.svg)
فقر و ترس از آینده نتیجه هدفمندی یارانه‌ها؟
پارسینه: خانواده‌های فقیر مورد بررسی اعلام کردند فشار ناشی از افزایش تورم به اندازه‌ای بوده است که نه‌تنها تأثیر دریافت یارانه نقدی را خنثی کرده که توان خرید این خانواده‌ها را نیز کاهش داده است.
پارسینه: سالن اجلاس سران شلوغ و پر رفت و آمد بود و جمع بزرگی از کارشناسان و مدیران اقتصادی گرد هم آمدند تا درباره اقتصاد ایران بحث‌های تخصصی راه بیندازند و به مسئولان بگویند برای آینده چه باید کرد؟ در دومین روز از همایش اقتصاد ایران که روز دوشنبه برگزار شد، نهمین نشست این رویداد به موضوع هدفمندی یارانه‌ها و حمایت از خانوار اختصاص داشت و آمارها و ارقامی ارایه شد که حاصل تحقیق کارشناسان اقتصادی ایران بود. با حضور وزیر کار و رفاه امور اجتماعی، ٦ کارشناس برجسته اقتصاد کشور دستاوردهای پژوهشی خود را درباره هدفمندی یارانه‌ها و اقتصاد خانوار را عرضه کردند تا معلوم شود حال اقتصاد ایران پس از هدفمندی یارانه‌ها بهتر نشده و زندگی مردم نه‌تنها بهبود نداشته که در برخی محور‌ها سقوط را هم تجربه کرده است.
به گزارش شهروند، این پژوهش‌ها فاش می‌کنند که ترس مردم از آینده اقتصاد خانواده شان باعث شده است ایرانی‌ها برخلاف نظریه کارشناسان اقتصادی و با وجود دریافت یارانه شغل‌شان را ترک نکنند. آنها همچنین از کوچک شدن سفره فقرا می‌گویند و شاخص‌های فقر در استان‌های کشور را بررسی می‌کنند. شاخص‌هایی که از رنج تهرانی‌ها از مسکن بی‌کیفیت و خانه‌های کوچک می‌گوید. اینها و ده‌ها موضوع دیگر از مباحثی است که در دومین روز از همایش اقتصاد ایران مطرح می‌شد.
در دومین نشست اقتصاد ایران همچنین میزگردهای کارشناسی تشکیل شده و جمعی از صاحب‌نظران اقتصادی به ارایه دستاوردهای پژوهشی خود در حوزه‌های مختلف اقتصادی پرداختند. در میزگرد هدفمندی یارانه‌ها و تأثیر آن بر اقتصاد خانوار به موضوعات متنوعی پرداخته شد که به مرور به مهم‌ترین آنها می‌پردازیم.
دریافت یارانه موجب ترک شغل نشد
«جواد صالحی اصفهانی» دکترای اقتصاد اولین سخنران تخصصی این نشست بود که تأثیر دریافت یارانه نقدی بر اشتغال را مورد بررسی قرار داده است. براساس پژوهش‌های انجام‌شده توسط این کارشناس، دریافت یارانه نقدی موجب کاهش تمایل به کار یا ترک شغل نشده است. صالحی دراین‌باره می‌گوید: با وجود آن‌که تئوری‌های اقتصادی تأکید می‌کنند دریافت یارانه نقدی بر گرایش افراد فقیر نسبت به کار تاثیرگذار است اما بررسی‌های انجام‌شده حاکی از آن است که در جامعه ایران دریافت یارانه نقدی موجب کاهش معنی‌دار تمایل افراد به کار نشده است. این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده آن باشد که فشار و تأثیر تورم ٢ رقمی روی خانواده‌های ایرانی به اندازه‌ای بوده است که دریافت یارانه ٤٥هزار و ٥٠٠ تومانی نتوانسته است تمایل آنها را به کار کردن تغییر دهد. براساس این پژوهش حدود ٢٠درصد درآمد خانواده‌های فقیر ایرانی از محل دریافت یارانه نقدی تأمین می‌شود. مطالعات این کارشناس اقتصادی همچنین حاکی از آن است که دریافت یارانه نقدی نتوانسته است از تعداد افراد شاغل در یک خانواده ایرانی کم کند.
