چرا والیبال ایران بین ۱۰ تیم برتر دنیا نیست؟

درخشش شاگردان ولاسکو در عرصه‌های بین‌المللی تا اندازه‌ای چشمگیر بوده که سایت فدراسیون جهانی والیبال در گزارش خود از قرعه کشی رقابت‌های لیگ جهانی سال 2014 می‌نویسد:

«در گروه A رقابت‌ها دو تیم پرافتخار لیگ جهانی یعنی برزیل با 9 قهرمانی و ایتالیا با هشت قهرمانی حضور دارند. دیگر تیم این دسته لهستان قهرمان لیگ جهانی در سال 2012 و ایرانی که سرعت پیشرفتش بسیار زیاد بوده است .»

شاید این نوشته به تنهایی حقانیت ایران را برای قرار گرفتن در جمع تیم‌های برتر جهان ثابت کند، اما سوال اینجاست چرا با این که ملی پوشان ایران بارها تیم‌هایی مانند ایتالیا، کوبا و صربستان را شکست داده‌اند و طلسم پیروزی مقابل تیم‌هایی مانند آمریکا، لهستان و آلمان که همگی رتبه یک رقمی دارند را شکسته‌اند نباید جایی در میان ده تیم برتر دنیا داشته باشند؟

*تیم ها چگونه امتیاز می‌گیرند؟

در رده بندی فدراسیون جهانی والیبال بر خلاف بسیاری از رشته های توپی، پیروزی در یک دیدار خاص امتیازی ندارد. یعنی علاوه بر این که بازی های دوستانه هیچ تاثیری در افزایش رنکینگ ندارد، بلکه پیروزی در یک دیدار رسمی نیز امتیازی برای تیم برنده ندارد. به این معنی که یک تیم حتی اگر در لیگ جهانی، المپیک، جام جهانی یا سایر رویدادهای معتبر و رسمی این رشته مقابل حریف به برتری برسد امتیازی کسب نمی کند و در پایان مسابقات رده بندی این تیم‌ها هستند که باعث صعود در رنکینگ خواهد شد.

البته این به این معنی نیست که به دست آوردن پیروزی در لیگ جهانی بی‌تاثیر است. چرا که رتبه نهایی تیم ها در نهایت به تعداد برد و باخت‌های آنها بستگی دارد، اما این که صرفا پیروزی در یک مسابقه خاص امتیازی داشته باشد، این گونه نیست (برخلاف فوتبال). برای مثال ایران در لیگ جهانی والیبال موفق شد در یک دیدار ایتالیا را شکست دهد و در یک دیدار هم مغلوب شد، اما با وجود این که پیروزی ایران سه امتیازی بود (3-1) و برد ایتالیا دو امیتازی (3-2)، ایران در پایان رقابت‌ها با قرار گرفتن در جایگاه نهم 10 امتیاز به دست آورد و ایتالیا با ایستادن بر سکوی سوم 40 امتیاز!

*کدام تورنمنت‌ها در رنکینگ تاثیرگذارند؟

در طول یک سال تورنمت‌های زیادی در سطح دنیا برگزار می‌شوند، اما حتی تعدادی از آنهایی که از سوی FIVB رسمیت دارند، در رده بندی جهانی بی‌تاثیرند. مثلا رقابت‌های جام بین قاره‌ای چندی پیش با حضور شش تیم در ژاپن برگزار شد و ایران با 3 پیروزی مقابل ایتالیا، آمریکا و ژاپن و دو شکست مقابل روسیه و برزیل چهارم شد، اما در این تورنمنت هیچ امتیازی به حساب ایران (و نه هیچ تیم دیگری) واریز نشد. در ادامه تورنمنت‌های معتبر FIVB از نظر تاثیر بر امتیاز بندی تیم‌ها را بررسی خواهیم کرد.

1- المپیک: معتبرترین رقابت والیبال از نظر اعتباری شاید لیگ جهانی باشد، اما بیشترین امتیاز به قهرمان المپیک داده می‌شود. رقابت‌های المپیک به دلیل این که زیرنظر IOC برگزار می‌شود فرمت یکسانی دارد و تعداد تیم ها و نحوه برگزاری آن به ندرت تغییر می کند. تیم قهرمان المپیک 100 امتیاز به دست می آورد (بیشتر از کل امتیازات فعلی ایران!). تیم های دوم، سوم و چهارم نیز 90، 80 و 70 امتیاز کسب می کنند، اما چون رقابت‌ها به شکل حذفی است، چهار تیمی که در مرحله یک چهارم نهایی حذف شده‌اند همگی پنجم به شمار می‌روند و 50 امتیاز کسب می‌کنند. تیم هایی که نتوانسته به المپیک راه پیدا کنند اما در مراحل پلی آف حضور داشته‌اند نیز امتیازی هر چند بسیار اندک کسب می کنند. المپیک هر چهارسال یک بار برگزار می شود.

