پاسخ استاد حوزه به علم الهدی: آیا سخنگویی زنان مخالف قرآن است؟

در پی ادعای سید احمد علم الهدی مبنی بر خلاف قرآن بودن انتصاب سخنگوی زن، حجت الاسلام والمسلمین سید ضیاء مرتضوی، استاد دروس خارج فقه حوزه علمیه قم در این باره توضیحاتی داده و در مقاله ای در روزنامه جمهوری اسلامی نوشت:

به دنبال گزینش یکی از بانوان محترم به عنوان سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران، در خبرها خواندیم که این اقدام مخالف آیه 18 سوره زخرف شمرده شده و تاکید شده است: "از آنجا که سخنگوی وزارت خارجه بیانگر سیاست خارجی یک دولت اسلامی و دینی است، لذا نباید در این خصوص خلاف آیه قرآن عمل کرد." پرسش این است که آیا به راستی این اقدام بر خلاف قرآن است و مسئولان محترم بی توجهی به آن کرده اند؟ چه فرقی میان این جایگاه و سایر مسئولیت هاست که به صورت کلی خاطر نشان شده است: "البته باید از زنان عالمه و فاضله در دولت استفاده کرد؟" به عنوان مثال، چه فرقی میان سخنگویی و نمایندگی مجلس یا شورای شهر یا وزارت یا وکالت حقوقی یا حتی تدریس در حوزه یا دانشگاه است؟

این ادعا مستند به آیه ای خاص شده است. از این رو باید دید آیا این آیه شریفه مانع چنین اقدامی می باشد و اگر تا کنون چنین کاری صورت نگرفته بود به دلیل مخالفت آن با این آیه شریفه بوده است؟

شرح کلی آیه

این آیه در سیاق آیاتی است که به نکوهش نوعی شرک پرداخته و به کسانی اشاره می کند که فرشتگان را به رغم اینکه مجرد می باشند و حقایقی مادی نیستند، آنان را دختران خداوند می پندارند! قرآن به گونه انکاری می پرسد: آیا خداوند از میان آفریده های خود برای خودش دخترانی را برگزید و پسران را در اختیار شما گذاشت؟ این در حالی است که وقتی به یکی از خودشان مژده داده می شود دارای دختر شدی چهره اش در حالی که خشمگین است، سیاه می شود! در این سیاق است که آیه 18می فرماید: "اَ وَ مَن ینَشَّؤُا فِی الحِلیةِ وَ هُوَ فِی الخِصامِ غَیرُ مُبین؛ آیا کسی را که در میان زینت پرورش می یابد و به درستی از پس مجادله بر نمی آید (دختر خدا می دانید)؟"
ظاهر این آیه اگر مربوط به زنان باشد، اجمالا دو ویژگی را برای آنان بر شمرده است؛ یکی نشو و پرورش در میان زینت و زیور آلات، و دیگر ناتوانی در بحث و جدال و اثبات مدعای خود. بر پایه همین معناست که برخی از فقهای معاصر در استدلال بر عدم اهلیت زنان برای منصب قضاوت و ولایت جامعه از جمله به این آیه تکیه کرده اند؛ برخی مانند آیت الله معرفت و آیت الله سید کاظم حائری آن را دلیل گرفته و برخی مانند آیت الله منتظری آن را موید دلیل دانسته اند. اما برخی دیگر مانند آیت الله صانعی و آیت الله موسوی اردبیلی و آیت الله سبحانی استدلال به آن را نپذیرفته اند. چنان که در میان فقهای گذشته، از متقدمان و متاخران، به رغم مخالفتشان با جواز قضاوت یا ولایت اجرایی بانوان داشته و ادله مختلفی که بر شمرده اند(1) هیچ کسی را سراغ نداریم که به این آیه استدلال کرده باشد.

