سکته مغزی را چگونه تشخیص دهیم؟ چه کنیم؟

احتمالا تا حالا بارها گفته‌ایم: «سکته؟ آن هم سکته مغزی؟ مگر من چند ساله هستم است که نگران باشم؟» اما یادمان می‌رود سکته سن و سال و زن و مرد نمی‌شناسد و همیشه در کمین است. البته قرار نیست با نگرانی زندگی کنیم، اما باید حواس‌مان به عوامل ایجادکننده بیماری‌ها باشد تا بتوانیم بموقع از آنها پیشگیری کنیم. با این حال، گاهی با وجود تمام مراقبت‌ها، باز بیماری به سراغ‌مان می‌آید. اینجاست که عکس‌العمل درست و سریع کلید درمان است. سکته مغزی یکی از مشکلاتی است که می‌تواند ناگهان بروز کند. چقدر با آن آشنا هستید؟ علائم آن را می‌شناسید؟ چه کسانی در خطرند؟ آیا از روش‌های جدید درمان باخبرید؟ دکتر عسکر قربانی، فوق‌تخصص مغز و اعصاب و عضو هیات علمی ‌دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت وگو با سیب به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.

آیا سن ابتلا به سکته مغزی پایین آمده است؟

سالانه میلیون‌ها نفر از مردم جهان در سنین مختلف و بیشتر در دهه ششم زندگی دچار سکته مغزی می‌شوند. در کشورهای در حال توسعه و ایران این موضوع کمی متفاوت است. به‌نظر می‌رسد تغییر روش زندگی به سوی زندگی ماشینی با تحرک کم و حتی بی‌تحرکی همراه با استرس زیاد باعث پایین آمدن سن سکته و گسترش آن شده است. به گونه‌ای که سالانه هزاران نفر بر اثر سکته مغزی در ایران جان خود را از دست می‌دهند یا سر بار جامعه شده و هزینه‌های مالی و اجتماعی زیادی را به جامعه، خود و خانواده‌شان تحمیل می‌کنند. در آخرین آمار اعلام شده، سن ابتلا به این بیماری به دهه چهارم و حتی سوم هم رسیده است. حال آن‌که در صورت تشخیص و درمان بموقع، یعنی در سه ساعت اولیه بعد از حمله سکته، بیمار از شانس بهبودی کامل برخوردار است. از این‌رو باید علائم سکته مغزی را بدرستی شناخت.

علائم سکته مغزی چیست؟

ـ کرختی ناگهانی یا ضعف ماهیچه‌های صورت، بازو و پاها، بخصوص در یک طرف بدن. اطرافیان ممکن است متوجه کجی ناگهانی دهان آنها شوند. حرکت دست‌ها یا کنترل پاها نیز ممکن است مختل شود. فلج اندام‌ها هم ممکن است رخ دهد.

ـ مشکلات بینایی یک یا هر دو چشم. فردی که دچار سکته می‌شود، ممکن است نتواند اطرافش را واضح ببیند یا به سختی به سمت چپ و راست نگاه کند. او ممکن است از تاری‌دید، دوبینی یا حتی از دست دادن بینایی شکایت کند.

ـ بروز مشکلات ناگهانی در تکلم یا درک. بعضی از بیماران توان روان صحبت‌کردن را از دست می‌دهند.

ـ سرگیجه و اختلال در راه‌رفتن

ـ بروز ناگهانی سردردهای شدید بدون دلیل

از کجا متوجه شویم این علائم به سکته مغزی مربوط است؟

در سکته مغزی علائم به صورت ناگهانی ایجاد می‌شوند؛ یعنی فقط طی یک یا چند ثانیه. باوری نادرست که بیشتر به وسیله فیلم‌های سینمایی و سریال‌های تلویزیونی رواج پیدا کرده، این است که سکته مغزی بلافاصله باعث فلج‌شدن یکطرفه بدن، کاهش سطح هوشیاری شدید و کما می‌شود. در حالی‌که همیشه قرار نیست این اتفاق‌ها رخ دهد و فقط در صورت سکته بسیار شدید ممکن است این علائم بروز کنند. معمولا در شرایط عادی کسانی که سکته مغزی می‌کنند یکسری علائم موضعی و عصبی در آنها ایجاد می‌شود. خیلی‌ها نگران سرگیجه هستند و آن را نشانه حتمی سکته مغزی می‌دانند. سرگیجه به دلایل بسیار زیادی رخ می‌دهد، اما لزوما پیش‌آگهی سکته مغزی نیست. سرگیجه اگر با علامت دیگری مانند اختلال در راه‌رفتن همراه نباشد، بندرت ممکن است نشانه سکته مغزی باشد. با این حساب اگر علائمی که اشاره شد در مدت زمان کوتاهی برطرف نشود، سکته مغزی اتفاق افتاده است، ولی خوشبختانه این علائم در بیشتر موارد گذرا هستند.

