های پیامبر اکرم (ص) و حضرت علی (ع) مواردی موجود می باشد که به دلایلی حد را اجرا ننموده اند، یا اقامه آن را موقتاً به تأخیر انداخته و یا مجرم را مورد عفو قرار داده اند. امام علی (ع) درباره زنان باردار و دارای بچه خردسال، اجرای حکم حد را به تأخیر می‌انداخت، حتی زنی که مرتکب زنا شده بود، پس از تمام شدن دوره شیردهی کودک، خدمت امام آمد، تا حد را بر او جاری کند، آن حضرت فرمود :« برو بچه را بزرگ کن تا او بتواند خطر را از خود دفع نماید، پس از آن برای اقامه حد بیا». در حدیثی دیگر امام علی (ع) فرمود: «کنیز رسول خدا مرتکب زنا شده بود، پیامبر به من دستور داد تا حد را بر او جاری کنم، ولی متوجه شدم او تازه در عادت نفاس قرار گرفته است، ترسیدم اجرای حد موجب مرگ او شود ...» یا در روایتی دیگر، مردی در حال بیماری محکوم به حد شده بود، امام علی (ع) فرمود: «او را ببرید، وقتی بهبودی حاصل نمود، برای اجراء حد حاضر کنید، چون ممکن است اجرای حد در حال بیماری او را از بین ببرد». پس حد در مورد مریض اجرا نمی‏شود، اما اگر به هر دلیلی اجرای حد لازم و فوری باشد، در این صورت حد به شکلی خاص اجرا می‏شود. در مورد افراد ضعیف نیز که تحمل اجرای حد را ندارند، این تخفیف در نظر گرفته شده است. به این ترتیب که یک شاخه خرما و یا یک دسته چوب که تعداد آنها به عدد حد باشد، یک دفعه بر بدن مجرم زده می‏شود که در اصطلاح به آن «شمراخ» ‏گویند، تا حد به این شکل اجرا می‏شود. پس در صورتی که مصلحت اجرای حد، با مصلحت مهم تری تزاحم پیدا کند، اجرای حد بطور موقت تعطیل و یا تخفیف می‏یابد.

اجرای مجازات تعزیری تابع مصلحت است، حاکم اسلامی باید با توجه به مقتضیات زمان و مکان و ویژگی های اخلاقی ، روانی و حتی وضعیت جسمانی مجرم را در تعیین و اجرای کیفر تعزیری مورد توجه قرار ‏دهد.

مقاله زیر از مباحث مهم پزشکی قانونی است که کمترین میزان تحقیق و پژوهش و نگارش در این زمینه صورت گرفته است.

دکتر پریچهر خزعلی

...............

مروری بر موضوع تحمل کیفر شلاق

نویسندگان

دکتر محمد حسین میرجلیلی Mohammad Hossein Mirjalili M.D

دکتر افشین اسلامی سامانی Afshin Eslami Samani M.D

دکتر احسان بلادی مقدم Ehsan Beladi Moghaddam M.D

دکتر مرضیه ساریخانی Marzie Sarikhani M.D

با توجه به اینکه موضوع تحمل کیفر در کتابهای مرجع کمتر مورد بحث قرار گرفته است مکتوب حاضر بیشتر بر نظرات نویسنده و منابع محدود داخلی دلالت دارد.

تازیانه یا شلاق یکی از انواع مجازات مصرح در قوانین مجازات اسلامی و تعزیرات می باشد. در این کیفر تعداد معینی ضربه شلاق به بدن محکوم علیه (بجز نواحی سر و صورت و آلت تناسلی) وارد می گردد. معمولا شلاق به شکل یک نوار چرمی به هم تابیده بطول تقریبی یک متر و به قطر تقریبی ۵/۱ سانتی متر می باشد که بسته به نوع مجازات با شدت های مختلف زده می شود.