اگر کسی بخواهد برای منع زنان از مطلق سخنگویی یا سخنگویی در وزارت خارجه به این آیه استدلال کند طبعا باید روشن کند که نکته مورد استدلال وی کدام ویژگی است: علاقه مندی طبیعی زنان به زیور آلات یا ناتوانی در بحث و جدل و اثبات مدعا یا هر دو؟

در خبری که خواندیم توضیحی در این باره نیامده است اما به قرینه سمت "سخنگویی" و اینکه گوینده به کارگیری بانوان عالمه و فاضله را در کارهای دیگر دولت ممنوع ندیده و حتی مطلوب شمرده است، می توان حدس زد که لابد مقصود جمله دوم آیه است و علی القاعده با این توضیح فرضی که وقتی قرآن بانوان را در مخاصمه و جدال و بر کرسی نشاندن حرف خود ناتوان معرفی می کند، چگونه می توان سکّان سخن گفتن از سوی نظام و کشور در برابر کشورهای دیگر و نهادهای بین المللی و سیاست ها و تبلیغات و شیطنت های دشمنان را به آنان سپرد؟ کسی که از عهده دفاع منطقی از حرف و حق شخصی خود بر نمی آید، آیا می تواند حقانیت یک کشور بزرگ را در برابر پرسش های ریز و درشت و دسایس خبری دشمنان کار کشته بر کرسی نشاند و ضعف نشان ندهد؟

با این حال احتمال می رود مقصود مخالفان استناد به جمله نخست آیه نیز باشد؛ با این توضیح که زنان بیشتر در پی ظاهر خود هستند و بیش از آنکه در پی مسائل اساسی و جدی زندگی و جامعه باشند، در پی مسائل ظاهری و عاطفی خود و زیور و زینت می باشند و تناسبی با کارهایی سنگین و مبتنی بر تعقل و تدبیر و برنامه ریزی ندارند. از این رو و با این فرض که هر دو بخش آیه مورد نظر مخالفان سخنگویی بانوان می باشد، نکات کوتاهی را در ارزیابی این ادعا پیش روی خوانندگان فرهیخته می گذاریم با این تاکید که در یک بحث عمومی طبعا مجال پرداختن به همه نکات مورد نظر نیست؛ نکاتی که نوعا در حوصله مباحث تخصصی فقهی است و نگارنده نیز در جاهای دیگر کم و بیش به آن پرداخته است.

نقد استدلال به آیه

1- برخی از مفسران مقصود از آیه را بت ها و الهه های مشرکان شمرده اند که در انواع زیورآلات پیچیده شده و طلا و جواهرات به آنها آویخته می شد و مورد پرستش قرار می گرفتند در حالی که توان سخن گفتن و دفاع از الوهیت خود را نیز ندارند(2). این معنا را طبرسی در مجمع البیان از برخی مفسران قبل از خود نقل کرده است. مفسران نوعا این معنا را نپذیرفته اند اما برای خدشه در قطعیت استدلال یاد شده به آیه قابل توجه است. با این حال نکات بعدی را بر پایه همان برداشت بیشتر مفسران که سیاق آیه نیز بیشتر با آن تناسب دارد مطرح می کنیم.

2- نکته نخست این است که آیه شریفه در مقام بیان حکمی شرعی است یا اشاره به موضوعی بیرونی دارد؟ پیداست بیان مستقیم آیه، بیان واقعیتی بیرونی است که ممکن است لازمه آن اشاره به برخی احکام نیز باشد. به عبارت دیگر و بر خلاف آیه "الرجال قوامون علی النساء"که طبق تفسیر رایج در صدد بیان حکم شرعی قیمومت است، در اینجا هیچ کسی نمی تواند بگوید آیه مستقیما حرمت یا منع از چیزی را بیان می کند. بنابر این یک پرسش این است که این واقع بیرونی چیست و آیا آیه شریفه وصفی کلی و عام را برای همه بانوان بازگو می کند؟ و دیگر اینکه آیا از این بیان موضوعی می توان حکمی فقهی و شرعی استخراج کرد؟ و پرسش سوم با فرض استخراج حکم این است که ماهیت آن حکم از نظر الزام آوری و عمومیت چیست؟