2- قهرمانی جهان: این رقابت ها هر چهار سال یک بار با حضور 24 تیم برگزار می شود و چهار تیم برتر همانند المپیک 100 ، 90، 80 و 70 امتیاز کسب می کنند، اما نحوه امتیازدهی به تیم‌های بعدی با المپیک فرق می کند.

3- جام جهانی: این رویداد نیز همانند دو تورنمنت قبلی هر چهار سال یک بار برگزار می شود و از نظر امتیازی ارزش مشابهی با المپیک دارد. با این تفاوت که امتیاز تیم های پنجم تا هشتم با هم فرق دارد و چهار تیم نهم تا دوازدهم هستند که مشترکاً 5 امتیاز کسب می‌کنند.

4- لیگ جهانی: این رویداد شاید از نظر اعتبار در سطح بالایی قرار داشته باشد، اما به نسبت سه تورنمنت قبلی ارزش کمتری دارد و تیم قهرمان 50 امتیاز می گیرد که به نظر منطقی نیز می رسد. چرا که سطح کیفی رقابت های لیگ جهانی در دو سال اخیر با توجه به زیاد شدن تیم ها کاسته شده است. ضمن این که در مرحله فینال رقابت ها تیم میزبان حضور دارد؛ تیمی که شاید از نظر فنی لیاقتش را نداشته باشد. همچنین فرمت خاص رقابت‌ها که این سالها زیاد دستخوش تغییر شده می‌تواند شرایطی را رقم بزند که مانند آخرین سال برگزاری رقابت ها تیمی مانند کانادا از دسته پایین تر در فینال حضور داشته باشد و در پایان امتیازات زیادی کسب کند.

5- رقابت‌های قاره‌ای: کم ارزش‌ترین رقابت‌ها از نظر FIVB رقابت های قاره ای است که تیم قهرمان تنها 30 امتیاز کسب می کند.

جدول امتیاز بندی تیم‌ها در تورنمنت‌ها بر حسب مقام (خانه‌های سبز رنگ امتیازات ایران است)

*اهمیت زمانی تورنمنت‌ها

علاوه برجنبه امتیازی فاصله برگزاری مسابقات نیز اهمیت دارد. باید به این نکته توجه کرد که امتیازاتی که FIVB به تیم‌ها پس از به دست آوردن عنوان می‌دهد تا دوره بعدی که آن رقابت ها برگزار شود، پابرجاست. یعنی تیمی که مثلا در جام جهانی قهرمان می شود تا 4 سال بعد 100 امتیاز را در اندوخته اش حفظ می کند و حتی اگر در طول چهارسال آینده افت شدیدی داشته باشد تا زمانی که دوره بعدی جام جهانی برگزار نشده این صد امتیاز محسوب خواهد شد.

در سوی مقابل رقابت های لیگ جهانی هر ساله برگزار می شود و بدیهی است که امتیازی که تیم ها در این تورنمت به دست می آورند تنها یک سال پایدار است و با برگزاری دوره بعدی امتیازهای سال قبل پاک می شود. رقابت های قاره ای نیز هر دو سال یک بار برگزار می شود.

با توجه به موارد ذکر شده، شاید بهتر بتوان سیاست کشورهای صاحب قدرت والیبال را درک کرد. تیم های صاحب نام والیبال جهان شاید بر مبنای همین سیستم امتیازدهی باشد، که بعد از رقابت‌هایی مانند المپیک یا جام جهانی دست به جوانگرایی می‌زنند. چرا که می‌دانند باید با بهترین تیم خود در این رویدادهایی که چهارسال یک بار برگزار می شود حضور یابند. آنها به خوبی می دانند که تیم جوان ممکن است در لیگ جهانی نتیجه نگیرد، اما این نتیجه نگرفتن به راحتی سال بعد قابل جبران است، در حالی که اثر نتیجه ضعیف در رویدادی مانند المپیک تا 4 سال باقی خواهد ماند.

