بازگشایی قفل روابط ایران و عربستان

بازگشایی قفل روابط ایران و عربستان

روحانی در این پیام خطاب به عبدالله بن عبدالعزیز آل سعود ابراز امیدواری کرد که در پرتو وحدت و همدلی و با بهره گیری از مشترکات عمیق دینی، فرهنگی و تاریخی دو ملت، همکاری های برادرانه میان دو کشور به طور روزافزون گسترش یابد. رئیس جمهور در این پیام افزوده است: از خداوند متعال، سلامتی و موفقیت آن جناب و بهروزی و سرافرازی دولت و ملت عربستان سعودی را مسألت دارم.

نشست سالانه مقامات سیاسی جهان در سازمان ملل متحد فرصتی فراهم کرد تا وزرای خارجه ایران و عربستان با یکدیگر دیدار و گفت و گو کنند. محمد جواد ظریف در ادامه تحرکات دیپلماتیک خود که از هفته گذشته و همزمان با رایزنی های هسته ای با مقامات شش کشور 1+5 در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل آغاز کرده بود، با سعود الفیصل دیدار و گفت و گو کرد.

دیداری که وی آن را گشایش فصل تازه ای در روابط دو کشور و در راستای استقرار صلح و امنیت منطقه و منافع امت مسلمان توصیف کرد. ظریف پس از این دیدار یک ساعته که روز یکشنبه انجام شد، گفت: ما امیدواریم این فصل تازه در راستای برقراری صلح و امنیت منطقه ای و جهانی و پاسداری از منافع همه ملت های مسلمان جهان فصلی ثمربخش باشد.

سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان سعودی نیز در پی این دیدار، اظهار داشت: معتقدیم که با استفاده از این فرصت مغتنم و اجتناب از اشتباهات گذشته می توانیم به توفیق برسیم. وی افزود: هر دو کشور در منطقه کشورهای با نفوذی هستند و همکاری میان آن ها اثرات غیرقابل انکاری در استقرار صلح و امنیت منطقه ای و جهانی خواهد داشت. دیدار دو مقام ارشد ایران و عربستان مورد توجه بسیاری از رسانه ها و محافل خبری منطقه و جهان قرار گرفته است.

روزنامه عربی الجمهوریه این ملاقات را رخدادی سرنوشت ساز در مناسبات دو کشور توصیف کرده که زمینه های سفر حسن روحانی به عربستان را فراهم می کند. مقامات دیپلماتیک تهران و ریاض در حالی از فرصت حضور در سازمان ملل برای گفت و گو با یکدیگر بهره گرفته اند که پس از روی کار آمدن دولت یازدهم در ایران، چهره ها و مقامات مختلف دو کشور برای ترمیم روابط و بازگشایی مناسبات دوستانه ابراز تمایل کرده و خواستار کاستن از اختلافاتی شدند که سال هاست بر روابط این دو کشور مهم و تأثیرگذار منطقه سایه انداخته است.

این در حالی است که رئیس جمهوری کشورمان با طرح رویکرد تازه ای در سیاست خارجی و برگزیدن الگوی برد- برد در عرصه مناسبات منطقه و جهان بارها بر ضرورت از بین رفتن تنش های کشورهای منطقه و همگرایی بیشتر آن ها تأکید کرده است. در این میان عربستان در رده کشورهایی جای داشته که مقامات کشورمان برای ترمیم رابطه با آن توجه ویژه ای از خود نشان داده اند.

در فضای دیپلماسی پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی، مقامات سعودی به انحای مختلف از علاقه مندی خود به سفر مسئولان ارشد ایران به عربستان سخن گفتند و خواستار رونق بخشی به روابطی شدند که سال هاست زیر سایه وقایع منطقه، رنگ باخته است. اردیبهشت ماه سال جاری بود که وزیر خارجه سعودی ها رسماً از ظریف برای سفر به عربستان دعوت کرد. دعوتی غیر منتظره که مورد توجه چهره ها و مسئولان مختلف سیاسی کشورمان قرار گرفت و پیامی شفاف از سوی میانه روهای سعودی برای احیای دوباره روابط تیره تهران- ریاض تعبیر شد. با این وجود گره های درهم فرو رفته مشکلات دو کشور که در رخدادهای خبرساز منطقه ای، منافع مستقیم طرفین را تحت تأثیر خود قرار داده بود، مانع از آن شد که وزرای خارجه دوکشور چهره به چهره با یکدیگر گفت و گو کنند.

