دست‌ عربستان‌ در‌ سفره مردم ایران

ارتباط اقتصادی ایران و عربستان، (کشوری که چند ‌وقتی است خصومت مردم ایران با دولت این کشور بیشتر شده­است) مساله­ ای است که هنوز چندان مورد بحث قرار نگرفته­ است. چند درصد مردم می‌دانند که بخشی از هزینه خرید روزانه آنها مستقیم به جیب عربستان می‌رود و سرمایه‌داران و شاهزاده‌های عربستانی حساب‌های خود را با پول آنها سنگین‌تر می‌کنند؟ برای فهم بیشتر از این ماجرا کافی است تا نگاهی به سیاهه کالاهای عربستانی در ایران و سرمایه‌داران حاضر در ایران انداخته و گردش مالی سالانه آنها را رصد کنیم. به‌طور مثال همین «رانی» که چند سالی است از محبوبیت بالایی در بین مردم برخوردار شده است را اگر خوب نگاه کنیم، می‌رسیم به «عادل العوجان» یکی از سرمایه‌داران قدرتمند عربستان که مالک این کارخانه است و سود خالص 20 میلیون دلاری در سال را به جیب می‌زند.

یا جالب است بدانید همین صنایع غذایی بهشهر که روغن و کره با برند بهار و لادن و نسترن تولید می‌کند، سهامداری به نام «سلیمان بن عبدل قادر المهیدب» دارد که یکی از نزدیکان شاهزاده‌های عربستان است و 80 درصد سهام صنایع غذایی بهشهر را در اختیار دارد. البته کم نیستند شرکت‌های ریز و درشتی که در بازار ایران حضور دارند و محصولاتشان به فروش می‌رسد. از بیسکوییت و سس فلفل و سیر گرفته تا کره مارگارین! برای همین بد نیست نگاهی به بازار محصولات عربستانی در ایران انداخته و مروری داشته باشیم بر اطلاعات در دسترس آنها.

بی‌تعارف خرید محصولات یادشده تنها یک معنا می‌تواند داشته باشد و آن چیزی نیست جز اینکه دست عربستانی‌ها به سفره مردم ایران نیز رسیده است تا درآمد آنها از ایران به جز حج به معیشت و محصولات غذایی هم برسد. چیزی حدود 44میلیون دلار (یعنی بیش از 102میلیارد تومان). این عدد میزان واردات سالانه­ی ایران از عربستان را نشان می­دهد. در مقابل در سال تجاری 92-93 ایران حدود 100میلیون دلار به عربستان کالا صادر کرده­است. اما صرف­نظر از حجم واردات عربستان به ایران، شرکت­های عربستانی در چندین شرکت دیگر در داخل ایران سهام دار هستند. شرکت سهامی بهشهر، شرکت تولید کره مارگارین، رانی و... تنها بخشی از این شرکت­ها هستند. این مساله نشان می­دهد که جدا از رقابت­های سیاسی و منطقه­ای و اختلافات گسترده­، روابط تجاری عربستان با ایران همچنان به قوت خود باقی است. از سوی دیگر عربستان سالانه حدود 3هزار (حدود یک میلیارد دلار) از طریق زائران ایرانی عمره و تمتع درآمد دارد. البته این در شرایطی است که از میان کل حجم تجاری ایران و عربستان، حدود 22درصد این حجم را واردات عربستان به ایران و 78درصد حجم تجاری بین دو طرف را صادرات ایران به عربستان تشکیل می‌دهد.
در این میان جز در برخی سال­هاٰ اغلب ایران نسبت به عربستان تراز تجاری مثبت داشته­ است که این نشان از برتری نسبی صادرات ایران به این کشور نسبت به واردات از این کشور است. مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به عربستان شامل: «سیمان، محصولات آهنی، زعفران، پسته، کف‌پوش ساختمانی، انگور، وانت، تراکتور، چرخ و تایر و...» است. در مقابل مهم‌ترین اقلام وارداتی ایران از عربستان شامل: «بطری، درپوش، اکسید تیتان، پارچه، ورق عایق پلی‌اتیلن و چند محصول پتروشیمی مشتق از نفت دیگر» است. مساله­ قابل توجه اینکه تقریبا هیچ شرکتی از ایران در کارخانه­جات و تولیدات عربستان سهام ندارد. در مقابل عربستان در برخی از صنایع کشور سهام دارد. این صنایع که بیشتر شامل صنایع خوراکی می­شود، شامل روغن­های نباتی، کره، نوشیدنی­ها، تمبر هندی و... است.

