هشدار در خصوص افزایش زباله‌های فضایی و خطر برخورد با ماهواره‌ها

عباس خاراباف، کارشناس هوافضا کنجکاوی و پژوهشگری ذاتی انسان‌ها سبب شده است تا هزاران شی در فضای اطراف کره زمین قرار بگیرند. بعضی از این اشیا شامل ماهواره‌های قدیمی‌ یا بخش‌ها و تکه‌هایی از انواع فضاپیما‌ها که پیش از این کاربرد داشته‌اند، در فضا با عنوان زباله های فضایی ، بدون استفاده باقی مانده اند.

او افزود: این اشیا و اجسام اگر به اندازه کافی بزرگ باشند به دلیل گردش به دور زمین انرژی قابل توجهی دارند؛ یعنی هر کدام می‌توانند اندازه هزاران کیلوگرم بمب آماده انفجار و خطرناک باشند. اما زباله‌های فضایی کوچکتر فقط برای بقیه ماهواره‌های کاربردی یا فضاپیما‌ها خطرناک هستند و به صاحبان و سازندگان ماهواره‌ها و فضاپیما‌های فعال هزینه تحمیل می‌کنند.

خاراباف گفت: افزایش تعداد زباله‌های فضایی سبب شده تا کشور‌های دارای فناوری فضا برای حفاظت از دارایی‌های فضایی خود یا برای مقابله با خطرات به فکر پاکسازی فضا از زباله‌ها باشند. زباله‌هایی که اکثرا توسط خودشان تولید شده است.

این کارشناس هوافضا ادامه داد: پروژه‌های پاکسازی فضا از زباله‌های فضایی فقط توسط آمریکا و ناسا مدیریت یا هدایت نمی‌شود. آژانس فضایی اروپا (اسا)، آژانس فضایی روسیه (روسکاسموس) و چند ابرقدرت خصوصی فضایی دیگر هم به دنبال برنامه‌های این چنینی هستند.

او بیان کرد: بیشتر زباله‌های فضایی در مدار‌های پایینی زمین (لئو) قرار دارند. مدار‌هایی که برای انجام ماموریت‌های فضایی و به ثمر رساندن ابرپروژه‌های اقتصادی- فضایی در حال حاضر و آینده مثل اینترنت ماهواره‌ای، بسیار حیاتی و استراتژیک به حساب می‌آیند.

خاراباف تصریح کرد: کمک به آینده بشریت و جلوگیری از آسیب‌های احتمالی به ابرپروژه‌ها هدف از پاکسازی فضا از زباله‌های فضایی خواهد بود.

این کارشناس هوافضا گفت: فضا از نظر قوانین بین‌المللی یک محیط اشتراکی به حساب می‌آید. یعنی قوانین به هر کشوری اجازه فعالیت در فضا و استفاده از فضا را می‌دهند. البته به شرطی که فعالیت‌های آنها صلح‌آمیز باشد. یعنی کشوری نمی‌تواند در فضا پایگاه جنگی و نظامی ایجاد کند یا تسلیحات هسته‌ای در فضا قرار دهد.

او ادامه داد: از طرفی هیچ کشوری نمی‌تواند به بخشی از فضا ادعای مالکیت کند. البته درباره مدار‌های خاص مثل مدار زمین ثابت که در آن ماهواره‌های رادیو-تلویزیونی قرار دارند، قواعد و قوانین خاص بین‌المللی نیز وجود دارد و کشور‌ها از مالکیت نقاط مداری در این مدار بهره‌مند هستند، بنابراین مسئله فضا از نظر حقوقی شبیه به آب‌های آزاد روی زمین است.

خاراباف بیان کرد: با وجود تمام قواعد و قوانین بین‌المللی فضایی، ابرقدرت‌ها تلاش دارند تا با در اختیار گرفتن ظرفیت‌های بیشتر از فضا، توان نظامی و اقتصادی خود را توسعه دهند. هرکشوری یا شرکتی زودتر یا بیشتر از این ظرفیت‌ها بهره‌مند شود، برنده است و تسلط به بقیه خواهد داشت. اصولا رقابت، مسابقه یا جنگ فضایی هم بر همین اساس شروع شد و اکنون در ابعاد دیگر که بیشتر جنبه اقتصادی دارد، در حال ادامه و پیگیری است.

