بالا گرفتن اختلافات گل و اردوغان

«یک نفرشان رئیس جمهوری ترکیه است و دیگری نخست وزیر. دو طرف یک دعوای سیاسی دیرپا، اختلافی در جریان و البته نسبتا بی سر و صدا.

در آنکارا پایتخت ترکیه، به باور بسیاری، دعوای سیاسی میان عبدالله گل و رجب طیب اردوغان، دو شخصیت ارشد سیاسی کشور، تازه شروع شده است.»

شبکه خبری بی.بی.سی در گزارشی نوشته است: «طوفان واقعی در سال ۲۰۱۴ از راه خواهد رسید، یعنی زمانی که ترکیه رئیس جمهوری بعدی اش را انتخاب می کند. اردوغان مترصد رسیدن به بالاترین مقام کشور است. اما عبدالله گل هم اخیرا اعلام کرده که هنوز قصد کناره گیری ندارد و اردوغان باید در برنامه ریزی هایش برای آینده، او را هم در نظر داشته باشد.

آنچه اختلاف میان دو چهره قدرتمند ترکیه را جالب می کند، این است که آنها معماران جنبش سیاسی اسلامگرای نوین هستند، و در مبارزه با طبقه حاکم کشور همراه هم بوده اند.

از اواخر سال ۲۰۰۲ که حزب عدالت و توسعه در ترکیه به قدرت رسید، گل و اردوغان در کنار هم، مقابل دخالت نظامیان سکولار در سیاست ایستادند و حزبشان را در سه انتخابات متوالی به پیروزی رساندند.

این اردوغان بود که در سال ۲۰۰۷ عبدالله گل را به عنوان نامزد حزب، برای ریاست جمهوری معرفی کرد و گل هم در سال ۲۰۰۳ به طور داوطلبانه از نخست وزیری کناره گرفت تا اردوغان بعد از پایان دوره ممنوعیت فعالیت سیاسی اش بتواند این پست را در دست بگیرد. پس چه چیزی باعث اختلاف میان این دو رفیق شده است؟

نقطه عطف در رابطه این دو زمانی بود که عبدالله گل به ریاست جمهوری رسید. او در این سمت مجبور بود پذیرای طیف های مختلف، جناح های سیاسی گوناگون و گروه های مذهبی و قومی جامعه ترکیه باشد. اما اردوغان همچنان طرفدار نگرشی سیاسی بود که گرایش بیشتری به اسلامگرایی، ملی گرایی و حتی تمامیت خواهی داشته باشد.

دامنه اختلافات گل و اردوغان

بحث میان این دو سیاست مدار عالی رتبه زمانی آغاز شد که سخنگو و یکی از مشاوران ارشد عبدالله گل به نام احمد سور در مصاحبه ای آشکارا دلایل دلخوری رئیس جمهوری از دوستان قدیمی اش در دولت را برشمرد.

سور گفت: "در این فرآیند اتفاقاتی افتاده که برای رئیس جمهوری بسیار ناراحت کننده بوده است."



اشاره او به تلاش های دولت برای از بین بردن بخت گل برای نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۴ بود.


سور تأکید کرد: "رئیس جمهوری بسیار مواظب بوده که شائبه از وجود درگیری و اختلاف میان او و نخست وزیر ایجاد نشود و همچنان به این تلاش ادامه می دهد. اما بسیاری از شخصیت های برجسته حزب اصلا اهل ملاحظه نیستند و اختلافات را علنا مطرح می کنند، که کار خوبی نیست."



او خاطرنشان کرد که تصمیم دولت برای جلوگیری از نامزدی مجدد گل برای ریاست جمهوری با تلاش دادگاه قانون اساسی باطل شد و "نظر شخصی من این است که معنای تصمیم دادگاه قانون اساسی این بوده است. آقای گل ممکن است دوباره نامزد ریاست جمهوری شود. چرا که نه؟"

یک نظرسنجی که اخیرا انجام شده، نشان می دهد که اکثر طرفداران حزب عدالت و توسعه، عبدالله گل را برای ریاست جمهوری به اردوغان ترجیح می دهند. گل در نظرسنجی ها در سطح کل کشور هم برتری قابل ملاحظه ای نسبت به اردوغان دارد. این نشانه ها اهمیت بسیار زیادی دارند، چرا که رئیس جمهوری بعدی ترکیه با رأی مستقیم مردم انتخاب خواهد شد. در این سیستم هر یک از نامزدها برای پیروزی باید در دور اول ۵۰ درصد آرا را بدست آورند، یا در دور دوم حائز اکثریت آرا شوند.

به همین خاطر هم اردوغان و دیگر همراهانش در حزب عدالت و توسعه از اظهارات سور بسیار آزرده شده اند. حسین چلیک، معاون رهبر حزب عدالت و توسعه، در پاسخ به سور همان حرف معروف را تکرار کرده که گل با نامزد نشدن برای ریاست جمهوری "حرکت قشنگی" انجام خواهد داد. او اضافه کرد که "میان گل و اردوغان برادری و دوستی عمیقی وجود دارد و هیچ پست و مقامی آن را به مخاطره نخواهد انداخت."

