سه مستند از «هاشمی» با سه سرنوشت متفاوت!

«هاشمی زنده است» به کارگردانی علی طادی، «شورش علیه سازندگی» ساخته مصطفی شوقی و «مثل یک زن» ساخته مژگان ایلانلو، هر سه فیلم‌هایی مستندی هستند که به شکل‌های مختلف و با لحن‌های گوناگون به دوران زندگی هاشمی رفسنجانی می‌پردازد و هر کدام نگاه و روایت‌های مختلفی را برای بیان موضوعات خود برگزیدند، در این میان تنها شباهت آن‌ها به غیر از شخصیت اصلی در این است که حاشیه‌های مختلفی را در زمان اکران و نمایش‌شان به همراه داشته‌اند.

در ادامه، ایسنا مروری خواهد داشت بر سرنوشت هرکدام از این مستندها.

«مثل یک زن» / مژگان ایلانلو

«مثل یک زن» که پرتره‌ای درباره‌ی زندگی فائزه هاشمی (دختر آیت‌الله هاشمی رفسنجانی) است و به گفته کارگردان این اثر از اوایل شهریور ماه امسال مجوز نمایش داشته و سال گذشته در یازدهمین دوره جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت متقاضی حضور بود، اما با وجود اینکه هیأت انتخاب، این فیلم را از بین آثار ارائه شده به عنوان یکی از آثار منتخب برگزیده بودند، اما از نمایش در جشنواره حقیقت منع شد.

ایلانلو در این باره گفته بود با پیگیری‌هایی که درباره حذف فیلم انجام دادم، متوجه شدم آقای حیدریان _رئیس سابق سازمان سینمایی_ خواسته‌اند آثار مستندی که مصداق یک فرد زنده سیاسی در آن‌ها وجود داشته، از جشنواره حذف شوند و بر این اساس فیلم من هم یکی از این موارد است. برای این اتفاق پیگیری زیادی انجام دادم و حتی با آقای صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم صحبت کردم و در نهایت برای اینکه به دور از حاشیه و جنجال باشیم، گفتند ترجیح می‌دهند فیلمی از افراد زنده سیاسی در جشنواره نباشد و از آنجا که برای پیگیری‌هایم تقاضای کتبی ارائه کرده بودم، با استعلام وزیر، زیر برگه من نوشته شده است فیلم‌های مربوط به افراد زنده سیاسی در جشنواره نمایش داده نخواهد شد.

سیدمحمدمهدی طباطبایی‌نژاد - دبیر یازدهمین جشنواره سینما حقیقت - در نشست خبری این رویداد هنری با اشاره به فیلم «مثل یک زن» و اینکه برای فیلمساز آن (مژگان ایلانلو) احترام قائل است، سال گذشته گفته بود: سازمان سینمایی سیاستی را تعریف کرد تا برای پرهیز از بروز اختلافات سیاسی، آثاری که از فعالان سیاسی زنده جناح‌ها هست از جشنواره کنار گذاشته شوند چرا که نمی‌خواهیم به مسائل اختلاف‌برانگیز سیاسی ورود کنیم. این دستورالعمل برای چهره‌های زنده جناح‌های سیاسی در نظر گرفته شده است و مثلا اگر موضوع مستند درباره آقای ظریف بود، به این شکل اتفاق نمی‌افتاد.

با این حال این مستند ۷۵ دقیقه‌ای که با دستور رییس سازمان سینمایی به جشنواره سینما حقیقت راه نیافت، ۲۴ آذرماه ۹۶ در یک محفل خصوصی باحضور شخصیت‌های سیاسی و فائزه هاشمی به نمایش درآمد.

ایلانلو در مراسم رونمایی از این مستند بیان کرده بود که ما رایزنی‌ها را برای نمایش این فیلم ادامه دادیم، ولی به نتیجه‌ای نرسیدیم و در مقطعی خانم ملاوردی در هیات دولت صراحتا از آقای صالحی شنیدند که این فیلم نمی‌تواند در جشنواره سینما حقیقت باشد.

اما با این اوصاف، توانست به بخش مسابقه دهمین جشن مستقل سینمای مستند ایران راه پیدا کند و مورد داوری قرار بگیرد.