*یک مثال خوب

تیمی ماننده لهستان در بهترین شرایط خود و با بهترین و باتجربه ترین بازیکنان خود در جام جهانی 2011 شرکت می کند و با کسب عنوان نایب قهرمانی 90 امتیاز به دست می آورد. (هرچند در همین رقابت ها به ایران باخت!!) تیم با همین شرایط به المپیک می رسد وبا رسیدن به مرحله یک چهارم نهایی، عنوان پنجمی را کسب می کند و تا 50 امتیاز دیگر به امتیازاتش اندوخته شود. ذخیره 140 امتیازی از همین دو رویداد، چهارسال برای لهستانی ها دوام خواهد داشت. این تیم دست به جوانگرایی می زند. حاصل این تغییرات نتایج ضعیف در لیگ جهانی 2013 است که این تیم در مکان یازدهم قرار می گیرد (پایین تر از ایران) و حتی در رقابت های قهرمانی اروپا نیز عنوانی بهتر از نهمی کسب نمی کند. با این حال هنوز در جایگاه پنجم قرار دارد. این سیاست منطقی باعث می شود تا ضمن جوانگرایی و تغییر در نسل تیم، اعتبار کشور در رده بندی نیز حفظ شده و ضمناً تیم پرتجربه ای برای المپیک ریو 2016 روانه مسابقات شود.

*وضعیت ایران در رده بندی جهانی

المپیک لندن (غیبت!) - دستاورد 3 امتیازی

با توجه به موارد گفته شده شاید مشخص شده باشد که چرا ایران جایی در بین ده تیم برتر دنیا ندارد. شاگردان ولاسکو در حالی که فاصله کمی با المپیک 2012 داشتند بلیط لندن را با اندکی غفلت از دست دادند و به دلیل حضور در مرحله مقدماتی انتخابی المپیک تنها 3 امتیاز گرفتند و این در حالی بود که تمام تیم‌های بالاتر از ایران (غیر ازکانادا و کوبا) در المپیک لندن حضور داشتند و امتیازهای قابل توجهی کسب کردند. تا برگزاری دوره بعدی رقابت ها در سال 2016 در ریو، خلا این امتیازها برای ایران باقی خواهد ماند. در حالی که حضور در المپیک حتی با فرض آخر شدن ایران می‌توانست به جای سه، 20 امتیاز به ارمغان بیاورد (اندکی کمتر از یک سوم کل امتیازات فعلی ایران!). با وضعیت کنونی والیبال ایران البته جای امیدواری زیادی وجود دارد که شاگردان ولاسکو با گرفتن جواز حضور در المپیک ریو ضمن شکستن طلسم المپیک، امتیازات قابل توجهی نیز کسب کنند.

*جام جهانی 2011 - مقام نهمی دستاورد 5 امتیازی

ایران در این دوره از رقابت ها به مقام نهمی دست پیدا کرد، اما شاید از بدشانسی ایران باشد که نحوه امتیازبندی جام جهانی به گونه ای است که هفت تیم برتر به ترتیب 100 تا 30 امتیاز و تیم هشتم 25 امتیاز کسب می کنند. تیم های نهم تا دوازدهم نیز فرقی ندارند و فقط 5 امتیاز کسب می کنند! البته به نظر می رسد باید تغیراتی در سیستم امتیازدهی اعمال شود. این مساله زمانی جالبتر می شود که بدانیم ایران در آن دوره از رقابت ها عملکرد فوق العاده ای داشت و تیمی مانند لهستان که به مقام نایب قهرمانی رسید و همچنین تیم های صربستان، آرژانتین، ژاپن و مصر را شکست داد، اما تیم آرژانتین که به ایران باخته بود و در نهایت نیز همانند ملی پوشان کشورمان 5 پیروزی و 6 شکست از یازده بازی خود به دست آورد، به دلیل بردهای 3-2 ایران در جایگاه هفتم ایستاد و سی امتیاز به دست آورد. امتیازی که اگر شاگردان ولاسکو مغرور نشده و چین را شکست می دادند می توانست به ایران برسد. به هر حال جام جهانی 2015 که همانند تمام ادوار گذشته (غیر از دو دوره نخست) به میزبانی ژاپن برگزار می‌شود می‌تواند حال و هوای دیگری برای ایران داشته باشد.

