چه کسی مرتد فطری محسوب می‌شود؟

افرادی که اعتقادشان به دین اسلام را از دست می‌دهند نام‌های گوناگون و احکام مختلفی دارند. انواع ارتداد، توضیح مرتد فطری و حکم این افراد در این مقاله بررسی می‌شوند.

ارتداد چیست؟

«ارتداد» از واژه «رَدَدَ» و در لغت به معنای «بازگشت» است. در اصطلاحات دینی واژه‌ای هست به نام "ارتداد" که به بازگشت از دین اسلام به کفر اشاره دارد. زمانی که شخصی دین اسلام را به گونه‌ای که در ادامه خواهیم گفت: اسلام را کنا بگذارد و سراغ دین دیگری برود یا به بی دینی گرایش پیدا کند را ارتداد گویند.

انواع مرتد

مرتد متناسب با نوع بازگشت از دین و پیشینه اش در باور داشتن به دین به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود، مرتد فطری و مرتد ملی. در ادامه به توضیح آن‌ها میپردازیم:
۱. مرتد فطری
مرتد فطری کسی است که یکی از پدر یا مادرش درحال انعقاد نطفه او مسلمان باشد و این شخص بعد از بلوغش اظهار اسلام نماید و سپس از اسلام خارج شود.
۲. مرتد ملی
مرتد ملی کسی است که پدر و مادرش درحال انعقاد نطفه او کافر باشند و این شخص بعد از بلوغش اظهار کفر نماید و بعد اسلام بیاورد و سپس از اسلام برگردد و اظهار کفر نماید، مثل فرد مسیحی که اسلام بیاورد و سپس به دین مسیحی برگردد.

حکم مرتد فطری در فقه
مجازات مرتد فطری، اگر مرد باشد، قتل (کشته‌شدن) است، اما اگر زن باشد، تا زمانی که بمیرد یا توبه کند زندانی می‌شود. بنابر فتوای بیشتر فق‌های شیعه، توبه مرتد فطری مرد گرچه باعث مسلمان شدن و آمرزش گناهانش خواهد شد، اما موجب لغو حکم قتل، جدایی همسر و تقسیم اموال بین ورثه نخواهد شد. پس اگر شخصی که پدر و مادرش مسلمان بوده اند از اسلام روی برگرداند و اعلام کفر کند مجازاتش مرگ است و اگر از نظرش برگشت و اظهار ندامت کرد ممکن است در درگاه الهی بخشیده شود، ولی مجازات و حد الهی باید اجرا شود و با توبه او لغو نمی‌شود.

توبه مرتد فطری
بسیاری از فقها، توبه مرتد ملی مرد را برای از بین‌رفتن همه مجازات‌هایش قابل قبول می‌دانند، اما آن‌ها معتقدند توبه مرتد فطری مرد در سه مورد از مجازات‌هایش، یعنی قتل (کشته‌شدن)، جدایی همسر و تقسیم اموال بین ورثه، قابل قبول نیست. بر اساس نظر این دسته از فقها، اگر حکم قتل مرتد فطری مرد، بنا بر مصلحت به تعلیق درآمد، او می‌تواند مانند دیگر مسلمانان در جامعه اسلامی زندگی کند، اما برای اینکه بخواهد به همسر سابقش رجوع کند باید خطبه جدید عقد خوانده شود و همچنین اموالش از ورثه پس گرفته نمی‌شود، اما هر مال جدیدی کسب کند برای خودش خواهد بود. بر این اساس، پذیرش توبه مرتد فطری باعث می‌شود احکام دیگری همچون استحقاق عذاب و خلود در آتش، نجاست بدن، مجاز نبودن انتخاب مسلمان به عنوان همسر، و ارث‌نبردن از مسلمان از او برداشته شود.

چه کسی مرتد محسوب می‌شود؟
شخص مرتد به کسی گفته می‌شود که از اسلام خارج شده و کافر شده باشد. واژۀ ارتداد ریشۀ قرآنی دارد. مرتد انواع و اقسامی دارد که هر کدام در نوع بازگشت از اسلام و نوع مجازات و با یکدیگر تفاوت دارند. اما اینکه چطور یک نفر مرتد میشود نیز شرح و توضیح دارد. از آنجایی که واژه مرتد صفتی نیست که بتوان به راحتی برای هر کسی استفاده کرد مرز‌های دقیقی برای آن مشخص شده اند و در کتب فقهی و روایی مواردی را ذکر کرده اند که شخص با انجام آن‌ها مرتد میشود. در ضمن چگونگی ابراز عقیده در این موارد طبق قوانین فقهی باید با اقرار، بیّنه و صدور رفتار یا گفتار بیانگر ارتداد، باشد. در غیر این صورت کافی نیست.

