همه چیز درباره رفلاکس

مری راه عبور موادغذایی از دهان به معده است. غذا بعد از جویده‌شدن در دهان با حرکات ارادی عضلات حلق وارد مری شده و بعد با کمک حرکات دودی عضلات جدار مری به پایین رانده شده و وارد معده می‌شود.

محل اتصال مری به معده به علت وجود زاویه تند و قرارگرفتن حداقل ٢ تا ٣ سانتی‌متر از انتهای مری در داخل شکم و تاثیر فشار مثبت داخل شکم بر روی این قسمت و چند عامل دیگر به‌صورت یک دریچه یک‌طرفه عمل می‌کند و اجازه عبور غذا را از مری به معده می‌دهد ولی از برگشت محتویات معده به داخل مری جلوگیری می‌کند.

کار این دریچه فیزیولوژیک به علت عوامل مختلف از قبیل چاقی، بالارفتن فشار داخل شکم به دلیل تجمع چربی، پرخوری و انباشتن معده از غذا می‌تواند اختلال پیدا کند و در نتیجه محتویات معده که شامل موادغذایی، شیره معده (که به‌شدت اسیدی است) و ترشحات قلیایی صفراوی است به داخل مری برگشت نماید. خوردن بعضی از موادغذایی مانند قهوه، شکلات و استعمال دخانیات همراه با پرخوری زمینه را برای این کار مساعد می‌کند.

گاهی قسمتی از معده که در حالت طبیعی تماما در شکم قرار دارد، به داخل قفسه صدری می‌رود، در این حالت نیز دریچه فیزیولوژیک محل اتصال مری به معده کار طبیعی خود را نمی‌تواند انجام دهد و در نتیجه شیره معده به داخل مری وارد می‌شود. ترشحات معده اسیدی ا‌ست، بعضی از اوقات به علت برگشت محتویات دوازده (قسمتی از روده باریک که بلافاصله بعد از معده شروع می‌شود) که حاوی صفرا و کاملا قلیایی است، محتویات معده قلیایی می‌شود.

حال اگر به علل گفته شده در بالاتر ترشحات معده چه اسیدی و چه قلیایی به داخل مری برگشت کند، مخاط مری که بسیار حساس بوده و عادت به ترشحات اسیدی و قلیایی ندارد، دچار سوختگی شده و در نتیجه ورم مری ایجاد می‌شود. این تورم مری می‌تواند از یک قرمزی ساده مخاط تا زخم سطحی یا عمیق و در مراحل پیشرفته حتی به تنگ‌شدن مری منجر شود.

علایم بالینی این بیماری می‌تواند به‌صورت درد یا سوزش پشت استخوان جناق سینه و گاهی به صورت دردهای شدید قفسه صدری که معمولا در پشت جناق سینه در قسمت پایین پیدا می‌شوند، بروز کند. بعضی اوقات این دردها فوق‌العاده شدید شده و می‌تواند با دردهای قلبی آنژین صدری و سکته‌ قلبی و دیگر دردهای قفسه صدری اشتباه شود، علایم بالینی می‌تواند به‌صورت ترش‌شدن حلق و دهان که به آن «ترش‌کردن» می‌گویند، تظاهر کند یا می‌تواند به صورت تلخی دهان و برگشت موادغذایی داخل معده به داخل حلق و دهان خودنمایی کند.

شکل ساده این برگشت موادغذایی معمولا بعد از صرف مقداری زیاد غذاهای آبکی مثل: سوپ، آبگوشت، آش، بیشتر اتفاق می‌افتد. در اثر تکرار برگشت شیره معده به داخل مری، کم‌کم مخاط مری که با این نوع مواد سازگاری ندارد، متورم و بعد زخم می‌شود و گاهی‌اوقات زخم منجر به ورم مزمن و بالاخره تنگی مری می‌گردد، که در این صورت بیمار دچار اشکال در عمل بلع می‌شود. این اشکال در بلع اول نسبت به غذاهای مایع و بعدا نسبت به غذاهای جامد خواهد بود.

