.svg)
خسروپناه: كم‌توجهی فلاسفه به عقل هدايتی
پارسینه: يكی از معانی عقل در نصوص دينی كه فلاسفه خيلی سريع از آن گذشته‌اند، عقل هدايتی است كه آخرت‌ساز، حكمت‌ساز و هدايتگر است و در مقابل جهل قرار دارد و نه در مقابل علم؛ اين عقلی است كه از اين جهت كه عاقل را به سوی عمل هدايتی سوق می‌دهد، هدايتگر است.
پارسینه-گروه فرهنگی: به نقل از ایکنا , حجت‌الاسلام والمسلمين عبدالحسين خسروپناه، رئيس مؤسسه آموزشی و پژوهشی حكمت و فلسفه ايران در اولين نشست از سلسله نشست‌های كلامی كه به همت مؤسسه آموزشی و پژوهشی حكمت و فلسفه ايران و انجمن كلام حوزه علميه كه عصر ديروز، يكشنبه 15 ارديبهشت‌ماه در مؤسسه آموزشی و پژوهشی حكمت و فلسفه ايران برگزار شد، به طرح مباحثی درباره نسبت عقل و وحی پرداخت.
خسروپناه با بيان اين‌كه پيش از بحث درباره نسبت عقل و وحی، بايد پرسش‌های مطرح در اين زمينه را مشخص كرد، به تبيين پنج بحث و پرسش عمده پرداخت و گفت: يكی از مباحث اين است كه معانی مختلفی را كه فيلسوفان يا متكلمان برای عقل گفته‌اند از نظر وحی يا شرح وحی بسنجيم. بحث ديگر، كاركردهای عقل از منظر وحی است. در سومين مرحله بايد ترتب معرفت شناختی عقل و وحی را سنجيد و سپس نقش عقل را در فهم وحی مورد بررسی قرار داد و آخرين بحث نيز ناظر به تعارض عقل و وحی و دستاوردهای آنهاست.
عقلانيت خودبنياد كه منبع علم و تكنولوژی و فرهنگ مدرن است، همان عقلانيتی است كه نمی‌خواهد در شناخت عالم و آدم و تغيير عالم و آدم از وحی استفاده كند و اين عقل و عقلانيت با تعاليم اسلامی سازگاری ندارد
وی افزود: به دليل اين كه مباحث متنوعی در حوزه‌های مختلف در باب عقل و دين وجود دارد، اگر بخواهيم به نظريات فيلسوفان در اين زمينه بپردازيم، بايد پاسخی برای اين پرسش‌ها ارائه كرد.
خسروپناه در مورد معانی و كاركردهای بيان شده در فلسفه برای عقل و اين‌كه كدام يك از منظر وحی پذيرفته شده است، بيان كرد: با مرور كتب فلسفی می‌بينيم كه عقل ادراكی، عقل نظری با مصاديقی همچون عقل هيولانی، عقل بالملكه، عقل بالفعل و عقل مستفاد، عقل عملی، عقل ابزاری، عقل منبعی، عقل جوهری، عقل برنامه‌ريز، عقل حسابگر و عقل خودبنياد از جمله معانی مطرح شده برای عقل است كه كاركردها و دلالت‌های مختلفی دارند و بايد ديد كه از منظر وحی چه نگاهی بايد به آنها داشت.
وی عنوان كرد: در زبان قرآن و سنت عقل ادراكی اعم از ابزاری و منبعی به كار رفته است. همچنين عقل جوهری هم در جايی كه از عقل نوری سخن گفته شده، ديده می‌شود. عقل حسابگر نيز شايد معادل عقل معاش در روايات ما باشد. بنابراين بخشی از معانی به كار رفته برای عقل با وحی سازگار است، اما بعضی معانی مانند عقل نظری شامل انواعی همچون عقل هيولانی و بالملكه و ... را من نديده‌ام.
رئيس مؤسسه آموزشی و پژوهشی حكمت و فلسفه ايران از عقل خودبنياد به عنوان عقل ناسازگار با دين ياد كرد و گفت: عقلانيت خودبنياد كه منبع علم و تكنولوژی و فرهنگ مدرن است، همان عقلانيتی است كه نمی‌خواهد در شناخت عالم و آدم و تغيير عالم و آدم از وحی استفاده كند و اين عقل و عقلانيت با تعاليم اسلامی سازگاری ندارد.