در نهایت بعد همه این اتفاقات با گروه سینمایی «هنر و تجربه» قرارداد اکرانش بسته شد و قرار شد از ۱۵ دی‌ماه امسال روی پرده سینما‌ها برود، اما درست بعد از یک هفته نمایش که تنها دو اکران در تهران داشت، دستور توقیف این فیلم از صبح ۲۲ دی ماه صادر شد.

این کارگردان در واکنش به این اتفاق به ایسنا گفت: من تغییرات لازم را در فیلم داده بودم، بنابراین با کلیت موضوع فیلم و شخصیتی که این مستند به آن پرداخته شده است مشکل داشتند و در متن نامه اشاره شده که به دلیل مفتوح بودن پرونده فائزه هاشمی این توقیف صورت گرفته است. وزارت ارشاد و شخص وزیر همکاری لازم را در رابطه با اکران این مستند با من داشته‌اند. بنابراین، این حکم از خارج از اداره ارشاد صادر شده است. با این حال در آن نامه اعلام شده که تا اطلاع ثانوی این اثر توقیف خواهد بود و امیدوارم این اطلاع ثانوی زیاد طول نکشد، تفاهمات برطرف شود و تماشای مجددش روی پرده به عمر من کفاف دهد.

همچنین فائزه هاشمی که این مستند درباره زندگی او ساخته شده است، درباره این موضوع در گفت: وگویی با ایسنا اظهار کرد: بنابر اصل ۳۷ قانون اساسی که در آن آمده "اصل، برائت است و هیچ‌کس از نظر قانون مجرم شناخته نمی‌شود، مگر این که جرم او در دادگاه صالح ثابت شود. " توقیف این اثر به دلیل مفتوح بودن پرونده قضایی من غیرقانونی است؛ بنابراین اگر پرونده مفتوحی هم وجود داشته باشد، تا زمانی که به حکم نرسیده، نمی‌تواند از نظر قانونی مانعی تلقی شود.

به این ترتیب نمایش این مستند سینمایی چه در سینما‌ها و چه به صورت تک نمایش تا اطلاع ثانوی توقیف خواهد بود!

«هاشمی زنده است» / علی طادی

علی طادی در این مستند که اولین اثر بلند او در مقام کارگردان محسوب می‌شود، به بررسی اقدامات آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی در بین سال‌های ۱۳۲۰ تا دی‌ماه ۱۳۹۵ یعنی تا زمان درگذشت این سیاستمدار می‌پردازد.

طادی در اولین اطلاعیه‌های خود برای نمایش این اثر بیان کرد که مراسم رونمایی از مستند «هاشمی زنده است» با حضور خانواده هاشمی رفسنجانی و چهره‌های سیاسی در دانشگاه‌های سراسر کشور برگزار خواهد شد این در حالی بود که نمایش این اثر در دانشگاه امیرکبیر لغو شد و در ادامه، اکرانش در دانشکده فنی دانشگاه تهران درتاریخ ۲۷ آذرماه بدون حضور اعضای خانواده هاشمی رفسنجانی و در واقع با امتناع آن‌ها از حضور در این مراسم برگزار شد.

خانواده هاشمی هم در واکنش به این مستند بیان کردند که دلیل امتناعشان برای حضور در اکران‌های عمومی این فیلم به دلیل اشکالات متعدد و تخریب‌گرایانه علیه مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی بوده، این در حالی است که «هاشمی زنده است» در جشنواره عمار به نمایش درآمد و با توجه به اطلاعاتی که این جشنواره درباره کارگردانانش نوشته است، علی طادی، فرزند ابوالقاسم طالبی طادی (کارگردان سینما) است.

عوامل اجرایی این مستند در اطلاع‌رسانی‌ها و اخباری که در اختیار رسانه‌ها قرار می‌دادند و همچنین خودشان در اکران این مستند در دانشگاه تهران بیان کردند، گفتند که قرار است این مستند در سطح فضای مجازی عرضه شود که البته این اتفاق هم افتاد و به قیمت نسبتا کمی به فروش گذاشته شد.