کاهش ١٧درصدی استفاده از خودرو شخصی
«زینب گل محمدیان» دکترای اقتصاد و پژوهشگر دانشگاه «سانتاکروز» ایالت کالیفرنیای آمریکا دیگر سخنران این نشست بود که به ارزیابی رفتار مصرفی خانواده‌های ایرانی پس از هدفمندی یارانه‌ها پرداخت.
براساس مطالعه این پژوهشگر اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها توانسته است گرایش خانواده‌های ایرانی به استفاده از سیستم حمل‌ونقل عمومی را افزایش دهد. به گفته گل محمدیان افزایش قیمت سوخت و حامل‌های انرژی موجب شده است تمایل خانواده‌های ایرانی برای استفاده از خودرو شخصی حدود ١٧درصد کاهش پیدا کند. این پژوهش نشان می‌دهد گرایش به استفاده از سیستم حمل‌ونقل عمومی درخانواده‌های ثروتمند ایرانی نسبت به خانواده‌های فقیر بیشتر شده است. گل محمدیان دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: براساس این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که افزایش قیمت سوخت خانواده‌های متمول را به نوعی رفتار صرفه‌جویانه در مصرف سوخت سوق داده است و این خانواده‌ها که معمولا دارای ٢ یا ٣ خودرو خانوادگی هستند میزان استفاده از خودرو شخصی را کاهش داده و استفاده از سیستم حمل‌ونقل عمومی را جایگزین کرده‌اند. به گفته گل محمدیان خانواده‌های فقیرتر به دلیل استفاده حداقلی و متناسب با نیاز ازخودروی شخصی، پس از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها تغییر الگوی رفتاری محسوسی نداشته‌اند.
هدفمندی یارانه‌ها سفره فقرا را کوچکتر کرد
براساس مطالعات این کارشناس اقتصاد اجرای طرح هدفمندی یارانه در زمینه مصرف کالاهای اساسی بیشترین ضربه را به قشر فقیر وارد کرده است. گلمحمدیان دراین‌باره می‌گوید: در این پژوهش ٧ مدل کالای اساسی شامل برنج، گوشت، نان، لبنیات، میوه، پوشاک و دخانیات موردبررسی قرار گرفت که پس از مطالعه وضع مصرف خانواده‌های روستایی و شهری این نتیجه به دست آمد که فقرا پس از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها در زمینه مصرف کالاهای اساسی بیشترین رنج را برده‌اند. گل محمدیان تأکید می‌کند: خانواده‌های فقیر مورد بررسی اعلام کردند فشار ناشی از افزایش تورم به اندازه‌ای بوده است که نه‌تنها تأثیر دریافت یارانه نقدی را خنثی کرده که توان خرید این خانواده‌ها را نیز کاهش داده است. این کاهش توان خرید به کوچکتر شدن سفره غذای فقرا و کاهش مصرف کالاهای اساسی توسط آنها انجامیده است.
قم و سیستان و بلوچستان رکوددار فقر مطلق
«علی مزیکی» یکی دیگر از کارشناس‌های اقتصادی نیز به مطالعه شاخص‌های رفاه خانوار در استان‌های مختلف پرداخته است که به گفته او این دسته از مطالعات می‌تواند در تخصیص بهینه منابع حاصل از درآمد هدفمندی یارانه‌ها موثر باشد. مزیکی در ابتدای سخنرانی خود تأکید کرد: در مطالعات خود پیش از هرچیز به بررسی فقر مطلق در ایران پرداخته‌ام و برخلاف گفته برخی از مسئولان نمی‌توان منکر فقر مطلق در ایران شد زیرا اگر آمارهای بین‌المللی را بررسی کنیم به خوبی متوجه می‌شویم که حتی در کشورهای پیشرفته‌ای مانند روسیه نیز فقر مطلق گزارش شده است و تنها در چند کشور بسیار توسعه‌یافته است که این شاخص به صفر رسیده است. این پژوهشگر مبنای مطالعه خود برای فقر مطلق را سرانه دریافت کالری دانست و گفت: براساس پژوهش‌های انجام شده استان قم به‌طور عجیبی به قعر جدول سقوط کرد و خانوار این استان به همراه سیستان و بلوچستان دارای بیشترین نرخ فقر مطلق شناخته شدند این درحالی است که خانوار استان تهران و البرز دارای کمترین نرخ فقر مطلق شناخته می‌شوند.