پیداست کسی نمی تواند بگوید آیه شریفه دو ویژگی یاد شده را برای تمام بانوان بیان می کند زیرا این ادعا که همه آنان با زیور آلات بزرگ شده و در پی خود آرایی هستند با واقعیت بیرونی سازگاری ندارد و کسی نیز نگفته است. این است که برخی مفسران این ویژگی را ناظر به وضع طبیعی و نوعی و یا غالبی دانسته اند. برخی نیز به قرینه تعبیر "ینشّؤا" که به معنای تربیت شدن و پرورش یافتن است این بیان را ناظر به نوع تربیت زنان شمرده اند؛ نه اینکه امری ذاتی باشند. آیت الله فضل الله آیه را ناظر به نوع تربیت و رشد آنان می داند که به رغم قابلیت رشد فکری و عملی به خاطر نوع تربیت به این سو کشیده می شوند. ایشان شاهد این برداشت را از یک سو برخی آیات می داند که اوصاف ارزشی را همزمان برای زنان و مردان می شمارد و از سوی دیگر بانوان برجسته ای را در تاریخ مانند مریم (ع) و آسیه همسر فرعون نشان می دهد که وضعی متمایز داشته اند. ایشان تاکید دارد که آیه اشاره به نگاه منفی جامعه جاهلی به زنان دارد و در فضا این نگاه منفی است که این پرسش مطرح می شود که چرا برای خدا دختر قرار می دهند و برای خودشان پسر(3)؟ آیت الله موسوی اردبیلی نیز آیه را ناظر به وضع موجود زنان در دوره جاهلی شمرده است نه اینکه ذاتا چنین باشند. ایشان حتی احتمال این معنا را مانع استدلال به آیه به عنوان یک امر کلی می داند(4).

نتیجه اینکه حتی اگر آیه در مقام بیان وضع طبیعی زنان باشد نیز نمی توان حکم شرعی کلی از آن برداشت کرد چه رسد که ناظر به نوع تربیت یا مصداقی تاریخی باشد.

3- با این توجه که آیه مستقیما حکمی شرعی و کلی را بیان نمی کند و بیان یک موضوع بیرونی نیز حداکثر این است که ناظر به طبع نوعی است و نه عمومی، پیداست نمی توان حکم شرعی الزامی مولوی را از آن استنباط کرد زیرا ذکر چنین ویژگی برای زنان اعم از این است که حکمی ارشادی به دست دهد یا مولوی؛ و اعم از این است که الزامی باشد یا رجحانی. حداکثر چیزی که می توان به دست آورد این است که آیه توجه می دهد که با توجه به چنین ویژگی نوعی مطلوب آن است که در اموری که با این واقعیت به صورت نوعی سازگاری ندارد، مواظبت شود که پی آمدهای منفی آن پیش نیاید. اما نمی توان از آن منع و حرمت شرعی کلی استنباط کرد. به عبارت دیگر حداکثر این است که گفته شود آیه می گوید چون زنان نوعا دنبال وضع ظاهری خود هستند یا رشد فکری کافی نیافته اند آنان را به اموری مانند سخنگویی نگمارید، پاسخ داده می شود زنانی گمارده می شوند که از نظر فکری و علمی رشد کافی کرده باشند؛ چنان که مردان نیز حتی اگر نوعا افراد رشد یافته ای باشند، پس از احراز توانایی به کار گرفته می شوند. اگر ملاک فضل و دانش است که در سخن برخی مخالفان به عنوان ملاک به کارگیری در کارهای دیگر دولت ذکر شده در اینجا نیز همان ملاک حاکم است و فرض این است که افراد توانا و شایسته در سمت سخنگویی قرار می گیرند. ظاهراً دلیل اصلی اینکه هیچ یک از فقهای گذشته برای منع از اشتغال زنان به قضاوت به این آیه استناد نکرده اند همین است. علاوه که ممکن است آیه ناظر به نوع تربیت یا واقعه تاریخی باشد که در این صورت عدم دلالت بر منع روشن تر است. حال آیا می توان گفت گزینش یک زن با فرض احراز شرایط مخالف قرآن است؟ نه نمی توان گفت.