خسروپناه در مورد معنای مراد شده از عقل در قرآن و سنت گفت: اين كه قرآن به عقل دعوت می‌كند و در برخی آيات پشيمانی را به خاطر عدم بهره‌گيری از عقل می‌داند، نشان از مورد پذيرش بودن معنای كلی عقل نزد وحی است.
وقتی شخصی از عقل به ايمان مبتنی بر وحی رسيد همين ايمان يك شكوفائی عقلانی را برای انسان به ارمغان می‌آورد و دفينه‌های عقل را اعاده می‌كند و همين عقل شكوفا شده نيز مجدداً بر ايمان تأثير می‌گذارد و اين جريان همچنان ادامه می‌يابد
وی با اشاره به يكی از معانی و كاركردهای مطرح در نصوص دينی عنوان كرد: يكی از معنای عقل در نصوص دينی كه مورد توجه فلاسفه نبوده يا خيلی سريع از آن گذشته‌اند، عقل هدايتی است كه آخرت‌ساز، حكمت‌ساز و هدايتگر است و در مقابل جهل قرار دارد و نه در مقابل علم. اين عقلی است كه هم به هست‌ها و نيست‌ها می‌پردازد و هم به بايدها و نبايدها و از اين روی حكمت‌ساز است و از اين جهت كه عاقل را به سوی عمل هدايتی سوق می‌دهد، هدايتگر است.
اين استاد فلسفه و كلام اسلامی در مورد بحث نسبت معرفت‌شناختی ميان عقل و وحی نيز بيان كرد: بيشتر متفكران اسلامی قائل به تقدم عقل بر وحی‌اند، اما به نظر بنده وقتی به سراغ متون دينی می‌رويم، می‌بينيم كه دور هرمنوتيكی ميان عقل و ايمان مبتنی بر وحی مطرح است.
وی با بيان اين‌كه البته می‌توان تقدم عقل مستقل از وحی بر ايمان را در حوزه شناخت از متون دينی استفاده كرد، اظهار كرد: مستند اين ادعا اين است كه در متون دينی صرف نظر از تعبدی كه ما نسبت به اين متون داريم، استدلال‌های عقلی ارائه شده است و ائمه(ع) نيز برای زنادقه استدلال عقلی می‌آوردند.
خسروپناه ادامه داد: اما نكته اين است كه وقتی شخصی از عقل به ايمان مبتنی بر وحی رسيد، همين ايمان نوعی شكوفايی عقلانی را برای انسان به ارمغان می‌آورد و دفينه‌های عقل را اعاده می‌كند و همين عقل شكوفا شده نيز مجدداً بر ايمان تأثير می‌گذارد و اين جريان همچنان ادامه می‌يابد.
رئيس مؤسسه آموزشی و پژوهشی حكمت و فلسفه ايران در همين زمينه به نقش عقل در فهم وحی و دعاوی اخباريون و اصوليون اشاره كرد و گفت: بعضی از اخباريون معتقدند كه عقل فقط در حد دلالت مطابقی توان و جواز فهم وحی را دارد و بعضی تا دلالت التزامی آشكار و بیّن پيش می‌روند، اما براساس ديدگاه اخباريون شما حق نداريد متن دينی را استنطاق كنيد و اين درحالی است كه اصوليون چنين اعتقادی ندارند و معتقدند كه براساس اصول می‌توان دلالت‌های التزامی را نيز تعيين كرد.
وی در ادامه به بحثی كه از سوی آيت‌الله جوادی آملی برای اولين بار طرح شده است، اشاره كرد و گفت: ايشان در بحثی كه در كتاب «منزلت عقل در هندسه معرفت دينی» مطرح كرده‌اند و در آراء پيشينيان سابقه ندارد، چهار مرتبه تجربی، نيمه تجريدی يا رياضی، تجريدی يا فلسفی و شهودی را برای عقل مطرح می‌كنند و معتقدند كه همه اين مراتب مانند وحی و نقل از منابع دين‌اند و حكم هر كدام از اين مراتب عقل می‌تواند در مواضع ناسازگاری ظاهری نقل را تخصيص بزند.
وی ادامه داد: بر اين اساس و برای مثال اگر روايت داريم كه خوردن نمك در آغاز غذا مستحب است و عقل تجربی به اين نتيجه رسيد كه كسی كه دچار بيماری قلبی است، مضر است، اين تحقيق تجربی می‌تواند آن روايت را تخصيص بزند. بنابراين همان مباحث تعادل و تراجی در اصول، با توسعه در معنای عقل، در بحث عقل و وحی قابل طرح است.
ارسال نظر