انواع کیفر شلاق

شلاق حدی: در این نوع از مجازات بر اساس موازین فقهی تعداد ضربات معین شده و پس از اثبات جرم بایستی اجرا شود. نظیر حد شرب خمر که ۸۰ ضربه است. در صورت عدم تحمل کیفر محکوم علیه امکان تبدیل آن به انواع دیگر مجازات وجود ندارد ، اما نحوه اجرای حکم قابل تغییر است.

بر اساس ماده ۹۴ قانون مجازات اسلامی ، هرگاه امید به بهبودی مریض نباشد یا حاکم شرع مصلحت بداند که در حال مرض حد جاری شود یک دسته تازیانه یا ترکه که مشتمل بر ۱۰۰ واحد باشد ، فقط یک بار به او زده می شود هرچند همه آنها به بدن محکوم نرسند.

شلاق تعزیری: در این نوع مجازات حداکثر تعداد ضربات شلاق تعیین شده و در صورت اثبات جرم قاضی می تواند حکم به همان تعداد یا کمتر بدهد. دراینجا امکان تبدیل کیفر شلاق به مجازات جایگزین و یا تغییر نحوه اجرای حکم وجود دارد. نظیر مجازات تصدیق نامه خلاف واقع (غیر از گواهی پزشکی) که مجازات آن تا ۷۴ ضربه شلاق یا جزای نقدی تعیین شده است. درمواردی که تبدیل مجازاتی به مجازات دیگر برابر قانون لازم باشد مجازات اولی تا اتخاذ تصمیم ازطرف دادگاه اجرا نخواهد شد.

بر اساس بند ج ماده ۲۸۸ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری ، چنانچه امیدی به بهبودی بیمار نباشد یا دادگاه مصلحت بداند یک دسته تازیانه یا ترکه مشتمل بر تعداد شلاق که مورد حکم قرارگرفته است تهیه و یک بار به محکوم علیه زده می شود.

آیین نامه نحوه اجرای احکام قصاص‌، رجم‌، قتل‌، صلب‌، اعدام و شلاق موضوع ماده ۲۹۳ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری - فصل سوم ، نحوه اجرای حکم شلاق:

و موادی از قانون مجازات اسلامی در مورد کیفر شلاق :

در خصوص تحمل کیفر شلاق با توجه به تصریح قانون مبنی بر توقف اجرای حکم در هنگام بیماری و یا تشدید عوارض بیماری بدنبال اجرای کیفر شلاق ، مراجع محترم قضایی در صورت لزوم وضعیت جسمانی محکوم علیه را از پزشکی قانونی استعلام می نمایند. نمونه هایی از سئوالات بعمل آمده عبارتند از:

• آیا محکوم علیه قادربه تحمل کیفر شلاق می باشد؟
• آیا با توجه به ادعای محکوم علیه - مانعی برای اجرای حکم شلاق وجود دارد؟
• آیا در صورت اجرای مجازات شلاق ، بیماری وی تشدید میگردد؟
• چنانچه با اجرای حکم شلاق ، بیماری نام برده تشدید شده یا در بهبودی وی تاخیر ایجاد میشود؟
• با توجه به بیماری محکوم علیه ، در چه زمانی امکان اجرای حکم وجود دارد؟
• ضمن معرفی .... - در خصوص نوع بیماری و مدت درمان آن اظهار نظر فرمایید.

تقسیم بندی مراجعین

• کسانی که بهبودی عارضه آنان قابل پیش بینی است. مثل بیماریهای موقتی و زود گذر، بیماران عفونی ، وجود جراحات و شکستگی ها، اعمال جراحی اخیر، وجود آبسه و ... . دراینجا تعیین عارضه، نوع درمان و طول مدت درمان قطعی کفایت می کند و معمولا پس از آن اجرای حکم بلامانع است.
• کسانی که اظهار نظر قطعی در مورد بهبودی ایشان نیاز به گذشت زمان دارد و لازم است طول درمان با معاینه مجدد تعیین شود. نظیر: ابتلا به هپاتیت حاد که سیر بیماری قابل پیش بینی نیست