4- در نظام های سیاسی از جمله نظام جمهوری اسلامی تنها سخنگویی وزارت خارجه نیست که نیازمند قدرت بیان و قوت استدلال و توان اقامه دلیل و مهارت در سخن گفتن است. اگر افراد با اشراف کلی بر مسائل حوزه کاری خود و هماهنگی قبلی با مسئول یا مسئولان مربوط و حتی پیش بینی پرسش های احتمالی می توانند در سمت سخنگویی ظاهر شوند و انجام وظیفه کنند اما می دانیم مسئولیت های دیگری مانند نمایندگی مجلس شورا وجود دارد که نه تنها مجلس به عنوان یک نهاد طبق اصل 71 قانون اساسی در عموم مسائل کشور می تواند قانون وضع کند بلکه به صراحت اصل 84 "هر نماینده در برابر تمام ملت مسئول است و حق دارد در همه مسائل داخلی و خارجی کشور اظهار نظر کند". اگر سمت سخنگویی در حد شرح مواضع و برنامه ها و تصمیم ها و رفع ابهام هاست اما افراد در سمت نمایندگی چنان که پیداست در جایگاه تصمیم سازی و عزل و نصب مستقیم و غیر مستقیم مسئولان اجرایی قرار دارند. چگونه است که قانون اساسی ما که بخشی از آن چارچوب های مستقیم دینی و شرعی است و بقیه نیز با شرع مخالفتی ندارد به درستی هیچ منعی برای اصل حضور بانوان نماینده و تعداد آنان ندارد و به عنوان مثال امکان اینکه اکثر یا همه نمایندگان از زنان باشند یا ریاست مجلس و کمیسیون ها بر عهده آنان باشد وجود دارد و آنان می توانند در تمام مسائل داخلی و خارجی کشور اظهار نظر کنند و تصمیم بگیرند اما نمی توانند تصمیمات دستگاه های موجود از جمله وزارت خارجه را گزارش کنند و در موارد لزوم از آن دفاع کنند؟ آیا به عنوان مثال عقلای عالم و بلکه دنیا به این منطق نمی خندد که گفته شود نظامی سیاسی را سراغ داریم که در آن زنان می توانند به مقام وزارت برسند و به عنوان مثال وزیر امور خارجه شوند اما نمی توانند سخنگوی همان وزارت خانه شوند چون با وضع طبیعی زنانگی آنان سازگاری ندارد یا از عهده گزارش درست و دفاع از عملکرد آن بر نمی آیند! نظامی که یک زن شایسته می تواند با انتخاب مردم در جایگاه تصمیم گیری برای رای اعتماد یا استیضاح یک وزیر یا شهردار یا حتی رئیس جمهور قرار بگیرد و به عنوان مثال با تفاوت یک رای چنان که اخیرا دیدیم درباره سرنوشت آنان تصمیم بگیرد اما اگر بخواهد گزارش مصوبات یا تصمیمات مجلس یا شورای شهر را بدهد و از آن بر اساس استدلال هایی که موافقان و مخالفان داشته اند دفاع کند، مخالف قرآن است زیرا قرآن آنان را قادر یا متناسب این امر نمی داند! آیا این تناقضی آشکار و بلکه مضحک در آن نظام به شمار نمی رود؟

اگر منطق کلی این است که بانوان توان استدلال قوی بر مدعاهای خود ندارند و در اقامه برهان و دلیل در می مانند، لذا نباید در جایگاه سخنگویی قرار گیرند، آیا کار بانوان استادی که در مراکز آموزش عالی یا در حوزه های علوم اسلامی به خوبی تدریس می کنند و بسیاری از آنان در رشته خود صاحب نظر می باشند، کم تر از سخنگویی یک وزارت خانه است؟ آیا کسانی که کار دعاوی حقوقی خود را به وکلای زن واگذار می کنند کاری غیر عاقلانه و مخالف قرآن کرده اند؟ آیا فقیهی را می توان یافت که یکی از شرایط صحت وکالت در فقه را ذکورت دانسته باشد؟ از نظر توانایی بر بیان حقایق کلی یا عینی و اثبات دیدگاه ها و شرکت در جلسات کارشناسی و پاسخ به پرسش ها و طرح دیدگاه هایی که نگاه یکسانی درباره آنها وجود ندارد، چه فرقی میان مشارکت زنان در رسانه های گروهی از جمله صدا و سیما با پاسخگویی به مسائل سیاست خارجی کشور وجود دارد؟

سستی این ادعاها دست کم با توجه به ناسازگاری آن نظامی سیاسی که به عنوان نظامی اسلامی معرفی کرده ایم چنان واضح است که جز مایه تعجب و نیز تاسف نیست و نیاز به تبیین سستی آن و توجه دادن به لوازم غیر قابل قبول آن نمی باشد ولی چه باید کرد که برخی توجه لازم به لوازم سخن خود و جایگاهی که از آن سخن می گویند نمی کنند.

