.svg)
قانون/ اصل تنش زدايي است نه تنش زايي؟
پارسینه: بدون شک مهم‌ترین علت معضلات و نابسامانی‌های سیاسی و اقتصادی که ملت ایران با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، اتهام واهی و بی اساس «تنش زایی» در عرصه روابط بین الملل است. همواره جریان سلطه که عامل اصلی تنش و تهدید و توسل به زور در روابط بین المللی هستند ؛ شعار تنش‌زدایی را در سرلوحه دیپلماسی شان قرارداده اند.
با وجود اين که کشور عزیزما ایران، همواره قربانی تهدید و تجاوز و دخالت سیاسی ونظامی بیگانگان بوده است؛ متأسفانه گاهی سخنان بعضاً ناسنجیده، مواضع غیرکارشناسی، تند روی و اقدامات تحریک‌برانگیز درعرصه سیاست داخلی و خارجی، مجموعه عواملی بوده است که همواره عقلای قوم و صاحب نظران و اندیشمندان، این عوامل را آفت منافع ملی، صلح، امنیت و سرنوشت ملت ایران دانسته اند. شعار«تنش‌زدایی» در گفتمان دیپلماسی و قول و عمل مسئولان نظام، سبب دفع بسیاری از تهدیدها و خطرات و تحریم‌ها و اقدامات نظام سرمایه‌داری و قطب سلطه‌گرجهانی می‌شود. گفتمان منطقی و انسانی و عملکرد معقول و منطقی بر اساس اصل«عزت و حکمت و مصلحت» موجب انزوای استکبارجهانی در برابر وجدان جامعه بشری و ملت‌های آزاده جهان، خواهد شد. طرح دکترین «تهدیدزدایی» به جای «تنش‌زدایی» و این که در سیاست خارجی، احتیاجی به تنش زدایی نداریم آن هم از جانب کاندیدای محترمی که رئیس شورای عالی امنیت ملی و نماینده ملت ایران در اجلاس‌های بین‌المللی است و باید سکّاندارِکشتی توفان‌زده ملت ایران شود، بسیار تعجب بر انگیز است. البته کاندیدای محترم تلاش کرده است که به جای اندیشه راهبردی
تنش‌زدایی، راهکار نوینی ارائه كند و در پاكي وصداقت و دلسوزي ايشان شكي نيست؛ با اين وجود، هر راهکار جدیدی هم كه ارائه شود، نبايد اصل اخلاقی وحقوقی «تنش‌زدایی» كه ازمواضع اصولي نظام جمهوری اسلامی ایران است، حذف شود، تا بر وخامت اوضاع كنوني روابط بین‌الملل، افزوده نشود. از آنجا که کاندیدای محترم به عنوان نماینده جناح مقاومتی و ارزش‌گرای جامعه، این موضع را مطرح کرده است، نگارنده از هر دو دیدگاه بین الملل و ارزش‌های اسلامی این موضع‌گیری را قابل نقد می‌داند:
الف) تنش‌زدایی درگفتمان روابط بین الملل و اصول و قواعد حقوق بین الملل از برجستگي هاي اخلاق بین‌المللی و منطبق بر اصول و قواعد حقوق بین‌الملل و روح منشور ملل متحد است. در مقدمه منشور ملل متحد، با آغاز کلمه (ما مردم ملل متحد)، جامعه بشری به همزیستی مسالمت‌آمیز و صلح و امنیت و منع توسل به تهدید و استفاده از زور و تساهل و مدارا و روحیه حسن همجواری ونگهداری صلح و امنیت بین‌المللی و منافع مشترک بشریت و تشریک مساعی برای ترقی اقتصادی و اجتماعی تمام ملت ها، فراخوانده شده است. در ماده 1 منشور، اهداف ملل متحد عبارت است از: حفظ صلح و امنیت، حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات بین المللی، جلوگیری از تهدید صلح ، تأکید بر وسایل مسالمت‌آمیز طبق اصول عدالت و حقوق بین‌الملل، توسعه روابط دوستانه در بین ملت‌ها بر مبنای احترام به اصل تساوی، تحکیم صلح جهانی و اصول همکاری‌های بین المللی .