آیا آزمون سکته مغزی که در ایمیل‌ها رد و بدل می‌شود، درست است؟

بخشی از آن درست است، اما فقط 20 درصد آزمون سکته را که از سوی پزشک انجام می‌شود، پوشش می‌دهد. با این حال سه بخش زیر که در ایمیل‌ها نیز آمده‌ است، به شما در تشخیص سکته مغزی در خانه کمک می‌کند، اما بقیه آزمون و اقدام‌های درمانی باید در سریع‌ترین زمان ممکن توسط متخصص انجام شوند:

چهره: از فرد بخواهید لبخند بزند. آیا یک طرف صورتش بی‌حس است؟

بازوها: از فرد بخواهید دست‌هایش را بالا ببرد. آیا یک دستش پایین است؟

حرف زدن: از او بخواهید یک جمله ساده را تکرار کند. آیا در یادآوری و گفتن کلمه‌ها مشکل دارد؟

چه عواملی در بروز سکته مغزی تاثیر دارند؟

سن: سکته مغزی در تمام سنین ممکن است اتفاق بیفتد ولی احتــمال بروز آن در افــــراد مسن‌تر بیشتر است.

فشارخون بالا: فشارخون بالای کنترل نشده مهم‌ترین و خطرناک‌ترین عامل خطرزای انواع سکته‌هاست.

چاقی: چاقی خطر ابتلا به فشارخون بالا، بیماری‌های قلبی، دیابت و سکته مغزی را افزایش می‌دهد.

دیابت کنترل نشده و کلسترول: این افراد بیشتر در معرض خطر هستند.

بیماری‌های قلبی و تنگی‌ شریان‌ها: این بیماران بیشتر باید مراقب خود باشند.

سابقه سکته مغزی: احتمال سکته در افرادی که سابقه قبلی سکته مغزی یا سکته گذرا دارند، بیشتراست.

سابقه خانوادگی: احتمال سکته مغزی در افرادی که یکی از اعضای خانواده آنها به سکته دچار شده، بیشتر است.

سیگار: سیگار موجب افزایش فشارخون و آسیب به سرخرگ‌ها می‌شود.

تغییر الگوی زندگی و رواج زندگی ناسالم همراه با بی‌تحرکی.

استرس ناشی از مشکلات اقتصادی و اجتماعی.

چه کار کنیم تا دچار سکته مغزی نشویم؟

کنترل فشار خون و بیماری‌های خطرساز دیگری همچون دیابت و کلسترول، داشتن رژیم غذایی مناسب همراه با کاهش مصرف نمک، دوری از استرس و افسردگی، ورزش و ترک سیگار

در صورت سکته مغزی، درمان موثری برای فرد وجود دارد؟

درمان سکته از زمان سقراط و ابوعلی‌سینا تا سال 1996 میلادی پیشرفت چشمگیری جز اقدام‌های نگهدارنده و حمایتی نداشته است و تصور رایج و غالب براین بود که وقتی سکته مغزی اتفاق افتاد دیگر هیچ کاری نمی‌توان برای بیمار انجام داد و مرگ ناشی از سکته یک مرگ طبیعی بود، اما امروز شیوه درمانی و نگاه جدیدی نسبت به سکته مغزی ایجاد شده است که ثانیه‌ها نیز در آن اهمیت دارند. در هر دقیقه‌ای که در درمان سکته مغزی تاخیر می‌افتد، حدود 5/2 میلیون سلول مغزی می‌میرند. بنابراین اقدام‌های درمانی لازم باید در همان دقایق ابتدایی انجام شوند. به بیمارانی که زیر سه ساعت به مراکز مجهز درمانی رسانده می‌شوند، آمپولی به نام rTPA تزریق می‌شود. تزریق داخل سرخرگی از گسترش آسیب به مغز جلوگیری می‌کند. آماده‌سازی بیمار برای تزریق با وجود تیمی مجرب یک ساعت زمان لازم دارد. پس اگر بیماری بعد از چهار ساعت و نیم به بیمارستان آورده شود، تزریق دیگر فایده‌ای ندارد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند 60 درصد بیمارانی که دچار سکته شده‌اند با استفاده از روش داخل سرخرگی بهبود یافته‌اند.