مشکلات بهداشتی برخی از محصولات

البته برخی کارشناسان نسبت به این مساله که برخی از این اقلام دارای مشکلات بهداشتی هستند، هشدار داده­اند. از باب نمونه از سال گذشته ورود سس فلفل وسس سیر gloria که از کشور عربستان‌سعودی وارد می­شد، ممنوع اعلام شد.

کارشناسان رسمی می­گفتند که محصولات این شرکت دارای مواد نگهدارنده­ خطرناک شیمیایی و سرطان‌زاست. شریف‌نیوز نوشت؛ آبمیوه «رانی» محصول شرکت «عوجان» عربستان سعودی است. شرکت عربستانی عوجان برای تولید «رانی»، اسانس و ذرات خشك میوه را (كه در صنعت آب‌میوه به آنها «پالپ» گفته می‌شود) از كشورهای دیگر وارد کرده واسانس و پالپ را به آب اضافه كرده و آبمیوه تولید می‌كند.

شرکت رانی

نام اصلی شرکت «رانی»، به عنوان تولید‌کننده‌ نوشیدنی «العوجان» است. این شرکت سعودی، بیش از یک قرن سابقه فعالیت دارد و در سال ۱۹۰۵ م. فعالیت خود را در قالب یک شرکت بازرگانی در بحرین آغاز کرد و هم‌اکنون خود را یکی از ۱۰۰ شرکت برتر عربستان و بزرگ‌ترین شرکت دارای مالکیت خصوصی در زمینه نوشیدنی‌ها در منطقه‌ خلیج‌فارس معرفی می‌کند. صاحب این شرکت فردی به نام «عادل العوجان» است. این شرکت دارای دو کارخانه‌ در ایران با نام «العوجان ایرانیان» است و محصولات خود را با نام تجاری «رانی» عرضه می‌کند. با این حال جوانان عربستانی تحقیقات جالبی درباره‌ محصولات «العوجان» انجام داده‌اند. محصولات این شرکت در کشورهای عربی با نشان «الفیمتو» عرضه می‌شود. شرکت سعودی العوجان، امتیار راه‌اندازی «العوجان ایرانیان» (رانی) را به فردی به نام «ندیم سقاف» داد. شرکت صنعتی العوجان، دارای دو کارخانه‌ تولید نوشیدنی با نام «دمام» در عربستان و دبی بود.

ولی‌ا... داوودآبادی، دبیر انجمن صنفی صنایع آبمیوه و کنسانتره می‌گوید: «عادل العوجان یکی از تولیدکنندگان قدیمی آبمیوه است و من برای وی احترام زیادی قائلم، اما قاچاق پدر تولید این مملکت را درآورده است. من بارها به چنین افرادی گفته‌ام که بیایید در شرایط برابر تولید کنید، حق گمرکات این کشور را بپردازید، این می‌شود یک رقابت برابر که البته باز هم برابر نیست؛ چراکه تسهیلات آنها بسیار ارزانتر است و نیروی کار با بهره وری بالاتر دارند».

سهام ۸۰درصدی دو شرکت برای سعودی‌ها!