در فصل هفتم منشور ، تهدید صلح و امنیت جهانی، خودعمل غیرقانونی و غیر حقوقی محسوب مي شود. برابرفصل هفتم منشور، هرگاه موضع گیری یک دولت، موجب تهدید صلح و امنیت بین‌المللی یا نقض صلح یا تجاوز یا توسل به زور باشد؛ موضوع باید در شورای امنیت سازمان ملل متحد مطرح و علیه کشور خاطی تصمیماتی گرفته شود که حداقل آن، تحریم‌های بین‌المللی است.
ب) تفسیر کلمه «تنش‌زدایی» به مماشات و دادن امتیاز ناروا و کوتاه آمدن از مبانی ارزشی و پايمال شدن حقوق اساسی ملت ایران و منافع ملی صحیح به نظر نمی‌رسد. درست آن كه مقصود از تنش‌زدایی استفاده از ابزارهای دیپلماسی و رسانه‌ای و موضع‌گیری و گفتمان عقلانی و خردورزانه است که موجب جلوگیری از سوء استفاده دشمنان ایران و اسلام می‌شود. مواضع نابخردانه و اقدامات ناسنجيده و سخنان تنش زا که خوراک تبلیغاتی برای رسانه‌های نظامِ سلطه می‌شود، موجب تصویر یک پوستین وارونه و چهره خشن از نظام جمهوری اسلامی ایران توسط رسانه‌های قدرتمند جهانی می‌شد. اين «راه كه به تركستان مي‌رود» قطعاً خلاف عقل سلیم، منطق و خرد جمعی مردم ایران است كه بدون شك سبب بروز بحران‌هایی می‌شود که متأسفانه حتي کشورهای غیرمتعهد هم علیه ما بیانیه دادند. برای اولین بار در طول تاریخ معاصر پرونده ایران به شورای امنیت سازمان‌ملل رفت و برای اولین بار قطعنامه‌های مفصل ضمانت اجرا دار جدي، مبنی بر محکومیت و تحریم و تهدید صادر شد كه كمترين اثر آن سقوط ارزش پول ملي، افزايش بي سابقه آمار شركت هاي تجاري بحران زده و نيمه تعطيل شدن اقتصاد كشور و تورم و بيكاري نسل جوان جامعه است. هرچنداین مواضع شورای امنیت از روی حقد و کینه و برای سرکوب ملت ایران به عنوان پرچم‌دار نهضت‌های آزادی بخش جهان و فریادگر رهایی بشریت از ظلم و فساد و تبعیض بوده، اما دراين ميانه نقش ديپلماسي ضعيف و تندروي‌هاي نابخردانه بركسي پوشيده نيست.
دیپلماسی خردمندانه ایران از اوایل پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی‌و در طول جنگ تحمیلی و در جریان سازندگی و دولت اصلاحات، به‌گونه‌ای بوده است که سازمان ملل و شورای امنیت نه تنها قطعنامه‌هاي جدی علیه ایران صادر ننمود، بلکه قطعنامه‌های مناسبی نیز نظیر قطعنامه متجاوز بودن رژیم بعثی عراق و نکات مناسب و مفیدی در قطعنامه 598 و نیز قطعنامه بسیار مفید دیوارحائل توسط شورای امنیت سازمان ملل صادر گردیده که حکایت از پیروزی دیپلماسي نظام جمهوری اسلامی‌ایران بوده است.
ج) علاوه بر عقل و منطق و حقوق بین الملل، گفتمان قرآنی و ارزش‌های اسلامی‌بر اساس «تنش زدایی» است. به شرح زیر:
1- آیات شریفه «جادلهم باللتی هی احسن» و «ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه» دلالت بر آن دارد که اگر دشمن سخن خوبی بیان داشت، دربرابر آن، مومنین باید پاسخي خوب‌تر و سخنی نیکوتر و رفتاري مودبانه‌تر داشته باشند. مثلاً اگر به مناسبتی دشمن عیدی را به ما تبریک می‌گوید، ما هم باید در پاسخ یک واکنش انسانی‌تر و منطقی‌تر از آن کنش داشته باشیم. حتي اگر موضع دشمن بر اساس جریان غیر منطقی تهدید و ارعاب باشد در درجه اول باید با حکمت و «موعظه حسنه» پاسخ داد، همان‌گونه که در مواضع اصولی جمهوری اسلامی‌ایران شاهد بوده‌ایم تا حد مقدور از افزایش تنش‌ها و برافروختن آتش فتنه‌ها جلوگیری شود. جنگ و خشونت و تنش بايد آخرين راه حل ممكن باشد.