در خصوص افرادی که بیماری مزمن ومادام العمر داشته ولی کیفر شلاق تاثیر چندانی بر سیر و شدت بیماری یا روند درمان آن نمی گذارد(نظیر بیماری دیابت بدون عارضه) یا افرادی که مبتلا به بیماری یا عارضه مزمن و پایدار بوده و کیفر شلاق سبب تشدید علایم یا تاخیر در بهبودی می گردد و کسانی که ضایعات موضعی دارند یا عارضه بیماری در نقاط خاصی ظاهر شده است (هر چند با تعیین محل آسیب ، اجرای حد در نواحی دیگر امکان پذیر است)، چه باید کرد؟

بر اساس ماده ۲۸۸ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی وانقلاب در امور کیفری ، مجازات شلاق تعزیری در موارد زیرتا رفع مانع اجرا نمی شود:

• الف- زنی که در ایام بارداری یا نفاس یا استحاضه باشد
• ب- زن شیرده در ایامی که طفل وی شیرخواراست (حداکثر به مدت دو سال)
• ج- بیماری که به تشخیص پزشک قانونی یا پزشک معتمد دادگاه اجرای حکم موجب تشدید بیماری یا تاخیر در بهبودی او شود

با توجه به این ماده و سایر قوانین مربوط به مجازات شلاق ، عمدتا تشدید بیماری یا تاخیر در بهبودی به عنوان موانع اجرای حکم ذکر شده اند وبه عدم تحمل کیفر اشاره ای نشده است. لذا در مواردی نظیر مثال های فوق نیز به نظر می رسد مجازات شلاق قابل اجرا نباشد.

شلاق از اجسام سخت انعطاف پذیر محسوب می شود، صدمات آن می تواند شامل ضایعات زیر باشد:

• قرمزی، کبودی، تورم والتهاب موضعی
• ایجاد درد و سوزش شدید
• زخمهای سطحی
• افزایش ضربان قلب، افزایش تعداد تنفس و بالا رفتن دمای بدن
• سنکوپ یا شوک نورولوژیک
• عوارض روحی نظیر اضطراب وافسردگی قبل و بعد از اجرای حکم
• هموگلوبینوری و میوگلوبینوری یا هماچوری
• تغییرات بیوشیمیائی در خون و تغییر در سطح هورمونها
• ایجاد صدماتی نظیر آسیب نسوج نرم داخلی یا شکستگی های استخوانی

ایجاد ضایعات بندهای اول ودوم باضربات شلاق قطعی و ایجاد ضایعات بند آخر بعید است . در مورد سایر علایم ، عواملی همچون نوع جرم، نحوه اجرا و زمینه های فردی موثر بوده و اصولا تعیین میزان تاثیر کیفر شلاق دربروز این اختلالات نیازبه بررسی وپژوهش دارد .

تعیین کلیه مصادیق بیماریهایی که موجب عدم تحمل کیفر شلاق میشوند مقدور نمی باشد . در اینجا به ذکر برخی موارد مهم اکتفا شده است و در سایر موارد بررسی شرایط خاص هر فرد ضروری است.

• نارسایی حاد ومزمن قلب ، کبد، کلیه و تنفسی
• پیوند عضو
• وجود اختلالات همولیز دهنده و انعقادی
• ابتلا به بیماری های عروقی قلب ، افزایش فشار خون شدید
• ابتلا به ضایعات پوستی دارای پدیده کوبنر
• ابتلا به بیماری صرع
• بیماران شدیدا ناتوان و کاشکتیک مانند مبتلایان به بدخیمی ها ، سل پیشرفته ،ایدز ، و کلیه شرایط End Stage بیماری

منابع :

• ۱- قانون مجازات اسلامی - انتشارات خورشید - سال ۱۳۷۴
• ۲- مجموعه قوانین جزایی - نشر گنج - ۱۳۶۸

مأخذ مقدمه:

تأمل در حد و تعزیر جرائم با تکیه بر زمان و مکان / فصلنامه کتاب زنان شماره ۱۷/ حجت الاسلام والمسلمین عبدالحکیم سلیمی