عوامل یا رفتار‌های مسبب ارتداد
اکنون با استفاده از کتب فقهی و نظر مراجع تقلید به ذکر مواردی که موجب ارتداد می‌شوند، می‌پردازیم:

۱. انکار یکی از اصول دین
انکار یکی از اصول و پایه‌های اساسی دین که یک مسلمان باید به آن‌ها اعتقاد داشته باشد مثل توحید، نبوت و معاد. پس اگر کسی تمام اصول دین را قبول داشته باشد، حتی مشغول به پرستش خداوند باشد و یکی از اصول دین مانند نبوت را انکار کند و مرتد به حساب می‌آید.
خداوند کریم در آیاتی از سوره نساء می‌فرمایند:

«إِنَّ الَّذِینَ یَکْفُرُونَ بِاللّهِ وَرُسُلِهِ وَیُرِیدُونَ أَن یُفَرِّقُواْ بَیْنَ اللّهِ وَرُسُلِهِ وَیقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَکْفُرُ بِبَعْضٍ وَیُرِیدُونَ أَن یَتَّخِذُواْ بَیْنَ ذَلِکَ سَبِیلًا»
ترجمه:
«کسانی که به خدا و رسولش کافر شوند و بخواهند بین خدا و پیامبرانش تفرقه بیندازند و بگویند به بعضی از آن‌ها ایمان داریم، ولی نسبت به بعضی از آن‌ها کافر هستیم، چنین کسانی کافران حقیقی هستند»

۲. انکار ضروری دین
انکار ضروری دین، یعنی چیزی که جزء دین بوده و به اقامه دلیل و برهان نیاز ندارد. وجوب نماز و روزه در دین اسلام یا حرمت خوردن شراب از مواردی هستند که برای اثبات نیازی به برهان آوری و اقامه دلیل‌های عقلی ندارند، وقتی به خداوند و اصول دین ایمان بیاوریم، پیرو آن باید لزوما به ضروریات دین هم اعتقاد داشته باشیم. البته برخی از فق‌ها معتقدند این قسم فقط در صورتی موجب ارتداد شخص می‌شود که به انکار اصل دین برگردد و این مسئله نیز شایان توجه است که انکار ضروری دین با عمل نکردن به آن‌ها تفاوت دارد. کسی که نماز نمی‌خواند و روزه نمی‌گیرد، کسی که شراب میخورد و حتی از گناه ابایی ندارد هم مسلمان به حساب می‌آید. مسئله انکار با بی اعتنایی تفاوت دارد.
قرآن کریم در سوره مائده دراین باره می‌فرماید:

«وَمَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَٰئِکَ هُمُ الْکَافِرُونَ»
ترجمه:
«و کسانی که به آنچه که خدا نازل کرده حکم نکنند کافرین هستند.»

۳. انکار ضروری مذهب
به نظر برخی از فق‌ها انکار ضروری مذهب، یعنی مسئله مثل امامت نیز یکی از مواردی است که می‌تواند سبب ارتداد شخصی باشد. این حکم حکم اختلافی است و نظر فق‌ها و مراجع عظام تقلید تفاوت دارد. اما بنا بر موافقین این مورد، اگر کسی امامت را انکار کند و ادعا کند چنین چیزی صحیح نیست و وجود ندارد مرتد است.

۴. تمسخر و دشنام به مقدسات
دشنام دادن و تمسخر کردن خدا، کتاب‌های آسمانی، ملائکه، یا هر یک از ضروریات دین، اگر چه مستلزم انکار هم نباشد موجب مرتد شدن می‌شود. کسی که آیه از قرآن، یکی از ملائکه درگاه الهی، نماز، روزه یا مقدسات دیگر در اسلام و شیعه را به سخره بگیرد یا دشنام بدهد مرتد است.

شرایط ارتداد
شرایط عمومی تکلیف یعنی عقل، بلوغ، قصد و اختیار در تحقّق ارتداد نیز معتبر است. بنابراین، بر ارتداد دیوانه، غیر بالغ، غافل، کسی که در خواب است، سهو کننده، بیهوش و مکره مانند گفتن کلمات کفرآمیز از روی تقیّه، اثری مترتّب نیست.

منبع: مجله ستاره