2 - آیه شریفه «ولاتسبواالذین یدعون من دون ا... والذین اشرکوا» دلالت بر آن دارد که مومنان حق ندارند که مشرکین را سب و دشنام دهند. ادبیات سخیف دشنام و کلمات شعاری که جنبه فحاشی و دشنام داشته باشد؛ به هیچ وجه زیبنده ی جامعه اسلامی‌و تربیت یافتگان مکتب وحی و قرآن و عترت نبوده و نمی‌باشد.
3 - در سیره عملی پیامبر گرامی‌اسلام (ص) و امامان معصوم (ع) بسیار دیده شده است که در برابر دشمن با اخلاق و منطق و حکمت و انسانیت و مهربانی رفتار شده و در مجموع به گونه ای بوده است که دشمن غدار يا نادان به انفعال افتاده است. درماجرای حدیبیه چقدر پیامبر اکرم(ص) امتیازات ظاهری به مشرکین قریش دادند؟ در عهد نامه حديبيه، رسول خدا متعهد شدند:« كه اگر مشركي مسلمان شد و به مدينه آمد او را بيرون برانند و اگر مسلماني مشرك شد و به مكه رفت حق استرداد آن را ندارند.» همچنين رسول خدا فاسق بدزباني را در مدينه به حضور پذيرفته و بسيار مهرباني‌ها كردند كه عايشه معترض شد ورسول خدا فرمودند كه مي‌خواهم دفع شر و به تعبيرامروزي «تنش زدايي» نمايم.
ماجرای امام حسن مجتبی(ع) در برابر شامیان و ماجرای برخورد اخلاقی امام موسی کاظم(ع) در برابر یکی از نوادگان عمربن الخطاب، درس‌های آموزنده ای است که همواره امامان معصوم سعی در واکنش اخلاقی و تنش زدایی و اخلاق و جملات نیکو و برخوردهای منطقی و انسانی و همراه با مهر و محبت و شفقت و مهربانی و عشق و مهرورزی با بندگان خدا داشته‌اند. يكي از نوادگان خليفه دوم به شدت عليه امام (ع) و شيعيان تنش‌زايي كرده به‌گونه‌اي كه ياران امام آهنگ قتل او را نمودند، امام(ع) به مزرعه آن مرد رفت و 300 دينار طلا به وي هديه دادند و فرمودند اگر او را مي‌كشتيم گذشته از وزر و وبال بايد 1000 دينار«ديه» مي‌داديم اكنون شرش را دفع واز مريدان خود كرديم و 700 دينار هم پس‌انداز كرديم! اين اصل درديپلماسي امروز، قاعده فايده - هزينه مي‌گويند. پس اگر كاري هزينه آن بيش از فايده اش باشد بايد رها ساخت.
نتیجه گیری:تنش زدایی اولاً: در حد یک شعار در دیپلماسی خارجی بسیار مفید و اقناعی و موجب جذب هرچه بیشتر وجدان‌های آزاد انسانی در عرصه بین‌المللی می‌شود. ثانیاً: سیاست کلی تنش زدایی موجب مهار برخوردهای افراطی و شعارهای تند نامناسب و موضع‌گیری‌های نابخردانه در روابط با همسایگان و کشورهای عربی و غیرمتعهد و اروپایی می‌شود و موجب کم شدن تعداد دشمنان و افزایش تعداد دوستان و انزوای سلطه‌گران و مایوس شدن دشمنان و شادی دوستان و تقویت جبهه نرم افزاری نظام اسلامی‌خواهد شد. و موجب دفع هزينه‌هاي بيهوده و جذب سودها و فرصت‌هاي سرشار مي‌شود.
*رئيس پيشين كميسيون حقوق بشردوستانه جمهوري اسلامي ايران و استاد حقوق بين‌الملل
الف) تنش‌زدایی درگفتمان روابط بین الملل و اصول و قواعد حقوق بین الملل از برجستگي هاي اخلاق بین‌المللی و منطبق بر اصول و قواعد حقوق بین‌الملل و روح منشور ملل متحد است. در مقدمه منشور ملل متحد، با آغاز کلمه (ما مردم ملل متحد)، جامعه بشری به همزیستی مسالمت‌آمیز و صلح و امنیت و منع توسل به تهدید و استفاده از زور و تساهل و مدارا و روحیه حسن همجواری ونگهداری صلح و امنیت بین‌المللی و منافع مشترک بشریت و تشریک مساعی برای ترقی اقتصادی و اجتماعی تمام ملت ها، فراخوانده شده است. در ماده 1 منشور، اهداف ملل متحد عبارت است از: حفظ صلح و امنیت، حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات بین المللی، جلوگیری از تهدید صلح ، تأکید بر وسایل مسالمت‌آمیز طبق اصول عدالت و حقوق بین‌الملل، توسعه روابط دوستانه در بین ملت‌ها بر مبنای احترام به اصل تساوی، تحکیم صلح جهانی و اصول همکاری‌های بین المللی .