این کارشناس هوافضا گفت: آمریکا از طریق سازمان‌های دولتی بیشتر چشم به اکتشافات فضای دوردست دارد تا علاوه بر توسعه دانش و فناوری مدیریت بشریت و جهان را در اختیار بگیرد؛ همچنین از طریق شرکت‌های خصوصی چشم به تسخیر فضای نزدیک زمین و فعالیت‌های اقتصادی دارد تا از ظرفیت‌های مالی و اقتصادی بی‌نظیر فضا بهره‌مند شود. ظرفیت‌های اقتصادی که از طریق ارسال گردشگر به فضا، ارسال منظومه‌های ماهواره‌ای برای کاربرد‌هایی مانند اینترنت ماهواره‌ای و توانایی ارسال محموله به فضا برای بقیه ایجاد شده است.

او افزود: روسیه از دیرباز رقیب اصلی آمریکا در هر دو زمینه است، اما بیشتر در بخش دولتی توانمندی و زیرساخت دارد. تجربه و مهارت در ارسال انسان به فضا، پروژه‌های ماهواره‌های ناوبری و ماهواره‌های سنجش از دور از مهمترین برتری‌های روسیه است.

این کارشناس هوافضا با اشاره به اینکه کشور‌های اروپایی در ساخت ماهواره‌بر‌ها و ماهواره‌های مخابراتی و ارتباطاتی به موفقیت‌های خوبی رسیده‌اند، ادامه داد: چین هم در همه این زمینه‌ها رقیب اصلی استپ و پیش‌بینی می‌شود بعد از چند دهه ابرقدرت اصلی فضایی باشد. البته استفاده‌های نظامی از فضا برای همه کشور‌هایی که به فضا و فناوری فضایی دسترسی پیدا کرده‌اند، تبدیل به یکی از مهمترین اولویت‌ها شده است.

خاراباف افزود: به زبان ساده تر، فضا امکان نگاه، بررسی و تسلط از بالای سر را می‌دهد که این امکان در جنگ‌ها و عملیات نظامی امتیاز بسیار مهمی به حساب می‌آید. اکنون مسئله فقط جاسوسی از طریق ماهواره‌های سنجش از دور و شناسایی نیست. برنامه‌های نظامی تندروتری نیز وجود دارد. برای مثال پروژه‌هایی با استفاده از ظرفیت فضا برای هجوم موشکی در مدت زمان بسیار کوتاه و در مسافت‌های بالا فعال هستند.

این کارشناس هوافضا افزود: همه کشور‌ها برای فعالیت در هر زمینه در پروژه‌های فضایی ملزم به رعایت قواعد و قوانین بین‌المللی هستند. نهاد‌های بین‌المللی هم شکل گرفته‌اند که اجازه ندهند کشور‌های از قوانین عبور کنند. قوانین سختگیرانه‌ای هم در زمینه مقابله با ایجاد زباله‌های جدید فضایی نوشته شده و در حال اعمال هستند. اما بحث دسترسی فضا فعلا مثل گذشته شبیه مسابقه و رقابت است. کشور‌ها همانطور که در آلوده کردن فضا باهم رقابت و مسابقه داشتند و دارند، در پاکسازی فضا هم در حال رقابت و مسابقه‌اند.

خاراباف افزود: ممکن است در ظاهر بعضی پروژه‌های پاکسازی فضایی به نفع بشریت و ماموریت‌های آینده فضایی باشد، اما ابرقدرت‌ها نگرانند مبادا پشت پرده اهداف خاص دیگری هم وجود داشته باشد.

او در نهایت یادآوری کرد: هر پروژه فضایی هرچقدر صلح‌آمیز و بشردوستانه باشد، ظرفیت استفاده نظامی هم دارد. باید به مراقب بود تا به دارایی‌های فضایی آسیب وارد نشود، زیرا این امکان وجود دارد که به هنگام پاکسازی، سهوا به دارایی‌های کاربردی آسیب وارد شود.