رفیق‌بازی در میان کلمات

در جملۀ بالا، جای سه‌نقطه، می‌توانیم کلمۀ «گسترش» را بگذاریم و نیز کلمۀ «شیوع» را:
رسانه‌ها در گسترش بیماری‌ تجمل‌گرایی مؤثرند.

رسانه‌ها در شيوع بیماری‌ تجمل‌گرایی مؤثرند.

کدام بهتر است؟ «گسترش»، فارسی است و نیز امروزی‌تر و شیک‌تر. «شیوع»، عربی است و بی‌ریخت؛ حرف آخر آن هم سخت تلفظ می‌شود.

اما در هم‌نشینی «شیوع» با «بیماری»، لطفی است که در پیوست «گسترش» به «بیماری» نیست؛ زیرا مردم نمی‌گویند «گسترش بیماری»؛ می‌گویند «شیوع بیماری»؛ بر خلاف «گسترش آگاهی‌» که بهتر از «شیوع آگاهی» است. از هم‌نشینی‌های دیگر هم می‌توان فهمید که مردم کلمۀ شیوع را بیشتر برای امور منفی(مانند بیماری) به کار می‌برند؛ اما به «گسترش» هم نقش منفی می‌دهند و هم نقش مثبت. بله؛ اگر در جملۀ «رسانه‌ها در ... بیماری‌ تجمل‌گرایی مؤثرند» تجمل‌گرایی به بیماری تشبیه نشده بود، گسترش بهتر از شیوع بود: «رسانه‌ها در گسترش تجمل‌گرایی مؤثرند.» اما کلمۀ «بیماری» با «شیوع» رفیق است، نه با «گسترش».

نویسنده، اگر به کلمه نگاه کند، باید «گسترش» را برگزیند، اما جادوی هم‌نشینی و رسم رفيق‌بازی ميان كلمات، او را وادار می‌کند که ترکیب و مجموعه‌ای از الفاظ را در نظر بگيرد. این، یکی از تفاوت‌های نویسندگان نوقلم با نویسنده‌های حرفه‌ای است که کلمه را برای جمله می‌خواهند، نه جمله را برای کلمه.

رضا بابایی