با وجود این مسأله حسین امیر عبداللهیان، معاون وزیر خارجه کشورمان با شدت گرفتن بحران تروریستی عراق راهی ریاض شد و تلاش کرد تا زمینه گفت و گوهای مقامات ارشد دو کشور را فراهم سازد. اکنون دیداری که میان ظریف و سعود الفیصل در لابی های سازمان ملل برگزار شد باعث شده تا صاحبنظران سیاسی از توافقات تازه تهران- ریاض درباره تحولات منطقه از جمله رخدادهای داخلی کشورهایی چون عراق، یمن و لبنان سخن بگویند.

*محورهای اصلی اختلاف تهران- ریاض

طی سالهای گذشته اختلافات تهران و ریاض حول 2 محور اصلی متمرکز بوده است. این محورها از یک سو به منافع متفاوت و بعضاً متضاد دو کشور در مسائل منطقه و بویژه خیزش های مردمی در جهان عرب بر می گردد و از سوی دیگر با مشارکت عربستان در طرح ایران هراسی و همراهی کردن این کشور با غرب پیوند تنگاتنگ دارد. به عنوان مثال ایران، جنبش های جدید کشورهای عربی را در راستای طرح گفتمان بیداری اسلامی تعریف و در مقام حمایت از آن ها برآمد اما عربستان با نگاه مبتنی بر مخالفت با این خیزش ها و حمایت از رژیم های مستقر و در یک کلام حفظ وضع موجود به تقابل با آن ها برخاست. البته بحران سوریه در نگاه مقامات سعودی یک استثنا تعبیر شد. رویکردی که از سوی تهران با هدف ضربه زدن به محور مقاومت تعبیر شد.

*ضرورت همگرایی دو کشور

به باور ناظران سیاسی نزدیکی روابط این دو بازیگر می تواند از بحران های رو به افزایش خاورمیانه از جمله خشونت های دامنه دار گروه های تروریستی و همچنین ناآرامی های سیاسی کشورهایی چون یمن، لبنان، سوریه و عراق بکاهد. پس از آنکه مقامات تهران با گشودن گره مذاکرات هسته ای، مرحله تازه ای از روابط ایران و غرب را کلید زدند، اعراب و در رأس آن ها عربستان و متحدان واشنگتن با نگرانی از روند فزاینده تحرکات دیپلماتیک ایران و غرب، تلاش کردند تا پیوندهای سیاسی خود با کشورهای غربی بویژه امریکا را محکم تر ساخته و در عین نگرانی از این مناسبات، اختلافات سیاسی خود را در حوزه های مختلف با ایران کاهش دهند.

در نخستین گام، با رقم خوردن تحولات تازه در صحنه سیاسی سوریه که با بقای نظام سیاسی دمشق همراه شد، مواضع نظامی سعودی ها علیه سوریه تضعیف و مقامات سیاسی این کشور ناچار به عقب نشینی از حمایت از مخالفان مسلح دولت سوریه شدند. به دنبال آن، پاگرفتن گروهک تروریستی داعش در عراق و خطر سرایت خشونت های این گروه های تندرو به سایر کشورهای منطقه، باعث شد تا مقامات ریاض این بار نزدیک تر از پیش در کنار تهران قرار گیرند. همچنین سیاست های مداخله جویانه عربستان در یمن (به عنوان کشوری که در مرزهای عربستان سعودی واقع شده است)، حمایت از گروه های تروریستی و تلاش برای دور کردن تهران از نقش آفرینی در صحنه سیاسی این کشور دچار شکست شد و توافقات سیاسی جدید دولت یمن با گروه هایی که پیش از این مورد مخالفت سعودی ها قرار گرفته بودند، نشان داد که مقامات عربستانی چاره ای جز پذیرش واقعیت های جدید صحنه سیاسی منطقه ندارند. مواجهه تازه تهران و عربستان با پرداختن به دیگر موضوعات و حوزه های مشترک این دو بازیگر ادامه دارد.

چه آنکه در بحبوحه رایزنی های مقامات دیپلماتیک وزرای خارجه کشورمان و عربستان با یکدیگر دیدار داشتند، درک بلامبلی، نماینده ویژه «بان کی مون» دبیرکل سازمان ملل متحد درلبنان تأکید کرد که ایران و عربستان بشدت از برقراری ثبات و امنیت در لبنان حمایت می کنند. به گفته نماینده ویژه سازمان ملل بارزترین نکته ای که در سفر اخیر وی به این دو کشور شنیده شد، خواست دو کشور به ایجاد ثبات در لبنان و حمایت آن ها از دولت آن است.