اسنودن و شكاف میان مسكو و واشنگتن

با وجود اينكه ساختار روابط كرملين و كاخ سفيد در دهه هاي گذشته اعم از دوران جنگ سرد و دوره پس از فروپاشي شوروي سابق آكنده از تنش ها و افت و خيزهاي ناشي از تضاد منافع دو طرف بوده است، اما اين بار تنش در مناسبات دو كشور بر سر حضور اسنودن كارمند پيشين سيا و افشاگر شنود تلفني شهروندان آمريكا از سوي دولت اين كشور، بعد جديدي به خود گرفته است.

موج جديد تنش در مناسبات روسيه و آمريكا بر سر حضور اسنودن در بخش ترانزيت فرودگاه شرميتووا به دنبال بي توجهي روس ها به تهديد اوباما عليه كشورهاي پناه دهنده اين افشاگر فعاليت هاي جاسوسي از شهروندان آمريكا توسط دولت اين كشور به حدي است كه رسانه هاي خبري روسيه در روزهاي اخير از احتمال لغو رييس جمهوري يانكي ها به سرزمين اسلاوها در صورت ادامه حضور اسنودن در آنجا خبر دادند.

در شرايطي كه كشورهاي بزرگ اروپايي مدعي آزادي، تحت فشار آمريكا و در اقدامي خلاف قوانين و مقررات صريح حقوق بين الملل از دادن اجازه عبور هواپيماي اووه مورالس رييس جمهوري بوليوي از حريم هوايي خود به ظن حضور اسنودن در آن خودداري كردند، پافشاري مسكو بر موضع خود در قبال اين شهروند آمريكا مبني بر غيرممكن بودن استرداد وي به واشنگتن خشم مقام هاي آمريكايي را برانگيخته است.

به نظر مي رسد آمريكايي ها كه به پشت گرمي هژموني خودساخته خود در مناسبات و نظم نوين جهاني، خويش را به انجام هر اقدام دلخواهي در ساختار مناسبات بين المللي و بين دولتي توانا مي بينند، اين بار در قضيه پناه گرفتن اسنودن در فرودگاه شرميتواي مسكو با مانع بزرگي در اين رويكرد يكجانبه گرايانه و زورگويانه مواجه شده اند و نمي توانند اظهارات صريح پوتين مبني بر اينكه روسيه هرگز كسي را به كشور ديگري تحويل نداده و در مورد اسنودن نيز اين كار را نمي كند را بر تابند.

اكنون سير وضعيت پيرامون پرونده اي موسوم به اسنودن در مناسبات آسيب پذير و شيشه اي كرملين و كاخ سفيد به موضوعي حيثيتي تبديل شده است و مقام هاي كاخ سفيد كه از پيشبرد سياست تهديد و تطميع خود براي استرداد افشاگر فعاليت هاي جاسوسي سيا نااميد شده اند، تلاش دارند با راه اندازي جنجال رسانه اي با محور احتمال لغو سفر شهريورماه امسال اوباما به مسكو، مقام هاي كرملين را به عقب نشيني و يا انعطاف در اين زمينه وادارند.

در همين راستا روزنامه روسي كامرسانت به تازگي به نقل از يك منبع نزديك به وزارت امور خارجه آمريكا اعلام كرد در صورتي كه ادوارد سنودن كارمند پيشين سيا تا پاييز سالجاري در بخش ترانزيت فرودگاه شرميتوا باقي بماند، باراك اوباما رئيس جمهور آمريكا مي تواند از سفر به مسكو در ماه سپتامبر خودداري كند.

اين خبر در شرايطي در رسانه هاي خبري روسي و آمريكايي بازتاب گسترده اي يافت كه ولاديمير پوتين رئيس جمهور روسيه روز پنج شنبه گذشته در تلگرافي به باراك اوباما همتاي آمريكايي خود، روز استقلال آمريكا را به وي تبريك گفت و ابراز اميدواري كرد كه ۳ و ۴ سپتامبر در آستانه اجلاس سران جي ۲۰ با وي در مسكو ملاقات كند.

در گزارش كامرسانت به نقل از منبع نزديك به وزارت امور خارجه آمريكا با اشاره به اينكه موضوع لغو احتمالي سفر اوباما به مسكو از راههاي ديپلماتيك به سران روسيه اطلاع داده شده است، آمده است: مسئله شركت اوباما در اجلاس سران گروه ۲۰ در ماه سپتامبر از طرف واشنگتن نهايي نشده و امكان دارد جوزف بايدن معاون رئيس جمهور آمريكا بجاي اوباما در اجلاس شركت كند.

روزنامه روسي در ادامه گزارش خود به نقل از منبع نزديك به دولت آمريكا توضيح داد: در صورتي كه روسيه به اسنودن پناهندگي سياسي مي داد، ديدار اوباما از روسيه به طور حتم لغو مي شد، ولي اين امر در زمان حاضر با توجه به منصرف شدن اسنودن از گرفتن پناهندگي روسيه به دليل مشروط شدن حضور وي در اين كشور به خودداري از فعاليت هاي ضدآمريكايي كردن منتفي است.