5- اگر کسی در این دست امور به دلیل خاص که بیانگر حکم شرعی باشد استناد کند، مانند آنچه در منع بانوان از قضاوت گفته می شود، طبعا در برابر جوامع دیگری که آن حکم را ندارند گفته می شود این حکمی شرعی است که دلیل خاص دارد و احیانا علت و فلسفه ان نیز بیان می شود تا مقبول تر به نظر آید. اما مفاد مورد استدلال در آیه یاد شده چنان که اشاره کردیم بیان مستقیم یک حکم شرعی نیست بلکه ارجاع به یک امر بیرونی و ارتکازی است و وجه پذیرش آن نیز همان ارتکازی بودن و آشنا بودن عرف با آن است. به عبارت دیگر وقتی قرآن در تاکید بر اینکه خداوند هیچ شریکی، چه از جنس زن و چه مرد ندارد، مشرکان را با این پرسش به چالش می کشد که چرا برای خداوند دختر می پسندند و برای خودشان پسر با اینکه زنان به صورت طبیعی یا وضع کنونی آنان یا در نگاه مردم آن دو ویژگی را دارند در واقع مشرکان را به امری قابل فهم و جا گرفته در اذهان آنان ارجاع می دهد و از این رو حتی نیازی به رد مستقیم آن نیز نمی بیند؛ چنان که قرآن در چند جای دیگر در رد همین اعتقاد نادرست این پرسش را پیش می کشد که آیا اینان پسر دارند و خدا دختر؟(5) و در تنها یک جا پاسخ می دهد اگر چنین باشد که این تقسیمی ناعادلانه است. یعنی در تمام موارد پاسخ را به فهم ارتکازی آنان وا گذاشته تا داوری کنند که این گونه نسبت ها به خداوند نادرست است. یک نکته نیز که خود آنان را در آن به داوری طلبیده مفاد آیه مورد بحث است.

حال با این توضیح، این پرسش را پیش روی کسانی می گذاریم که گمان دارند این آیه مخالف سمت سخنگویی برای زنان است و آن اینکه آیا کشورهای دیگری که زنان را در مسئولیت های مختلف ریاست جمهور و صدر اعظمی و نخست وزیری و نمایندگی در نهادهای بین المللی مانند سازمان ملل و سفارت و سخنگویی و امثال آن می گمارند و تمام این مناصب نیز در این امر مشترک است که باید توان دفاع از منافع کشور و حوزه مسئولیت خود را داشته باشند، آیا کاری بر خلاف منافع کشور خود می کنند و به رغم اینکه در ذهن و باور خود به ضعف و ناتوانی زنان اذعان دارند و آنان را قادر به بحث و دفاع منطقی از منافع و مصالح کشور خود نمی دانند تنها و تنها برای اهدافی دیگر تن به این کار می دهند و مثلا فلانی را برای مذاکرات 1+5 در موضوع انرژی هسته ای نماینده خود قرار می دهند؟ آیا تردید است که کشورهای دیگر اگر هم به فکر منافع ما نباشند اما در پی منافع خود از جمله در مذاکرات و نمایندگی های خارج کشور خود هستند؟ اگر آیه شریفه که در مقام ارجاع به امری ارتکازی است بر نکته ای انگشت گذاشته باشد که غیر مسلمان و نیز مسلمان صرف نظر از تعبد خود آن را مطابق امر ارتکازی خود و آنچه در بیرون شاهد است نبیند، آیا نباید در برداشت اولیه خود از آیه بازنگری کرد؟