اردوغان به دنبال تحکیم قدرت

روشن است که اردوغان می خواهد در سال ۲۰۱۴ به ریاست جمهوری برسد و نظام سیاسی را از پارلمانی به ریاستی تبدیل کند. البته او برای عملی کردن این برنامه، در پارلمان کرسی های کافی برای اصلاح قانون اساسی در اختیار ندارد. اما دولت همچنان به دنبال راهی برای انجام این کار است.

با این حال، چهره اردوغان نزد عموم هر روز بیش از پیش به یک دیکتاتور مدرن نزدیک می شود و شمار مخالفان ریاست جمهوری او و برقراری نظام ریاستی در ترکیه بیشتر و بیشتر می شود. عبدالله گل یکی از همین مخالفان است، و هر روز که می گذرد، مخالفتش با این طرح را آشکارتر می کند.

گل روز اول اکتبر (۱۰ مهر ۱۳۹۱) در سخنرانی بازگشایی پارلمان علنا دولت اردوغان را به چالش کشید. او در این سخنرانی به چند نمونه از موضوعات مورد اختلافش با دولت اشاره کرد. تصمیم دولت به لغو مصونیت پارلمانی ۱۰ نماینده طرفدار کردها، بی میلی دولت به یافتن راهی برای آزادی نمایندگان دستگیرشده سه حزب مخالف، فشار دولت بر رسانه ها و شمار بالای خبرنگاران بازداشت شده، و نیاز به تمرکز دوباره بر بهبود استانداردهای دموکراتیک از طریق سرعت بخشیدن به فرآیند اصلاحات مورد نظر اتحادیه اروپا از جمله نکات مهم پیام عبدالله گل به پارلمان بود. اظهارات او مورد تأیید نخست وزیر نبود. اردوغان گفت: "ما بر سر برخی مسائل نظرات متفاوتی داریم."

احتمال توافق

یکی از احتمالاتی که در آنکارا درباره آن صحبت می شود، امکان بازگشت عبدالله گل به یک نقش سیاسی فعال در صورت تمدید نشدن دوره ریاست جمهوری اش است.

یکی از سناریوهای ممکن، حصول توافقی میان اردوغان و گل مبنی بر ریاست جمهوری اولی، و نخست وزیری دومی است. یک منبع نزدیک به رئیس جمهوری می گوید: "این موضوع فعلا مطرح نیست. رئیس جمهوری روی کارش متمرکز است. هنوز دو سال دیگر از دوره ریاست جمهوری او باقی مانده، و او به سختی تلاش می کند بیشترین بازده را در این زمان داشته باشد."

سناریوی دیگر این است که گل به همراه عده ای از نمایندگان عضو حزب عدالت و توسعه که هنوز به او وفادار هستند، حزب سیاسی جدیدی تشکیل دهد، و بعد از انتخاب اردوغان به ریاست جمهوری، در انتخابات عمومی سال ۲۰۱۵ شرکت کند.

تاریخچه اختلاف

اختلاف میان گل و اردوغان در محافل سیاسی ترکیه موضوع جدیدی نیست. کسانی که فعالیت های حزب عدالت و توسعه را از نزدیک دنبال کرده اند، شاهد تفاوت دیدگاه های این دو به جهان بوده اند.

در یک تلگرام فاش شده سفارت آمریکا در آنکارا، که در سال ۲۰۰۵ به واشنگتن فرستاده شد، ذکر شده که "به نظر می آید گل سعی می کند اردوغان را تضعیف کند و کنترلش را در حزب بیشتر کند." در این تلگرام همچنین گفته شده که "گل سعی دارد چهره یک سیاست مدار معتدل و مدرن را بگیرد . . . ولی دیدگاه های او در مسائل جهانی به مراتب ایدئولوژیک تر و ضد غرب تر از اردوغان است." از سوی دیگر، اردوغان چهره رهبری عملگرا را گرفته که می تواند شریک خوبی باشد.

اما دیدگاه ها در مورد این دو نفر کاملا تغییر کرده است. سفیر یک کشور غربی اخیرا ابراز نگرانی کرده که در صورت تداوم سیاست های متکبرانه دولت ترکیه، ممکن است پیشرفت های این کشور در زمینه دموکراسی و حقوق بشر بی معنا شود. این سفیر که نخواسته نامش فاش شود، گفت: "در وضعیتی که احزاب مخالف دولت تقریبا هیچگونه کارآیی ندارند، وجود یک رئیس جمهوری صریح اللهجه بسیار ضروری است."

دعوای دو بانوی اول

مطابق یک ضرب المثل معروف، "پشت هر مرد موفق، یک زن ایستاده است." در مورد اردوغان و گل می توان این ضرب المثل را این طور بازنویسی کرد: "پشت هر دعوای سیاسی رده بالا، زن ها ایستاده اند." اینکه اختلاف میان خیرالنسا گل و امینه اردوغان بسیار قدیمی تر از اختلافات شوهرانشان است، بر کسی پوشیده نیست.

ظاهرا دعوای همسران یکی از دلایل اصلی اختلاف اردوغان و گل است. امینه اردوغان از خیرالنسا گل رنجیده بود و ماه ها با او حرف نمی زد. او حتی در مراسم رسمی که در کاخ ریاست جمهوری برگزار می شد، شرکت نمی کرد و دخترش سمیه را همراه رجب طیب اردوغان می فرستاد. کار به جایی کشید که اردوغان در جریان یک کنفرانس مطبوعاتی مجبور شد وجود اختلاف میان همسرش و خانم گل را تکذیب کند.»