در فصل هفتم منشور ، تهدید صلح و امنیت جهانی، خودعمل غیرقانونی و غیر حقوقی محسوب مي شود. برابرفصل هفتم منشور، هرگاه موضع گیری یک دولت، موجب تهدید صلح و امنیت بین‌المللی یا نقض صلح یا تجاوز یا توسل به زور باشد؛ موضوع باید در شورای امنیت سازمان ملل متحد مطرح و علیه کشور خاطی تصمیماتی گرفته شود که حداقل آن، تحریم‌های بین‌المللی است.
ب) تفسیر کلمه «تنش‌زدایی» به مماشات و دادن امتیاز ناروا و کوتاه آمدن از مبانی ارزشی و پايمال شدن حقوق اساسی ملت ایران و منافع ملی صحیح به نظر نمی‌رسد. درست آن كه مقصود از تنش‌زدایی استفاده از ابزارهای دیپلماسی و رسانه‌ای و موضع‌گیری و گفتمان عقلانی و خردورزانه است که موجب جلوگیری از سوء استفاده دشمنان ایران و اسلام می‌شود. مواضع نابخردانه و اقدامات ناسنجيده و سخنان تنش زا که خوراک تبلیغاتی برای رسانه‌های نظامِ سلطه می‌شود، موجب تصویر یک پوستین وارونه و چهره خشن از نظام جمهوری اسلامی ایران توسط رسانه‌های قدرتمند جهانی می‌شد. اين «راه كه به تركستان مي‌رود» قطعاً خلاف عقل سلیم، منطق و خرد جمعی مردم ایران است كه بدون شك سبب بروز بحران‌هایی می‌شود که متأسفانه حتي کشورهای غیرمتعهد هم علیه ما بیانیه دادند. برای اولین بار در طول تاریخ معاصر پرونده ایران به شورای امنیت سازمان‌ملل رفت و برای اولین بار قطعنامه‌های مفصل ضمانت اجرا دار جدي، مبنی بر محکومیت و تحریم و تهدید صادر شد كه كمترين اثر آن سقوط ارزش پول ملي، افزايش بي سابقه آمار شركت هاي تجاري بحران زده و نيمه تعطيل شدن اقتصاد كشور و تورم و بيكاري نسل جوان جامعه است. هرچنداین مواضع شورای امنیت از روی حقد و کینه و برای سرکوب ملت ایران به عنوان پرچم‌دار نهضت‌های آزادی بخش جهان و فریادگر رهایی بشریت از ظلم و فساد و تبعیض بوده، اما دراين ميانه نقش ديپلماسي ضعيف و تندروي‌هاي نابخردانه بركسي پوشيده نيست.
دیپلماسی خردمندانه ایران از اوایل پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی‌و در طول جنگ تحمیلی و در جریان سازندگی و دولت اصلاحات، به‌گونه‌ای بوده است که سازمان ملل و شورای امنیت نه تنها قطعنامه‌هاي جدی علیه ایران صادر ننمود، بلکه قطعنامه‌های مناسبی نیز نظیر قطعنامه متجاوز بودن رژیم بعثی عراق و نکات مناسب و مفیدی در قطعنامه 598 و نیز قطعنامه بسیار مفید دیوارحائل توسط شورای امنیت سازمان ملل صادر گردیده که حکایت از پیروزی دیپلماسي نظام جمهوری اسلامی‌ایران بوده است.