*مسابقات قهرمانی جهان 2010 - مقام نوزدهمی مشترک دستاورد 20 امتیازی

سال 2010 و پیش از نایب قهرمانی ایران در بازی های آسیایی گوانگجو تیم ایران قدم در مسیر پیشرفت گذاشت. در این سال مسابقات قهرمانی جهان برگزار شد. ایران در گروه نخست با تیم های ایتالیا، مصر و ژاپن هم گروه شد. پیروزی مقابل ژاپن و عملکرد خوب مقابل ایتالیا (باخت 3-2) با شکست مقابل مصر همراه شد و ایران در حالی که وضعیت مشابهی با مصر و ژاپن از نظر امتیازی داشت به دلیل ست شماری نتوانست از گروه صعود کند. اما با این وجود به همراه 5 تیم دیگر مشترکاً در مقام نوزدهم رقابت‌ها قرارگرفت و 20 امتیاز به دست آورد. صد امتیاز این رقابت به برزیل رسید که به آسانی کوبا را شکست داد وقهرمان شد.

*لیگ جهانی 2013 - مقام نهمی دستاورد 10 امتیازی

شاگردان ولاسکو برای نخستین بار حضور در لیگ جهانی را تجربه کردند. یک پیروزی مقابل ایتالیا، صربستان و آلمان و دو پیروزی برابر کوبا و البته دو شکست مقابل روسیه برای ایران به دست آمد. بسیاری از بردهای ایران در این دوره از رقابت ها در یک ماراتن 5 گیمی به دست آمد تا نهایت در جایگاه نهمی لیگ جهانی قرار بگیرد. دوره بعدی این رقابت ها خرداد ماه سال آینده برگزار می شود و ایران با تیم های قدرتمند برزیل، ایتالیا و لهستان همگروه است.

*مسابقات قهرمانی آسیا 2013 - مقام قهرمانی دستاورد 30 امتیازی

با توجه به درخشش و رشد خیره کننده والیبال ایرران، دور از انتظار هم نبود که پهناورترین قاره جهان برای بلندقامتان ایران کوچک باشد. ایران در این دوره از رقابت ها قهرمان شد، تا ضمن تکرار عنوان قهرمانی دوسال پیش در تهران، اولین بار خارج از ایران قهرمان شده باشد. ولاسکو در کل مسابقات تنها یک ست مقابل کره جنوبی شاگردانش را بازنده دید تا شاگردان پارک کی وون خوشحال باشند که تنها تیمی هستند که از ایران ست گرفته اند. به هر حال قهرمانی در این مسابقات تاثیری بر افزایش امتیازات ایران نداشت، چرا که دو سال پیش هم ایران قهرمان شده بود و 30 امتیاز کامل را به دست آورده بود، اما این قهرمانی توانست جایگاه ایران را حفظ کند و مانع از نزدیک شدن تیم های آسیایی بشود.

*عملکرد ایران در یک نگاه

با توجه به آنچه گفته شد، دلیل پایین بودن جایگاه ایران در رده بندی جهانی ( به نسبت سطح فنی ) مشخص شد. غیبت در المپیک 2012 لندن، فرمت نه چندان منطقی امتیازدهی در جام جهانی و عملکرد نه چندان خوب در مسابقات قهرمانی جهان در سال 2010 از دلایل اصلی است. سه تورنمتی که غول های والیبال جهان یعنی برزیل، روسیه و ایتالیا از 300 امتیاز ممکن به ترتیب 270، 262 و 220 امتیاز اندوخته‌اند. مسابقاتی که برای ایران تنها 28 امتیاز به دنبال داشته است!

*شیوه امتیازدهی منطقی است؟

هرچند این شیوه امتیازدهی باعث شده تا ایران به دلیل عملکرد سالهای گذشته خودش نتواند جایی در میان تیم های برتر دنیا برای خود دست و پا کند، اما نگاه واقع بینانه نشان می دهد که این شیوه تا حد زیادی منطقی به نظر می رسد و به بهترین شکل ممکن پیشرفت تدریجی تیم ها در آن نمود پیدا می کند. این شیوه امتیازبندی شاید برای روس ها هم جالب نباشند. آنها از سال 2011 به بعد تمام عناوین ممکن را درو کرده‌اند؛ قهرمانی در جام جهانی 2011، قهرمانی در المپیک 2012 لندن، قهرمانی اروپا و لیگ جهانی 2013، باعث شده تا روسیه امتیازهای کامل این عناوین را به دست آورد، اما این برزیل است که رده نخست رده بندی FIVB را به خود اختصاص داده و دلیل آن نیز فقط عملکرد ضعیف روسیه در مسابقات قهرمانی جهان در سال 2010 و کسب عنوان پنجمی است. در دوره بعدی مسابقات قهرمانی جهان که در ژاپن برگزار می‌شود، روسیه با قرار گرفتن در جمع 4 تیم برتر جهان می تواند رده نخست را از برزیل بگیرد، حتی اگر نماینده آمریکای لاتین قهرمان شود.