در نهایت ممکن است ورود غیرطبیعی و مکرر شیره معده به داخل مری باعث تغییر مخاط طبیعی مری به یک بدخیمی یا سرطان مری شود که در این مواقع درمان بدون عمل جراحی دیگر امکان‌پذیر نیست.

درمان در مراحل اولیه و در صورتی که فتق معده به داخل قفسه سینه وجود نداشته باشد، شامل کم‌کردن وزن (در صورت چاقی)، جلوگیری از پرخوری و دست‌کشیدن از غذا قبل از سیرشدن و صرفنظر کردن از چند لقمه آخر و در نتیجه جلوگیری از بزرگ‌شدن معده و جلوگیری از بلع هوا در ضمن غذا خوردن است. معمولا در طی نوشیدن یا حرف زدن زیاد ضمن غذا خوردن یا تند خوردن مقدار قابل توجهی هوا همراه غذا بلع می‌شود؛ مخصوصا در موقع خوردن غذاهای مایع مثل سوپ و آش و آبگوشت، چای و مشابه آن این مساله بارزتر است.

برای دفع هوا، راه رفتن بعد از صرف غذا و پرهیز از خوابیدن یا دراز کشیدن بلافاصله بعد از صرف غذا مخصوصا در مورد غذاهای شامگاهی توصیه می‌شود، غذا باید چند ساعت قبل از خواب صرف شود تا معده وضعیت کافی برای تخلیه مواد غذایی به داخل روده‌ها را داشته باشد.

خودداری از خوردن غذاهای محرک مثل ادویه‌جات، شکلات، چای پررنگ، قهوه و استعمال دخانیات مخصوصا چپق (پیپ) نیز در کاهش علایم موثر است.

همان‌طور که قبلا ذکر شد، به دلیل امکان تغییر شکل مخاط مری و احتمال بروز سرطان لازم است، بیمار مرتبا تحت‌نظر بوده و در صورت لزوم با آندوسکوپی (دیدن مری با دستگاه به‌طور مستقیم) و بررسی دقیق مخاط مری، نمونه‌برداری جهت بررسی بافتی (آسیب‌شناسی) انجام گیرد.

در صورتی که درمان‌های مواظبتی مفید واقع نشد باید از بعضی از داروهایی که اسید معده را کاهش می‌دهند، استفاده شود ولی به علت اثرات سوء این داروها روی مخاط معده استفاده از آنها باید محدود و با تجویز پزشک باشد. حال اگر تمام دستورات و درمان‌های گفته‌شده در بالا به نتیجه نرسید و علایم بالینی برطرف نشد و مشکل بیمار ادامه یافت یا در صورتی که بیمار دچار فتق معده به داخل سینه (فتق هیاتال) باشد، باید به عمل جراحی برای درمان اقدام نمود.

در موقع جراحی باید سعی شود که وضعیت محل اتصال مری به معده به‌صورت طبیعی برگردانده شود تا از برگشت محتویات معده به داخل مری جلوگیری به عمل آید. این عمل جراحی بر حسب خصوصیات و نوع بیماری و انتخاب جراح می‌تواند از راه قفسه صدری یا از راه شکم صورت گیرد.

همچنین می‌توان به وسیله جراحی آندوسکوپیک بدون شکاف پوستی با ایجاد سه سوراخ در داخل قفسه صدری یا شکم با وسایل مخصوص این عمل جراحی و ترمیم را انجام داد. این تکنیک هنوز در مراحل ابتدایی است و از نتایج آن اطلاع کامل در دسترس نیست.

اعمال جراحی در بهترین شرایط ١٠ تا ١٥ درصد با عدم موفقیت همراه است که به علل مختلف ارتباط دارد. در این صورت بیمار احتیاج به عمل مجدد پیدا می‌کند.