از سوي ديگر روسيه با درخواست آمريكا براي اخراج اسنودن و ناگزير شدن وي از سفر به يك كشور ثالث كه آمريكا ميتوانست وي را در آن بازداشت كند، موافت نكرد؛ مساله اي كه جان كري وزير امور خارجه آمريكا از سرگئي لاوروف وزير امور خارجه روسيه درخواست كرده بود.

انتشار خبر لغو احتمالي سفر اوباما به مسكو در شهريور ماه امسال به دليل جنجال اسنودن از سوي مقام هاي روس با خونسردي مواجه شد و بر خلاف انتظار كاخ سفيد، كرملين در اين خصوص موضع خاصي نگرفت.

دميتري پسكوف سخنگوي پوتين با اعلام بي خبري كرملين از قصد احتمالي مقام هاي كاخ سفيد براي لغو سفر رييس جمهوري آمريكا به روسيه با خونسردي اعلام كرد كه در زمان حاضر مقدمات انجام اين سفر از طرف روسيه در حال انجام است.

پسكوف با بيان اينكه ما در تماس دائمي با همكاران آمريكايي هستيم و سعي داريم ملاقات (پوتين و اوباما) را تا حد امكان پرمحتوا كنيم، اظهار داشت: مساله بسيار ساده است. روسيه در مورد غير ممكن بودن عزيمت اسنودن از بخش ترانزيت فرودگاه شرميتوا كاري از دست اش بر نمي آيد.

سخنگوي پوتين كه به خوبي از تلاش آمريكا براي سوء استفاده از پناه گرفتن افشاگر فعاليت هاي شنود تلفني سيا از شهروندان آمريكايي آگاه است، اذعان كرد كه اظهارات پوتين در مورد شرايط اعطاي پناهندگي سياسي به اسنودن، ميتوانست روابط آمريكا با روسيه را بغرنج كند، ولي روسيه در صورت بروز چنين وضعيتي مقصر نبود.

از سوي ديگر آلكسي پوشكوف رييس كميسيون امور بين‌المللي دوما نيز كه از افراد نزديك به پوتين شناخته مي شود، در يك موضع گيري آشكار درباره پروپاگانداي كاخ سفيد براي فشار بر كرملين به منظور اخراج اسنودن از خاك روسيه اعلام كرد: روسيه در مورد وضعيت پيش آمده پيرامون اسنودن هيچ مسووليتي ندارد، زيرا او به ابتكار خودش وارد مسكو شده است.

پوشكوف كه به داشتن مواضع ضدغربي شهرت دارد، افزود: دليلي براي تسليم كردن اسنودن به آمريكا وجود ندارد، زيرا فعاليت وي مي تواند در راستاي دفاع از حقوق بشر ارزيابي شود.

سياستمدار سرشناس روس در عين حال اذعان كرد كه مساله اسنودن، تشنج در روابط مسكو با واشنگتن را مضاعف مي كند و بهتر است اين مسئله تا ديدار اوباما از مسكو رفع شود.

هر چند مقام هاي روس به دليل عمق تنش در مناسبات كشورشان با آمريكا در سطوح دوجانبه و بين المللي علاقه مند به تشديد بيشتر تنش با رقيب دوران جنگ سردي خود و هزينه هاي سياسي ناشي از آن نيستند، اما تجربه فرود اجباري هواپيماي مورالس در فرودگاه وين به عنوان اقدامي خلاف مقررات بين المللي، مسكو را در ارتباط با مساله اسنودن در وضعيت دشواري قرار داده است.

به عبارت ديگر مقام هاي روس با وجود اعلام آمادگي شماري از كشورهاي آمريكاي لاتين براي اعطاي پناهندگي سياسي به اسنودن و بررسي اين موضوع در حاشيه نشست اخير گازي در مسكو نمي توانند به راحتي خطر فرود آوردن اجباري هواپيماي حامل اسنودن در كشور ثالث را بپذيرند، زيرا در اين صورت وجهه سياسي مسكو در اين مساله در انظار بين المللي مخدوش خواهد شد.

در نهايت بايد گفت هر چند روس ها به دنبال وقت كشي براي يافتن راه حل مناسب جهت خروج اسنودن از بخش ترانزيت فرودگاه شرميتواي مسكو به منظور اجتناب از دامن زدن به تشنج حاكم بر مناسبات دو و چندجانبه در روابط با واشنگتن هستند، اما واقعيت حاكي از تاثيرپذيري عميق ساختار شكننده مناسبات دو كشور از مساله اي به نام اسنودن در هفته هاي اخير مي باشد كه هنوز چشم انداز روشني براي برون رفت از آن متصور نيست.