ملاک دقیق بودن رده بندی ها (نه فقط در والیبال) این است که نتیجه بازی رودروی دو تیم با رده دو تیم ارتباط داشته باشد. البته این به این معنا نیست که در 100 درصد موارد صدق کند. چرا که ورزش به طور کلی موضوع قابل پیش بینی نیست و نکته دوم این که نتیجه بازی مستقیم تیم هایی که اختلاف کمی در رنکینگ دارند، را نمی توان پیش بینی کرد، اما رده بندی والیبال دقت قابل قبولی دارد و معمولا تیم هایی که در رده بندی جایگاه بهتری دارند تیم های پایین تر خود را شکست می دهند. هرچند استثناهایی هم وجود دارد مانند برتری ایران مقابل ایتالیا.

خلاصه کلام این که ایران برای رسیدن به جایگاهی که لیاقتش را دارد، نیاز به صبر و استمرار در گرفتن نتایج خوب دارد. به طور یقین اگر پیروزی مقابل تیم های بزرگ دنیا تکرار شود، ایران می تواند به راحتی رتبه اش را یک رقمی کند. جایگاهی که برای ورزش های تیمی ایران بی سابقه است.

2014 - 2016 سالهای مهم برای والیبال ایران

چیزی تا آغاز سال جدید میلادی نمانده است. این سال می تواند آغاز مسیر پرافتخار دیگری برای والیبال ایران باشد. مسیری دو ساله که به المپیک ختم می شود و می تواند ایران را در پایان جزو هشت تیم برتر جهان در رده بندی FIVB قرار دهد.

سال 2014

1- مسابقات قهرمانی جهان شهریور سال آینده در ورشوی لهستان با حضور 24 تیم در چهارگروه شش تیمی برگزار می شود. قرار گرفتن در بین ده تیم برتر جهان می تواند حدود 40 امتیاز یا بیشتر به ارمغان بیاورد.

2- لیگ جهانی از خرداد ماه آینده برگزار خواهد شد. ایران در گروه نخست رقابت ها با تیم های برزیل، ایتالیا و لهستان همگروه شده است. در فرمت جدید رقابت ها هرتیم باید 4 بازی با هر یک از تیم های همگروه خود انجام دهد. به این ترتیب ایران 12 بازی خواهد داشت و اگر بتواند از 36 امتیاز ممکن بیش از 20 امتیاز به دست آورد احتمالا به فینال صعود خواهد کرد. تکرار پیروزی های اخیر مقابل ایتالیا و شکست دادن لهستان که تیم چندان آماده ای ندارد، حتی در صورت شکست مقابل برزیل قدرتمند می تواند صعود ایران را به عنوان تیم دوم رقم بزند. با نگاهی واقع بینانه شانس صعود ایران به فینال کم است، ولی حتی سوم شدن در گروه نیز ایران را در یکی از رده های ششم هفتم قرار می دهد، تا چیزی نزدیک به 15 - 20 امتیاز به دست آید. اما حتی در صورت باخت در تمام بازی ها و آخر شدن در گروه ایران حداقل هشتم یا نهم خواهد شد.

سال 2015

1- جام جهانی در آبان و آذر سال 94 به میزبانی ژاپن برگزار می شود. قرار گرفتن در بین 8 تیم برتر رقابت‌ها که با حضور 12 تیم برگزار می شود، دور از دسترس نیست. در این صورت 25 امتیاز عاید ایران خواهد شد.

2- مسابقات قهرمانی آسیا سال 94 برگزار می شود و ایران باید تلاش کند تا سومین قهرمانی پیاپی خود را کسب کند و با گرفتن حداکثر سی امتیاز ممکن فاصله اش را با سیار رقبای آسیایی زیاد کند.

سال 2016

1- المپیک ریودوژانیرو مرداد 95 در برزیل برگزار می شود. حضور ایران در این رقابت ها به تنهایی کافیست تا امتیازات زیادی به حساب ایران واریز شود. اما پیروزی در یک یا دو مسابقه در این رقابت ها که در دو گروه شش تیمی برگزار می شود دور از دسترس نیست و در این صورت تحفه بزرگتری از کشور پهناور برزیل برای والیبال ایران به ارمغان آورده خواهد شد.

در صورت تحقق این پیش بینی ها که البته با وضعیت روبه رشد والیبال ایران کاملا در دسترس به نظر می رسد ایران در پایان رقابت های المپیک می‌تواند امتیازاتش را به حدود 140 رسانده و در رده ای حدود ششم تا هشتم قرار بگیرد.