برای عمل جراحی، بیمار ٢٤ ساعت قبل در بیمارستان بستری می‌شود و حدود ٨ ساعت قبل از عمل به بیمار توصیه می‌شود چیزی نخورد تا معده تخلیه شده و در حال استراحت کامل باشد. بعضی از جراحان ترجیح می‌دهند بیمار چند روز قبل از عمل غذای کم‌حجم میل کند (اهم غذاهای پرحجم عبارتند از: برنج، نان، سیب‌زمینی، سبزیجات) مخصوصا در بیماران چاق و با شکم بزرگ که نفخ شکم دارند، به بیمار توصیه می‌شود از غذاهای کم‌حجم مثل گوشت و به میزان کمی مایعات استفاده کنند و در صورت یبوست چند روز قبل از عمل به طور مکرر از داروهای ملایم استفاده نمایند تا روده‌ها تخلیه کامل شود. در این صورت نفخ شکم به حداقل می‌رسد.

آزمایش خون و عکسبرداری بر حسب ضرورت انجام می‌شود. شب قبل از عمل به تشخیص پزشک از داروهای آرام‌بخش و خواب‌آور استفاده می‌شود تا بیمار صبح روز بعد به ‌علت بی‌خوابی افسرده و خسته نباشد.

بعد از وارد شدن به اتاق عمل متخصص بیهوشی که شب قبل از عمل از بیمار دیدن نموده و با او آشنا شده است با تزریق داروی بیهوشی به داخل رگ و استنشاق گاز بیهوشی از راه بینی، بیهوشی را شروع می‌کند و بیمار به آرامی به خواب رفته و از آن لحظه به بعد چیزی را احساس نمی‌کند. به فاصله کوتاهی پس از عمل بیمار بیدار شده و قادر است به سوالات ساده با ایما و اشاره و حتی حرف زدن جواب دهد ولی هنوز کمی گیج است که این حالت بر حسب مدت بیهوشی، نوع داروی بیهوشی و قدرت بدنی، فکری و روانی بیمار می‌تواند برای یکی، دو ساعت ادامه داشته باشد.

بعد از آن تنها چیزی که بیمار را ناراحت می‌کند، درد محل عمل است که آن هم با دادن مقادیر کافی داروی مسکن قوی کاملا آرام می‌گیرد تا حدی که بیمار می‌تواند به آسانی سرفه کند. تنفس عمیق و سرفه در بیماران بالاتر از سن ٥٠ و آنهایی که عادت به استفاده از دخانیات دارند، کاملا ضروری است.

بیمار بعد از عمل جراحی به صورت نیمه نشسته در روی تختخواب اتاق خود قرار می‌گیرد و بعد از چند ساعت می‌تواند روی لبه تخت بنشیند، این عمل معمولا باید به آرامی و آهسته صورت گیرد تا از بروز درد شدید جلوگیری شود. خوردن مایعات هر موقع بیمار میل داشت و تحمل کرد،‌ می‌تواند شروع شود.

بعضی از بیماران نسبت به داروهای بیهوشی حساسیت به خصوص و حالت تهوع و استفراغ دارند که احتیاج به دارو نداشته و خود‌به‌خود بعد از چند ساعت از بین می‌رود.

بیمار باید صبح روز بعد از تختخواب پایین آمده و راه برود و از دستشویی استفاده کند. در حدود ٥ تا ٧ روز پس از عمل در صورتی که عارضه‌ای بروز نکرده باشد، از بیمارستان مرخص شده و یک تا دو هفته بعد از آن به آرامی به کار روزانه خود برمی‌گردد.

این برگشت به کار در بیماران کاملا متفاوت و با خصوصیات و شغل فرد ارتباط تنگاتنگ دارد.

تاکید بر این نکته ضروری است که به دلیل احتمال بروز سرطان قویا توصیه می‌شود که این بیماران با وجود علایم بالینی قابل تحمل که گاهی در زندگی روزمره آنها مشکل بزرگی ایجاد نمی‌کند، حتما تحت نظر پزشک قرار گیرند و با آندوسکوپی (دیدن مستقیم مخاط مری) بررسی و در صورت لزوم بافت‌برداری از مخاط مری انجام شود تا در صورت مشاهده تغییرات بدخیمی قبل از اینکه بیماری پیشرفت کند، درمان لازم آن انجام گیرد و از گسترش بیماری که نتیجه فوق‌العاده بدی دارد، جلوگیری شود.

منبع : کتاب « درباره جراحی چه می دانید ؟»