سرانه دسترسی ایرانی‌ها به امکانات بهداشتی یک چهارم جهان
در زمینه فقر سلامت و دسترسی خانواده‌های ایرانی به شاخص‌های بهداشتی استان‌های مرکزی کشور دارای بهترین میزان دسترسی به امکانات بهداشتی و خانواده‌های استان‌های جنوب شرقی و شمال شرقی کشور کم‌بهره‌ترین خانواده‌های ایرانی از نظر دسترسی به امکانات بهداشتی ارزیابی شدند. بنا بر اعلام این کارشناس اقتصادی، ٣٠درصد جمعیت کشور بدون هرگونه پوشش بیمه‌ای هستند و بیمه‌های رایگان پرطرفدارترین نوع پوشش بیمه‌ای برای ارایه امکانات درمانی در کشور است. این پژوهش همچنین نشان می‌دهد در شرایطی که سرانه دسترسی مردم ایران به بیمارستان ٣ تخت است میانگین دسترسی مردم جهان به خدمات بیمارستانی ١٣تخت به شمار می‌آید و ایران از این نظر در رتبه ١٢٢ دنیا قرار دارد.
فقر مسکن در پایتخت
این پژوهش همچنین به میزان دسترسی خانواده‌های ایرانی به مسکن پرداخته است. حداقل شاخص‌ها برای بررسی فقر مسکن در خانواده‌های ایرانی برخورداری از آب، برق، حمام، آشپزخانه و فضای کافی در نظر گرفته شده است. این پژوهش نشان می‌دهد برخلاف تصور عموم، خانواده‌های تهرانی از نظر فقر مسکن در وضع نه چندان مناسبی قرار دارند و بیشتر تهرانی‌ها از نداشتن فضای کافی برای زندگی رنج می‌برند. بررسی میزان رفاه خانواده‌های ایرانی از نظر دستیابی به سیستم حمل‌ونقل نشان می‌دهد درحالی‌که سرانه دسترسی به سیستم حمل‌ونقل عمومی در کشورهای پیشرفته ٤٠درصد جمعیت است در ایران این رقم حداکثر ١٩درصد است که این عدد مربوط به استان‌های تهران، البرز و خراسان است که به مترو دسترسی دارند. استان کردستان از این نظر در بدترین وضع است و سیستم حمل‌ونقل عمومی تنها ٥درصد جمعیت این استان را تحت پوشش قرار می‌دهد.
امکانات آموزشی خانواده‌های مرفه ١٧ برابر فقرا
«میثم‌هاشم خانی» دیگر پژوهشگر حاضر در این نشست بود. هاشم‌خانی به بررسی میزان توسعه آموزشی در استان‌های مختلف کشور پرداخته است. هاشم‌خانی در شروع سخنرانی خود به نبود آمار شفاف در زمینه توسعه آموزشی اشاره می‌کند و می‌گوید: در هیچ‌کدام از مستندات موجود به مدارس فاقد سرویس بهداشتی اشاره نشده است این درحالی است که در بررسی‌های میدانی خود با تعداد زیادی از مدارس مواجه شدم که میزان دستیابی آنها به امکانات آموزشی حتی به اندازه حداقل نبود و این مدارس حتی از داشتن سرویس بهداشتی نیز محروم بودند.
هاشم‌خانی به رتبه مدارس کشورهای منطقه از نظر دسترسی به تکنولوژی آموزشی اشاره می‌کند و می‌گوید: در شرایطی که کشورهای آسیایی مانند سنگاپور و کره‌جنوبی در صدر کشورهای جهان از نظر امکانات آموزشی قرار دارند و کشورهای امارات و قطر از این نظر در رتبه قابل توجهی قرار می‌گیرند وضع مدارس ایران از نظر دسترسی به تکنولوژی‌های آموزشی چندان تعریفی ندارد. این پژوهش نشان می‌دهد اختلاف دسترسی فرزندان خانواده‌های پردرآمد ایرانی به امکانات آموزشی ١٧برابر خانواده‌های فقیر است و میزان درآمد خانواده‌ها تأثیر معنی‌داری بر شاخصه فقر آموزشی دارد. به عبارت دیگر سایر معیارها برای دسترسی افراد به آموزش نامحسوس بوده و درحال حاضر میزان درآمد خانواده‌ها بر تحصیلات فرزندان و توسعه آموزش آنها حرف اول را می‌زند.
پرداخت حقوق ٧٠درصد از بازنشستگان از درآمدهای عمومی
«گرجی پور» کارشناس اقتصاد، آخرین سخنران تخصصی نشست بود. او میزان دسترسی شاغلان ایرانی به بیمه و مزایای بازنشستگی را مورد بررسی قرار داده است. براساس پژوهش‌های این کارشناس ٥میلیون نفر از شاغلان ایرانی خارج از پوشش بیمه بازنشستگی هستند. این افراد به صورت عمده کارگران شاغل در کارگاه‌های کوچک را تشکیل می‌دهند. این پژوهشگر با انتقاد از وابستگی شدید صندوق‌های بیمه به منابع دولتی می‌گوید: براساس مستندات موجود حقوق ٧٠درصد بازنشستگان کشور از محل درآمدهای عمومی تأمین می‌شود که این میزان وابستگی صندوق‌های بیمه به منابع عمومی باعث بدهکاری‌های کلان دولت شده است و علاوه بر این برای صندوق‌های بازنشستگی بحران ایجاد کرده است که این موضوع امنیت شغلی و درآمدی خانوار را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
نگرانی خانواده‌ها از امنیت اقتصادی باعث ترک شغل نشد
«حسین راغفر» کارشناس اقتصادی و عضو هیأت رئیسه نشست‌های تخصصی اولین همایش اقتصاد ایران در پایان، مباحث تخصصی طرح شده در این نشست را اینگونه جمع‌بندی کرد: بزرگترین مشکل کارشناسان اقتصادی و پژوهشگران ایرانی برای ارزیابی و سیاست‌گذاری اقتصاد کشور نبود آمار باکیفیت است. آمارهای تخصصی که باید مبنای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های کلان قرار بگیرد در چند‌سال اخیر سیاسی شده و این موضوع چالش اصلی کارشناسان برای ارزیابی صحیح وضع اقتصادی کشور و برنامه‌ریزی دقیق است. بنابراین این مسأله باید مورد توجه جدی دولت قرار گیرد.
راغفر در ادامه می‌گوید: تورم قابل توجه ٢ رقمی و رکود، اثر دریافت یارانه نقدی را به سرعت از بین برده است و افزایش ١٠٠درصدی قیمت دلار و هزینه‌های تولید باعث شده است اجرای این طرح نوعی نااطمینانی به آینده را در مردم ایجاد کند و افراد با وجود تئوری‌های اقتصادی مبنی بر تأثیر دریافت یارانه نقدی بر تمایل به کار، جرات ترک شغل خود را نداشته باشند.
او با اشاره به مثالی در این زمینه می‌افزاید: درست است که بیش از ١٠ تا ١٥ تن از نمایندگان مجلس به بدتر شدن وضع اشتغال در سال‌های اخیر اشاره کرده‌اند اما این تأثیر مطلقا به‌دلیل دریافت یارانه نبوده است و به فاکتورهای دیگری مربوط می‌شود به‌عنوان مثال بنده به گفته استاندار سیستان و بلوچستان استناد می‌کنم. افرادی در این استان زندگی می‌کنند که با وجود خانواده ١٠ نفره در‌سال تنها ٧٠٠هزار تومان درآمد داشته‌اند. این به آن معناست که فردی با شغل پرزحمتی مثل نگهداری دام تنها ماهی ٦٠ تا ٧٠هزار تومان حقوق دریافت می‌کرده که بعد از هدفمندی یارانه‌ها هر عضو خانواده این فرد ٤٥هزار و ٥٠٠ تومان دریافت کرده است. این موضوع یعنی شرایط اسفبار کاری باعث شده است فرد شغل خود را ترک کند نه درآمد اصل از یارانه نقدی.
راغفر همچنین تأکید می‌گوید: بنابه گزارش وزیر صنعت، معدن و تجارت بعد از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها ١٤هزار واحد تولیدی به صورت کامل تعطیل شده است که این رخداد رقم بزرگی از افراد را بیکار کرده است. بنابراین مجموع این عوامل باعث افزایش شمار بیکاران شده است نه صرفا دریافت یارانه نقدی.
ارسال نظر