ج) علاوه بر عقل و منطق و حقوق بین الملل، گفتمان قرآنی و ارزش‌های اسلامی‌بر اساس «تنش زدایی» است. به شرح زیر:
1- آیات شریفه «جادلهم باللتی هی احسن» و «ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه» دلالت بر آن دارد که اگر دشمن سخن خوبی بیان داشت، دربرابر آن، مومنین باید پاسخي خوب‌تر و سخنی نیکوتر و رفتاري مودبانه‌تر داشته باشند. مثلاً اگر به مناسبتی دشمن عیدی را به ما تبریک می‌گوید، ما هم باید در پاسخ یک واکنش انسانی‌تر و منطقی‌تر از آن کنش داشته باشیم. حتي اگر موضع دشمن بر اساس جریان غیر منطقی تهدید و ارعاب باشد در درجه اول باید با حکمت و «موعظه حسنه» پاسخ داد، همان‌گونه که در مواضع اصولی جمهوری اسلامی‌ایران شاهد بوده‌ایم تا حد مقدور از افزایش تنش‌ها و برافروختن آتش فتنه‌ها جلوگیری شود. جنگ و خشونت و تنش بايد آخرين راه حل ممكن باشد.
2 - آیه شریفه «ولاتسبواالذین یدعون من دون ا... والذین اشرکوا» دلالت بر آن دارد که مومنان حق ندارند که مشرکین را سب و دشنام دهند. ادبیات سخیف دشنام و کلمات شعاری که جنبه فحاشی و دشنام داشته باشد؛ به هیچ وجه زیبنده ی جامعه اسلامی‌و تربیت یافتگان مکتب وحی و قرآن و عترت نبوده و نمی‌باشد.
3 - در سیره عملی پیامبر گرامی‌اسلام (ص) و امامان معصوم (ع) بسیار دیده شده است که در برابر دشمن با اخلاق و منطق و حکمت و انسانیت و مهربانی رفتار شده و در مجموع به گونه ای بوده است که دشمن غدار يا نادان به انفعال افتاده است. درماجرای حدیبیه چقدر پیامبر اکرم(ص) امتیازات ظاهری به مشرکین قریش دادند؟ در عهد نامه حديبيه، رسول خدا متعهد شدند:« كه اگر مشركي مسلمان شد و به مدينه آمد او را بيرون برانند و اگر مسلماني مشرك شد و به مكه رفت حق استرداد آن را ندارند.» همچنين رسول خدا فاسق بدزباني را در مدينه به حضور پذيرفته و بسيار مهرباني‌ها كردند كه عايشه معترض شد ورسول خدا فرمودند كه مي‌خواهم دفع شر و به تعبيرامروزي «تنش زدايي» نمايم.
ماجرای امام حسن مجتبی(ع) در برابر شامیان و ماجرای برخورد اخلاقی امام موسی کاظم(ع) در برابر یکی از نوادگان عمربن الخطاب، درس‌های آموزنده ای است که همواره امامان معصوم سعی در واکنش اخلاقی و تنش زدایی و اخلاق و جملات نیکو و برخوردهای منطقی و انسانی و همراه با مهر و محبت و شفقت و مهربانی و عشق و مهرورزی با بندگان خدا داشته‌اند. يكي از نوادگان خليفه دوم به شدت عليه امام (ع) و شيعيان تنش‌زايي كرده به‌گونه‌اي كه ياران امام آهنگ قتل او را نمودند، امام(ع) به مزرعه آن مرد رفت و 300 دينار طلا به وي هديه دادند و فرمودند اگر او را مي‌كشتيم گذشته از وزر و وبال بايد 1000 دينار«ديه» مي‌داديم اكنون شرش را دفع واز مريدان خود كرديم و 700 دينار هم پس‌انداز كرديم! اين اصل درديپلماسي امروز، قاعده فايده - هزينه مي‌گويند. پس اگر كاري هزينه آن بيش از فايده اش باشد بايد رها ساخت.
نتیجه گیری:تنش زدایی اولاً: در حد یک شعار در دیپلماسی خارجی بسیار مفید و اقناعی و موجب جذب هرچه بیشتر وجدان‌های آزاد انسانی در عرصه بین‌المللی می‌شود. ثانیاً: سیاست کلی تنش زدایی موجب مهار برخوردهای افراطی و شعارهای تند نامناسب و موضع‌گیری‌های نابخردانه در روابط با همسایگان و کشورهای عربی و غیرمتعهد و اروپایی می‌شود و موجب کم شدن تعداد دشمنان و افزایش تعداد دوستان و انزوای سلطه‌گران و مایوس شدن دشمنان و شادی دوستان و تقویت جبهه نرم افزاری نظام اسلامی‌خواهد شد. و موجب دفع هزينه‌هاي بيهوده و جذب سودها و فرصت‌هاي سرشار مي‌شود.
*رئيس پيشين كميسيون حقوق بشردوستانه جمهوري اسلامي ايران و استاد حقوق بين‌الملل
ارسال نظر