اما حسین پارسایی - مدیرکل دفتر شبکه نمایش خانگی - درباره عرضه این فیلم در سایت‌های اینترنتی، اکرانش در محافلی همچون دانشگاه‌ها و همچنین حضورش در جشنواره مردمی عمار در گفت‌وگویی با ایسنا که در تاریخ ۱۱ دی‌ماه انجام شد، توضیح داد: آثاری که دارای پروانه نمایش باشند حتما در پروانه آن‌ها قید می‌شود که در مراکز فرهنگی، جشنواره یا VOD حق نمایش دارند، یعنی اثری که مجوز دارد صرفا در همان محدوده‌ای که مجوز تعیین کرده امکان نمایش خواهد، اما این فیلم مستند هیچ مجوزی ندارد و در هیچ‌جایی نمی‌تواند نمایش داده شود. ضمن اینکه هر مجوز نمایش، بازه زمانی دارد. مستند «هاشمی زنده است» حتی برای تک‌سانس هم طبق مقررات و آیین‌نامه‌های معاونت نظارت و ارزشیابی باید از دفتر نمایش خانگی، مستند و کوتاه مجوز بگیرد و هر اثری حتی اگر یک فیلم کوتاه باشد و نمایش عمومی داشته باشد، نه مکان و نه مدت زمان اثر هیچ اهمیتی ندارد، اما آنچه مهم است مجوزی است که باید از این دفتر بگیرد.

پارسایی همچنین با تاکید بر اینکه داشتن مجوز در زمان پروانه ساخت هم نیاز است بیان کرد: مستند «هاشمی زنده است» کل اثر فاقد مجوز است. به این ترتیب در چنین مواردی، مسوولان محل اکران هر فیلم، باید استعلام کنند که آیا این اثر دارای مجوز هست یا خیر و اگر اینطور نباشد براساس گزارش‌ها از طریق حراست سازمان سینمایی اقدام خواهد شد.

با این اوصاف شنیده‌ها حاکی از این بوده است که این مستند همچنان در برخی از سالن‌ها نمایش داشته است.

«شورش علیه سازندگی» / مصطفی شوقی

مستند «شورش علیه سازندگی» به کارگردانی مصطفی شوقی نیز که به اتفاقات دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی و شورش‌های ۹ خرداد ۷۱ مشهد و ۱۴فروردین ۷۴ اسلامشهر پرداخته، دیگر اثری است که اکران و نمایشش با حاشیه‌هایی همراه بوده است.

این مستند سینمایی هم سرنوشت به شباهت با مستند «مثل یک زن» نداشت و با وجود آنکه متقاضی حضور در جشنواره دوازدهم سینما حقیقت بود، نتوانست به بخش رقابتی وارد شود. با این حال در جشنواره عمار به نمایش درآمد و به گفته کارگردان، استقبال خوبی هم از آن شد. البته در نهایت هم جایزه فانوس بخش مستند تاریخ سیاسی را از این جشنواره دریافت کرد.

شوقی در گفت‌وگویی که با ایسنا داشته، با بیان اینکه "بعد از ساخت این مستند مورد بی‌مهری بسیاری قرار گرفتم" اظهار کرد: دیده نشدن در جشنواره حقیقت تا فشار‌های غیرفرهنگی که از طرف برخی سازمان‌ها و نهاد‌ها برای عدم نمایش این مستند صورت گرفت برخی از مشکلاتم بود. «شورش علیه سازندگی» یک مستند مستقل تاریخی سیاسی است، اما متاسفانه گرفتار نگاه‌های سلیقه‌ای شد. امیدوارم یک فضای سالم برای نمایش این اثر به وجود بیاید و کسانی که پیگیر هستند تا این مستند حتی اکران خصوصی هم نداشته باشد مقابل من قرار بگیرند، با هم صحبت و این موضوع را حل کنیم.

این مستندساز که برخی اکران‌هایش به دلایل مختلفی لغو شد، از جمله نمایشش در خانه مهر رضا در ۱۸ دی‌ماه، در این باره توضیح داد: نمی‌خواهم خیلی درباره این اتفاق صحبت کنم، اما به نظر می‌رسد برخی سوء تفاهم‌ها و نگاه‌های ناشی از نبود شناخت نسبت به این مستند و کلی‌نگری درباره آقای هاشمی باعث چنین اتفاقی شد. برخورد غیر فرهنگی‌ای در حال وقوع است که از عدم شناخت حاصل می‌شود، اگر بدانند فضای این مستند چگونه است قطعا دیگر شاهد چنین برخورد‌هایی نخواهیم بود. البته شاید هم می‌دانند! با این اوصاف فعلاً پیش روی ما هیچ آینده‌ای نیست؟!