6- اگر آیه شریفه مسئولیت سخنگویی برای زنان را شایسته نمی داند یا منع می کند به این دلیل که آنان ناتوانند و بیرون از تناسب های زنانگی آنان است، آن وقت باید تحلیلی منطقی و مقبول را درباره بانوانی که در تاریخ اسلام و پیش از اسلام وجود داشته اند و برخی در بالاترین مراتب قوت منطق و صلابت سخن و مجاب سازی طرف مقابل بوده اند و نسبت آنان با مفاد آیه به دست داد. آیا آنان تنها استثناهای نادری بوده اند که گاه از سر ضرورت، آن خطابه ها یا بحث ها را ایراد کرده اند؟ افزون بر بانوانی از اهل بیت (ع)، مانند حضرت فاطمه (ع) و حضرت زینب (ع) که در جایگاهی متمایز از دیگران قرار دارند، بانوان متعدد دیگری را در تاریخ سراغ داریم که قوت منطق و سخن آنان مردان را نیز به شگفتی وا می داشت که جای شرح آنان نیست. قرآن کریم سیمایی که از ملکه سبا به دست می دهد چهره بانوی خردمندی است که در برابر سلیمان (ع) با خرد و تجربه و منطق درست و روش کشور داری، به سود خود و جامعه خود تصمیم می گیرد و مایه نجات می شود. ما نمی توانیم همه این موارد را از منظر موضوعی استثناهایی نادر بشماریم که از منظر شرعی از سر اضطرار و همانند "خوردن مردار"در وقت ناچاری بوده است. به جای استثنا شمردن و اضطراری جلوه دادن حضور زنان فرهیخته و مدافع حق در تاریخ اسلام، هر چند به نسبت مردان کم باشند، باید تلاش کرد این موارد را تبدیل به قاعده کرد و کاستی ها را برخاسته از نگاه ها و سیاست ها و عملکردها و نا شایستگانی دانست که در بیشتر تاریخ اسلام نه اجازه حضور مردان شایسته را در مناصب دادند و نه فرصت کافی برای رشد و ارتقای عملی و درست جایگاه بانوان فراهم ساختند و زنان را یا مانعی برای توسعه طلبی خود شمردند یا با نگاه ابزاری به آنان در پی خواسته ها و هواهای بودند.

اگر به بیان استاد معظم آیت الله جوادی آملی، نقش سازنده ای که زنان در تاریخ داشته اند نیز بارها و بارها همانند نقش سلمان و ابوذر و عمار و مقداد، رضوان الله علیهم، گفته می شد و فرصت رشد بیشتر آنان فراهم می گشت، اینک نقش تاریخی آنان این اندازه کمرنگ جلوه نمی کرد و معلوم می شد علاوه بر دستاوردها و نقش آفرینی های بی بدیلی که همواره در جایگاه همسر و مادر و حتی خواهر و دختر داشته اند و هیچ گاه نباید تحت الشعاع نقش های دیگر قرار گیرد، چه قابلیت ها و توانایی های دیگری را برای خدمت به خانواده و جامعه و کشور و جهان دارند و انقلاب اسلامی ایران بر پایه مبانی فکری و فقهی و دیدگاه های حضرت امام خمینی (ره) توانست گوشه ای از آن را به فعلیت برساند.

7- باید توجه کرد که اقداماتی از این دست در کلیت خود، در خنثی کردن تبلیغات گسترده ای که ناآگاهان یا غرض ورزان علیه اسلام به ویژه در موضوع حقوق زنان دارند اثر مثبتی دارد. اگر ما به حق بر حجاب شرعی بانوان تاکید داریم و حتی چادر را به درستی به عنوان نمونه ای از یک پوشش کامل و متین معرفی می کنیم و شعار درست "مصونیت"را در برابر کسانی مطرح می سازیم که می خواهند حجاب اسلامی را به معنای "محدودیت" کامل و باز ماندن زنان از نقش سازنده و منطقی و معقول آنان در جامعه معرفی کنند، باید بتوانیم در عمل نیز شواهد متعدد آن را پیش روی دیگران بگذاریم و نشان دهیم حجاب اسلامی نه تنها مانع ایفای نقش درست زنان نیست بلکه زمینه بهتر آنجام شدن آن را نیز فراهم می سازد و پی آمدهای منفی احتمالی آن را نیز بسی کاهش می دهد و این یکی از راه های موثر ترویج حجاب و نیز تغییر نگاه منفی دیگران به آن است.

اینکه گفته شود چون سخنگوی وزارت خارجه بیانگر سیاست خرجی دولت اسلامی است و نباید در این خصوص خلاف قرآن عمل کرد، البته به صورت کلی سخنی درست است و اختصاص هم به این سمت ندارد. ولی همه سخن در این است که آیا این کار خلاف قرآن است؟ پیداست این برداشتی نادرست است. جامعه و نظام اسلامی ما باید در عمل نیز نشان دهد همان گونه که بخشی از فرهنگ حاکم در جوامع غربی را که مخالف ارزش های اسلامی و انسانی است نمی پذیرد در برابر برخی دیدگاه های نادرست که به نام اسلام و شرع معرفی می گردد اما ربطی به اسلام ندارد نیز در قول و عمل می ایستد. اگر به عنوان مثال رانندگی زنان در عربستان حرام شمرده می شود، و اگر زنان حق انتخاب کردن یا انتخاب شدن را ندارند، اگر کسانی به نام شرع حتی از تحصیل بانوان جلو گیری می کنند، و اگر... اما در جمهوری اسلامی ایران که فقه شیعه رواج دارد، چنین نگاه هایی دست کم غالب نیست.