آیا در شیوه درمانrTPA با مشکلاتی روبه‌رو هستیم؟

از حدود پنج سال پیش که این شیوه درمانی وارد ایران شده است به دلیل حمایت نکردن شرکت‌های بیمه‌گر و سازمان‌های مربوط، پیشرفت چشمگیری در درمان سکته مغزی نداشته‌ایم. متاسفانه جز چند مرکز در تهران و دو استان دیگر، از این شیوه استفاده نمی‌شود. قیمت تزریق به وزن فرد بیمار وابسته است. برای مثال برای یک فرد با وزن 75 تا 80 کیلوگرم حدود 15 میلیون ریال است. حال آن‌که تحقیقات پزشکی در کشورهای پیشرفته در چند سال اخیر بیشتر معطوف به درمان سکته در همان ساعت‌های اولیه بوده است. یکی از دلایل مهمی که باعث توجه بیشتر به این بیماری شده، اقتصاد است، چون کشورهای اروپایی و آمریکایی با در نظر گرفتن مراقبت‌های شخصی از این بیماران، اقدام‌های درمانی شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، هزینه‌های بستری و خارج شدن بیمار از چرخه تولید به مصرف و درگیرشدن یک یا چند نفر از افراد خانواده و... تزریق rTPA را تحت پوشش بیمه‌ای قرار داده‌اند. آمار ارائه‌شده از سوی شرکت‌های بیمه‌ ثابت کرده اگر بیمارانی که واجد شرایط دریافت rTPA هستند، بلافاصله مورد تزریق و درمان قرار ‌گیرند، آن کشور به ازای هر بیمار در پایان سال 13هزار دلار سود برده است. چیزی که هنوز مورد توجه شرکت‌های بیمه‌ای ایران قرار نگرفته و با توجه به قیمت بالای آن دست بیمارستان‌ها برای تزریق این دارو بسته است.

برای چه افرادی نمی‌توان از rTPA استفاده کرد و آیا موارد منع مصرف rTPA هم وجود دارد؟

ـ خونریزی‌های فعال داخلی مانند فردی که خونریزی معده دارد.

ـ اعمال جراحی‌های بزرگ در هفته‌های اخیر بیماری

ـ فردی که غلظت خونش کم یا زیاد است

افراد خانواده برای فردی که مشکوک به سکته مغزی است چه کاری می‌توانند انجام دهند تا از بروز آسیب‌های بیشتر پیشگیری کنند؟

متأسفانه هیچ کاری از دست اطرافیان ساخته نیست. به همین دلیل توصیه می‌شود در آن دقایق هیچ اقدام درمانی انجام ندهند و از تجربه‌های دیگران استفاده نکنند. در آن زمان نباید تلاش شود به شخص سکته کرده دارو یا آب داده شود، چون ممکن است بلع بیمار هم مختل شده باشد، در نتیجه غذا یا آبی که به او داده می‌شود، موجب بسته‌شدن راه گلو و خفگی شود. بنابراین نباید هیچ اقدام خاصی انجام دهید و به جای آن سعی کنید بیمار را در اسرع وقت به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مجهز برسانید. توجه کنید مراکز درمانی کوچک هم نمی‌تواند به این افراد کمک کنند. نباید تصور کنید درمانگاه کوچک سر کوچه‌، بهترین انتخاب است. این افراد باید به مراکز مجهزی برسند که دارای حداقل امکانات مانند سی‌تی‌اسکن و متخصص مغز و اعصاب هستند تا در همان ساعت‌های اولیه درمان‌های لازم برای بیمار انجام شود.

آینده سکته مغزی

سکته مغزی در راس بیماری‌هایی است که باعث از کار افتادگی فرد می‌شود و با توجه به شیوع بالای آن به نظر می‌رسد از مشکلات عمده جوامع در آینده نزدیک است. براساس آمار150 تا 170 هزار سکته سالانه در ایران رخ می‌دهد که 30 درصد آنها به فوت منجر می‌شود؛ یعنی حدود 2 تا 5/2 برابر کشورهای پیشرفته. البته با کنترل عوامل خطرزای آن تا حدی می‌توان از بروز این مشکل کاست، اما نداشتن آی‌سی‌یوی مغــــز و اعصاب، امکانات کم، مجهز نبودن مراکز استان‌ها و نداشتن افراد مجرب و دوره‌دیده را باید از دیگر مشکلاتی دانست که نمی‌توان بسادگی از آنها گـــــــذشت. بنــــابراین به نظر می‌رسد ایجاد مراکز اختصاصی درمان سکته، الزامی و حیاتی​است.

منبع: نشریه سیب/ یلدا راه‌نجات