سال گذشته وال‌استریت ژورنال در گزارشی نوشت؛ از سال ۲۰۰۴ تا کنون شرکت سعودی صافولا 80 درصد سهام شرکت صافولا بهشهر را خریداری کرده است. دو کارخانه مواد غذایی زیرمجموعه صافولا بهشهر بیش از ۵۰ درصد از بازار روغن خوراکی ایران را در اختیار دارند. وال‌استریت ژورنال در گزارشی نوشت؛ هلدینگ غذایی صافولا که دوران خوبی را در زمان تحریم‌های ایران تجربه می‌کرد، سرمایه‌گذاری خود را در این هفته کاهش داد، زمانی که تورم دورقمی ایران به منافع این شرکت صعودی ضربه زد. کشور ایران یکی از مهم‌ترین بازارهای خارجی است که حدود 15 درصد کل درآمدهای حاصل از تجارت این شرکت را به خود اختصاص داده است.

این درحالی است که عربستان‌سعودی حساسیت خاصی نسبت به تجارت با ایران دارد و روابط بین این دو رقیب منطقه‌ای آشفته است. هلدینگ صافولا به ریاست سلیمان بن عبدالقادر المهیدب، که عرضه کننده روغن خوراکی، شکر و دیگر مواد اولیه غذایی در بازارهای جنوب غرب آسیا و شمال آفریقاست، گزارش داد که سود خالص ۱۵۰ میلیون دلاری این کمپانی در سه ماهه منتهی به ۳۱ دسامبر پائین‌ترین میزان نسبت به انتظارات تحلیل‌گرانی است که حدود ۱۷۰ میلیون دلار را پیش‌بینی می‌کردند. وال‌استریت ژورنال می‌افزاید: نظام پادشاهی عربستان، ایران را متهم به دخالت در کشورهای عربی می‌کند. ایران به‌تازگی برای جلوگیری از برنامه هسته‌ای خود با ایالات متحده و دیگر قدرت‌های جهانی وارد توافق شده است که این اتفاقات سیاسی، عربستان‌سعودی را نگران کرده زیرا معتقدند ایران با یک پوشش سیاسی به دنبال توسعه سلاح‌های هسته‌ای است.

شرکت صافولا هم‌اکنون یکی از بزرگترین شرکت‌های مواد غذایی جنوب‌غربی آسیاست؛ درحالی که اقتصاددانان منطقه به سابقه‌ طولانی خانوارهای تجاری عمده بین ایران و عربستان اشاره می‌کنند. از سال ۲۰۰۴ تا کنون شرکت سعودی صافولا 80 درصد سهام شرکت صافولا بهشهر را خریداری کرده است. دو کارخانه مواد غذایی زیرمجموعه صافولا بهشهر بیش از ۵۰ درصد از بازار روغن خوراکی ایران را دراختیار دارند.

تحلیلگران می‌گویند مدیران سعودی صافولا تا حد زیادی دست مدیران محلی را برای مقابله با مسائل داخلی باز گذاشته‌اند. با توجه به داده‌ها در وب‌سایت بورس عربستان، دولت عربستان با ۱۰ درصد سهام، خود را دومین سهامدار بزرگ صافولا می‌داند. تحلیل‌گران کاهش شدید ارزش ریال ایران را عامل اصلی کاهش ۲۰ درصدی سود ناخالص صافولا در سال ۲۰۱۳ عنوان می‌کنند.

کاهش ارزش پول ایران در اثر مقابله با تورم ۴۰ درصدی به‌وجود آمد که تا حد زیادی با تحریم‌های بین‌المللی بر سر برنامه هسته ای ایران در ماه جولای ارتباط داشت.۴۰ درصد از سرمایه شرکت صافولا در ارزهای غیردلاری قرار دارد و این نکته به این کشور کمک می‌کند تا در کشورهای جنوب‌غرب آسیا و شمال آفریقا بهتر نفوذ داشته باشد. شایان ذکر است دولت عربستان در برابر مشکلات سیاسی که در مصر، ایران و سودان به‌وجود آمده و خساراتی که شرکت صافولا می‌بیند، این شرکت را بیمه کرده است. کارشناسان این شرکت معتقدند با توجه به اینکه تحریم‌های غذایی بعید است به سمت موادغذایی بیاید، ضرورت دارد توجه ویژه‌ای به بازار ۸۰ میلیونی ایران بشود. هلدینگ صافولا، به‌عنوان یک سرمایه‌گذار بزرگ در حوزه‌ تولید روغن‌نباتی در کشور‌های عربی به ریاست سلیمان بن عبدالقادر المهیدب، به‌رغم همه تنش‌ها،  بدون سروصدا رونق گرفت و سود خوبی از سرمایه‌گذاری در این شرکت به جیب زده است. هر چند این شرکت سعودی اعلام کرد که در سه ماهه منتهی به پایان ماه دسامبر 2014، 150 میلیون دلار سود خالص داشته، اما اکثر تحلیلگران سودی حدودا 170 میلیون دلاری را برای این شرکت تخمین می‌زنند. به گزارش فاروق میاه، از موسسه ان‌سی‌بی‌کپیتال، شرکت صافولا حدود 15 درصد کل درآمد خود را از فعالیت در ایران به دست می­آورد. اعراب با رخنه در بازار روغن ایران، و با توجه به سهم ۵۰ درصدی مجموعه صنعتی بهشهر و مارگارین، در تولید روغن مورد نیاز بازار ایران، با برنامه­ریزی برای به دست گرفتن بخش عمده‌ای از بازار پخش روغن در کشور، هم اکنون 80 درصد سهام این شرکت را به نام خود کرده اند.

بررسی سایت رسمی شرکت سعودی صافولا نیز ضمن تائید این موضوع ، در معرفی زیرمجموعه‌های خود، از سه مجموعه شرکت صنعتی بهشهر، شرکت کارخانجات مارگارین و شرکت طلوع پخش آفتاب در ایران، نام می‌برد که این شرکت سعودی مالکیت 9/79 درصد سهام «شرکت صنعتی بهشهر» و «شرکت کارخانجات مارگارین» و ۱۰۰درصد مالکیت سهام «شرکت طلوع پخش آفتاب» را در اختیار دارد! براساس اطلاعات مربوط به سایت این شرکت، 
سلیمان بن عبدالقادر المهیدب از چهره‌های سرشناس و بانفوذ در حکومت سعودی، عرضه‌کننده روغن خوراکی، شکر و دیگر مواد اولیه غذایی در بازارهای جنوب غرب آسیا و شمال آفریقاست.

سود خالص این کمپانی در سه ماهه منتهی به ۳۱ دسامبر ۲۰۱۳ بالغ بر ۱۵۰ میلیون دلار ثبت شده است. و این درحالی است که طبق مستندات موجود در سایت رسمی این هلدینگ بزرگ سعودی، از سال ۲۰۰۴ سهامدار عمده شرکت صافولا بهشهر نیز بوده است. اما نکته قابل توجه آن است خانواده المهیدب به عنوان یکی از خانواده­های متنفذ در حاکمیت سعودی، تنها سهامدار عمده هلدینگ صافولا (مالک شرکت مارگارین و بهشهر) نیست و طبق اعلام رسمی این شرکت درخصوص سهامداران عمده هلدینگ صافولا، دولت عربستان سعودی به‌عنوان یکی از سهامداران عمده این هلدینگ معرفی شده است به نحوی که سازمان تامین‌اجتماعی دولت عربستان‌سعودی نیز مالک 10 درصد سهام کل هلدینگ صافولاست.

با این حال به نظر می­رسد میزان حضور عربستان در اقتصاد ایران (به‌خصوص صنایع غذایی) در حال افزایش است. این در حالی است که در چند ماه اخیر دولت­های دو کشور بر سر مسائل منطقه­ای و سیاسی اختلافات جدی پیدا کردند. اما این مساله مانع از این نشده‌است که دست سرمایه­داران عربستان در سفره­ ایرانیان پنهان بماند.