روشن است در برداشت های نادرستی که دیگران از اسلام و قرآن دارند، ما نه تنها نباید با آنان همراهی کنیم بلکه در عمل باید نشان بدهیم که منطق اهل بیت (ع) که بخش جدایی ناپذیر از قرآن می باشند، در بسیاری از مسائل از جمله برخی از مسائل و احکام مربوط به زن و خانواده متمایز از دیگران است که کم و بیش تحت تاثیر فرهنگ دوره جاهلی و به خاطر دور ماندن از مفسران حقیقی دین نگاه متفاوتی را به شخصیت و حقوق زنان دارند. اگر مجال شرح و بسط بود ذکر نمونه هایی چند می توانست تفاوت نگاه را میان دو مکتب نشان دهد اما تنها از نظر گذراندن آنچه به نام دین و شرع در عربستان و یا مناطق تحت نفوذ طالبان صورت می گیرد شاهدی بر این مدعاست. اینکه برخی از مسئولان محترم وزارت خارجه نفی کردند که این گزینش امری تبلیغی باشد، از این نظر است که کسی گمان نبرد کم توجهی به شرایط و شایستگی ها شده است و گرنه نگارنده در این امر نیز اشکالی نمی بیند که با فرض احراز شرایط بعد تبلیغی نیز یکی از مرجّحات گزینش بانوان شمرده شود.

8- نکته پایانی این است که آن گونه که آیت الله شهید صدر نیز خاطرنشان کرده است حدود 95 درصد احکام شرعی موجود احکامی اجتهادی است و تنها حدود 5 درصد احکام در شمار احکام مسلم است. توقع اینکه در مسائل اجتهادی همه یکسان استنباط کنند یا توقع اینکه دیگران اجتهاد و برداشت خود را همه نادیده بگیرند و تنها و تنها به دیدگاه ما پای بند باشد نه درست است و نه شدنی. طرح دیدگاه های مختلف در این دست مسائل که قریب به اتفاق آنها اموری غیر قطعی است نه تنها اشکال ندارد بلکه باید از آن استقبال کرد. آنچه درست نیست این است که همواره برداشت های فقهی خود را ملاک داوری درباره عملکرد دیگران قرار دهیم و بخواهیم نگاه خود را بر افراد دیگر که آنان نیز اهل فهم و درک مسائل هستند تحمیل کنیم. و چقدر فرق است میان کسی مانند شهید صدر که حدود 50 سال پیش برای شکل گیری یک نظام اقتصادی یا سیاسی چاره ای جز کنار گذاشتن برخی اجتهادهای فردی و شخصی نمی بیند و بر ضرورت آن در کتاب ارزشمند "اقتصادنا" استدلال می کند و برخی از ما که نه تنها تلاش می کنیم دیگران را نیز به اجتهاد خود فرا خوانیم بلکه جز آن را برای جامعه و نظام و کشور بر نمی تابیم و هر کس نپذیرد او را متهم به فاصله گرفتن از شرع و موازین می سازیم! آیا برای خود ما و جامعه بهتر و سازنده تر نیست که در این نگاه خود بازنگری کنیم یا دست کم روش خود را تغییر دهیم؟ و السلام.

پاورقی:

1 - در مجموع استدلال ها حدود بیست دلیل به چشم می خورد و نگارنده در جای دیگر، به بررسی و ارزیابی همه آنها پرداخته و نشان داده که هیچ کدام از آنها نمی تواند مدعا را ثابت کند. نک: مجموعه مقالات کنگره مقدس اردبیلی، ج2، ص 223-296 و نیز: فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 6، ص156-202 و: ماهنامه پیام زن، زمستان سال 75، شماره های 58، 59 و 60.
2 - اینک نیز در برخی جوامع تزیین بت ها و الهه ها رواج دارد..
3 - تفسیر من وحی القرآن، ج20، ص 222.
4 - فقه القضاء، ج1، ص 62.
5 - نک: صافات، آیه 149 و 153؛ طور، آیه 39؛ نجم، آیه 21.