ایران کویر می‌شود؟

گزارش ها از این حکایت دارد که مصرف آب در تهران رکورد زده است. در همین راستا زمزمه های جیره بندی نیز به گوش می رسد. با افزایش دمای هوا در تهران مصرف روزانه آب در پایتخت به مرز سه میلیون 500هزار متر مکعب در روز نزدیک شده است. این وضعیت در دیگر مناطق کشور نیز برقرار است.

در این شرایط باز هم بازار توصیه گرم شده است و مسئولان این حوزه سعی در تشویق شهروندان در کاهش مصرف آب دارند. غافل از این که حل این مسئله با توصیه های تابستانه به شهروندان امکان پذیر نیست و بحران عمیق‌تر از این‌ها است.

با وجود این که حجم آب موجود در مخازن سدهای کشور تا پایان هفته گذشته ۲۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون مترمکعب گزارش شده است و این رقم نسبت به سال گذشته رشد داشته است، اما وضعیت آب در کشور بحرانی است.

در مدت مشابه سال آبی گذشته این میزان 23 میلیارد و 600 میلیون مترمکعب گزارش شده بود. دو میلیارد رشد عدد قابل توجهی است اما باز هم از نگرانی ها نمی کاهد، چرا که احتمالا این افزایش از صدقه سر برنامه ریزی و هدایت نبوده است بلکه ریشه در بارش های جوی هوای معتدل دارد.

وخامت وضعیت آبی ایران را می توان در لابه لای گفت و گو عیسی کلانتری وزیر اسبق کشاورزی کشورمان یافت. گفت و گو یی که چند روز پیش در روزنامه قانون منتشر شد.

کلانتری با بیان این که "نگران نسل های بعد" است، گفت: «اگر وضعیت اصلاح نشود ایران 30 سال دیگر كشور ارواح می‌شود چون همه كشور تبدیل به كویر می‌شود. در كویر اگر بارش هم صورت گیرد، ثمری ندارد چون سفره آب زیرزمینی خشك شده است، آب در سطح می‌ماند و تبخیر می‌شود. در حال حاضر تمامی پیكره‌های آبی طبیعی ایران خشكیده‌اند. دریاچه ارومیه، بختگان، تشك، پریشان، كافتر، گاوخونی، هورالعظیم،‌هامون، جازموریان و.... دیگر چیزی باقی نمانده.»

وزیر پیشین کشاورزی با تاکید بر این که از "وقوع بحران" حرف می‌زند، افزود: «زندگی ملت در حال تهدید است.»

کلانتری معتقد است كویر در ایران در حال گسترش است، وی هشدار داد: «به زودی 25 سال دیگر جنوب البرز و شرق زاگرس غیرقابل سكونت می‌شود و افراد باید مهاجرت كنند.»

وی گفت: «چون می‌خواهند تولیدات كشاورزی داشته باشند ولی سرمایه‌گذاری نكنند، می‌آیند آب‌های زیرزمینی را از بین می‌برند.»

اظهارات وزیر پیشین کشاورزی تکان دهنده است، اما ظاهرا تمام کار نیست. بسیاری از کارشناسان این حوزه خشکسالی در کشور را یک طرف ماجرا می دانند و "خشکسالی مدیریتی" را هم در طرف دیگر ماجرا قرار می دهند دو عاملی که دست به دست هم داده اند تا بحران "آب" در ایران عمیق تر شود.

"خشکسالی مدیریتی" آنچنان ظهور و بروز پیدا کرده است که انتقال آب اصفهان به یزد را در زمستان سال گذشته هم به یک چالش امنیتی بدل کرد.

باز هم این پایان کار نیست، اواخر سال گذشته زمزمه های واردات آب به گوش رسید.

علی ایرانپور یک عضو کمیسیون کشاورزی مجلس با بیان این‌که خرید آب از برخی کشورهای همسایه برای حل مشکل بی‌آبی در بعضی مناطق دیده شده است، گفت: «در این زمینه کشور تاجیکستان که دارای منابع خوب آبی است می‌تواند مبدأ مناسبی برای خرید آب و حل مشکل آب استان‌های خراسان باشد.»

در همین راستا بهمن ماه سال 91 نتایج مطالعه جدیدی که با استفاده از داده‌های ماهواره‌های اندازه‌گیری گرانشی ناسا انجام شده بود، پیچیدگی های مسئله را به خوبی نمایش داد.

براساس این گزارش، دانشمندان دانشگاه کالیفرنیا ایروین، مرکز پروازهای فضایی گودارد ناسا، و مرکز ملی تحقیقات جوی آمریکا کشف کرده‌اند که طی یک بازه 7 ساله که از سال 2003 / 1382 آغاز شده است؛ بخش‌هایی از ترکیه، سوریه، عراق و ایران که در امتداد حوزه آبگیر رودخانه‌های دجله و فرات قرار دارند، 144 کیلومتر مکعب از کل ذخیره آب شیرین خود را از دست داده‌اند. (هر کیلومترمکعب معادل یک میلیارد مترمکعب و هر مترمکعب معادل هزار لیتر است، بنابراین 144 کیلومترمکعب معادل 144 میلیارد مترمکعب یا 144هزار میلیارد لیتر است) این میزان تقریبا معادل آب بحرالمیت (دریای مرده) در اردن است. به عقیده این دانشمندان، 60 درصد از این فقدان آب ناشی از استخراج آب زیرزمینی موجود در سفره‌های آب زیرزمینی منطقه است.

جی فامیگلیتی، محقق ارشد مطالعه مذکور و استاد هیدرولوژی دانشگاه کالیفرنیا ایروین می‌گوید: «داده‌ها نشان از نرخ هشدار دهنده‌ای از کاهش ذخیره کلی آب در حوزه آبگیر رودخانه‌های دجله و فرات دارد. پس از هند، این حوزه دومین نرخ سریع از دست دادن ذخایر آب زیرزمینی را در جهان به خود اختصاص داده است. این نرخ به ویژه پس از خشکسالی سال 2007 / 1386 افزایش یافته است. در همین حال، تقاضا برای آب شیرین به طور مداوم رو به افزایش است و به دلیل تفاسیر مختلف از قوانین بین‌المللی، مدیریت آب در منطقه به صورت هماهنگ انجام نمی‌شود.»

کیت واس، نویسنده نخست مقاله مذکور و متخصص سیاست‌گذاری آبی در مرکز مدل‌سازی هیدرولوژیکی دانشگاه کالیفرنیا ایروین که زیر نظر فامیگلیتی اداره می‌شود، معتقد است: «مدیریت آب در خاورمیانه موضوع بسیار پیچیده‌ای است؛ ناحیه‌ای که هم اینک نیز با منابع محدود آبی و شرکای رقیب فراوانی مواجه است.»

با وجود اینکه مصرف بی رویه آب توسط شهروندان قابل توجیه نیست اما این گزارش های نشان می‌دهد وضعیت آب در ایران با هشدارهای تابستانه مسئولان به شهروندان، صرفه جویی مردم و حتی جیره بندی رفع رجوع نمی شود مسئله بنیادی تری است و باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد.