جایگزین های احتمالی یارانه نقدی

به گزارش پارسینه ، پرداخت یا عدم پرداخت یارانه نقدی در سال ۹۴ همچنان چالش بزرگ اقتصادی دولتی است که نمی‌خواهد پایگاه اجتماعی خود را با حذف عده‌ای از مردم یارانه بگیر از دست بدهد اما در عین حال می‌داند که این کار دیر یا زود باید انجام شود.

شاید به همین دلیل است که در چند روز اخیر زمزمه‌های حذف یارانه بگیرهای پردرآمد قوت گرفته و نیلی، مشاور اقتصادی حسن روحانی خبر از آغاز مطالعات حذف پردرآمد‌ها داده است. حذفی که باید ابتدای امسال انجام می‌شد اما دولت ترجیح داد فعلا اضافه‌ کردن افراد جدید به لیست یارانه‌بگیران را در دستور کار قرار دهد.در واقع ماجرا ی جدی شدن زمزمه حذف پر درآمد‌ها در سال جدید از آنجا کلید خورد که زنگنه وزیر نفت پرداخت حجم بالای یارانه نقدی را برای صنعت نفت له‌کننده عنوان کرد. پس از آن بود که مشاور رئیس‌جمهوری در امور اقتصادی از آغاز مطالعات مقدماتی برای حذف یارانه گروه‌های پردرآمد خبر داد و نوبخت نیز با وزیر نفت ابراز همدردی کرد.

محمد باقر نوبخت سخنگوی دولت درباره پرداخت ماهانه سه هزار و پانصد میلیارد تومان یارانه از سوی صنعت نفت و اینکه وزیر نفت در نشست اخیر خود با خبرنگاران پرداخت این حجم از یارانه را له‌کننده عنوان کرده است، گفت: ضمن همدردی با وزیر محترم نفت که البته احساس درد ما بیشتر از ایشان است؛ باید با همفکری و همکاری با یکدیگر راه‌حلی مناسب برای این حجم از یارانه پیدا کرد. سخنانی که رنگ و بوی جدی تری به حذف یارانه نقدیی داد که این روز‌ها بیشتر رنگ و بوی سیاسی به خود گرفته و البته هر از گاهی شایعاتی در خصوص نحوه جایگزینی آن روی خط رسانه‌ها می‌رود. شایعاتی که افکار عمومی را گیج و نگران کرده و بالاخره هنوز مشخص نیست تکلیف یارانه نقدی و مردمی که نگران از حذف آن هستند چه خواهد بود.

سبد کالا اولین کاندید برای جایگزینی یارانه نقدی

از‌‌ همان روزهایی که دولت تصمیم خود برای دادن سبد کالا را اعلام کرد، زمزمه‌های جایگزینی آن با یارانه نقدی زمینه را برای نگرانی‌های تازه مردم در روزهای گرانی و مشکلات اقتصادی فراهم کرد تا سبد کالایی که محدود به مرغ و تخم مرغ و پنیر و روغن و برنج بود؛ اولین کاندیدای رسمی جایگزینی با یارانه نقدی لقب گیرد.

در این میان اما کار‌شناسان اقتصادی هم بودند که جایگزینی سبد کالا بجای یارانه‌های نقدی مقرون به صرفه برای همه قشر جامعه می‌دانستند و اعلام می‌کردند این کار باعث پایین آمدن تورم با سرعت بالا می‌شود.

به عنوان مثال، ایرج ندیمی، ناب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در ان روز‌ها در مورد ارائه سبد کالا از سوی دولت به مردم گفته بود: اینکه دولت به جای پول، کالا به مردم می‌دهد، قطعاً کار خوبی بوده و مهم این است که معیشت مردم مدیریت شود و در صورتی که کالا از نظر ضرورت معیشتی و نیز محل پرداخت آن از سوی دولت در راستای حمایت از تولید باشد، آثار تورمی نخواهد داشت. تا زمزمه‌های اینجایگزینی جدی‌تر شود.

سرانجام اما درحالی که برخی از مسوولان وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرده بودند دولت قصد دارد ارائه سبد کالایی را جایگزین پرداخت یارانه‌ نقدی کند وزیر صنعت، معدن و تجارت این موضوع را رد کرد. ماجرا هم از این قرار بود که یک مقام آگاه در وزارت صنعت، معدن و تجارت گفته بود: ارائه‌ سبد کالایی پیش درآمد‌ی برای حذف یارانه‌های نقدی است. به گفتهٔ وی دولت در صحبت‌های خود به طور ضمنی احتمال حذف یارانه‌های نقدی را مطرح کرده و قرار است با ارائهٔ سبد‌های کالایی را جایگزین پرداخت یارانه‌های نقدی کنداما محمدرضا نعمت‌زاده این ادعا را رد کرد و گفت: سبد کالایی هدیه‌ای است که دولت برای برای گروهی از جامعه درنظر گرفته و یارانه نیست. وی ادامه داد: دولت و وزارت صنعت، معدن و تجارت لیستی را تهیه و بر اساس آن افراد مشمول دریافت سبد کالایی مشخص شده‌اند.

بعد از ان هم نوبخت اعلام کرد: این‌که روش نقدی در سال ۱۳۹۳ کاملا قطع شود و پرداختی‌ها غیرنقدی باشد به هیچ عنوان اجرایی نخواهد شد.در این رابطه همچنین معاون توسعه بازرگانی داخلی وزارت صنعت، معدن و تجارت گفت که با توجه به افزایش قیمت برخی کالا‌ها براثر تحریم‌ها، قرار شد سبد کالا به مردم اهدا شود و این امر به ۱۴ تا ۱۵ میلیون نفر تعلق می‌گیرد و به این ترتیب بود که ماجرای سبد کالا و جایگزینی آن با یارانه نقدی منتفی شد.

کارت اعتباری آری، یارانه نقدی خیر!

بعد از آن اما به نظر می‌رسید یکی از برنامه‌های جدی دولت حذف پرداخت نقدی یارانه و جایگزین کردن آن با شیوه‌های بهتر و کارآمد‌تر، ارائه «کارت اعتباری انرژی» است. طرحی که آن را شرکت ملی نفت ایران در ابتدای سال جاری ارائه کرد اما پس از رونمایی از آن در هیاهوی خبر‌ها گم شد.

اوایل اردیبهشت ماه سال ۹۳ بود که خبر رسید همزمان با اجرای فاز دوم قانون هدفمندی یارانه‌ها، شرکت ملی نفت طرح جدیدی را کلید زده است که به موجب آن قرار است یارانه نقدی بخش تولید و مردم را حذف کنند و یارانه پرداختی معمول در قالب کارت‌ اعتباری انرژی شارژ و ماهانه صرف پرداخت قبض حامل‌های انرژی شود.

در واقع در طرح کارت اعتباری انرژی که شرکت ملی نفت ایران ارایه کرده بود، اینگونه عمل می‌شد که در گام اول به تولید و در گام بعدی به هر خانوار ایرانی یک کارت اعتباری انرژی ارایه شود و افراد بتوانند از طریق این کارت هزینه‌های قبض‌های آب، برق و گاز و هزینه بنزین و گازوییل و گاز مایع مصرفی ماهانه خود را بپردازند.

در این روش قرار بر این بود که سهمیه هر ایرانی از حامل‌های انرژی (مطابق با قیمت‌های آزاد انرژی) به‌صورت ریالی محاسبه شده و در دوره‌های تعیین شده (ماهانه، فصلی یا سالانه) مانند یارانه فعلی به کارت انرژی سرپرست خانوار واریز ‌شود. با این تفاوت که موجودی این کارت به‌صورت نقدی قابل برداشت نیست و سرپرست خانوار فقط برای پرداخت هزینه‌های انرژی به‌صورت قبض یا دیسینسر جایگاه سوختگیری می‌تواند از آن استفاده کند.

همچنین بر اساس گزارش‌ها، این کارت‌ها قرار بود بر اساس الگوی مصرف خانوار‌ها شارژ شوند و چنانچه خانواده‌ای مازاد بر الگوی تعیین‌شده مصرف کند، باید مازاد هزینه‌ها را به‌صورت نقدی و با قیمت آزاد بپردازد.

البته این طرح پیش از این نیز در دولت دهم و در سال ۸۸ توسط مرکز پژوهش‌های مجلس به دولت پیشنهاد داده شده بود؛ طرحی که عنوان می‌کرد دولت می‌تواند به‌جای پرداخت یارانه نقدی به مردم، کارت‌های اعتباری را در اختیار افراد قرار دهد تا هزینه‌ حامل‌های انرژی را با کمک آن بپردازند و اگر در مصرف انرژی صرفه‌جویی کردند و توانستند مبلغی از اعتبار شارژشده را پس‌انداز کنند، این اعتبار هر سه‌ماه یک‌بار در قالب پول نقد قابل برداشت است.

بعد از اعلام این خبر اما، مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت هم آن را به‌طور رسمی تایید کردتا نشان ‌دهد این شرکت آمادگی دارد تا شش‌ماه آینده یارانه‌های نقدی را به یارانه غیرنقدی تبدیل کند و آن را در قالب کارت اعتباری انرژی با عنوان «سهمیا» توزیع کند اما این اتفاق هنوز رخ نداده است.

با این حال، این روز‌ها با جدی شدن زمزمه‌های حذف یارانه بگیران پر درآمد، از تیم اقتصادی دولت زمزمه‌هایی به گوش می‌رسد مبنی بر اینکه این طرح فراموش نشده است و طی چند ماه گذشته با کار‌شناسی و مطالعه نقاط ضعف و قوت آن شناسایی شده است.

در همین رابطه یک منبع آگاه در معاونت برنامه‌ریزی رئیس‌جمهوری به رسانه‌ها گفته: دولت به دنبال اجرای درست قانون هدفمندی است و اصلاح ساختار‌ها و شیوه‌های نادرست گذشته کاری زمان‌بر است. به گفته وی، گزینه‌های مختلفی برای جایگزینی با یارانه نقدی در دست بررسی است که هنوز هیچ‌کدام از آن‌ها نهایی نشده است.

وی هدف دولت از این مهم را بهبود معیشت خانوار‌ها و تاثیرگذارترکردن یارانه نقدی در اقتصاد خانواده دانسته و افزوده: مسلما اگر تیم کار‌شناسی به این نتیجه برسد که پرداخت نقدی می‌تواند تاثیر بیشتری در اقتصاد مردم داشته باشد همین روند تداوم خواهد داشت اما با توجه به بررسی‌های صورت گرفته جایگزین کردن یارانه نقدی با دیگر طرح‌های حمایتی می‌تواند آثار مثبت به‌مراتب بیشتری بر اقتصاد خانواده بگذارد اما در هر حال هنوز خبری از این طرح نیست و در حد شایعه باقی مانده است.

پرداخت کارانه به جای یارانه؟

حالا هم به تازگی معاون رفاه وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با بیان اینکه در صورت رفع احتمالی تحریم‌ها، اشتغال افزایش پیدا نمی‌کند مگر آنکه سیاست اشتغال عمومی دنبال شود، گفت: به جای آنکه یارانه بدهیم باید با استفاده از فرصت‌های جدید به سیستم اقتصادی، کارانه پرداخت شودتا مورد جدیدی برای جایگزینی یارانه رونمایی شود. هر چند این اظهارات بیشتر به اختصاص یارانه به بخش‌های اقتصادی باز می‌گردد اما در هر حال روشی است برای رهایی دولت از پرداخت یارانه!

احمد می‌دری، در نشستی با مدیران کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی و اعضای اتاق تعاون ایران درباره راهکارهای رسیدن به رفاه از مسیر تعاون، اظهار داشت: با توجه به ساختار مالکیت، تعاونی‌ها در کل دنیا بهترین ظرفیت برای توزیع عادلانه درآمد و تولید با هزینه پایین را دارند.
می‌دری با بیان اینکه تعاونی‌ها موجب تولید با هزینه کمتر و توزیع عادلانه درآمد میان مردم می‌شوند، افزود: با توجه به شکل مالکیت در تعاونی‌ها بهترین ظرفیت‌های اشتغالزایی در این بخش وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه پرداخت یارانه به جای کارانه منجر به سستی و تنبلی سیستم می‌شود، ادامه داد: در صورت پرداخت کارانه فرصت‌های جدید شناسایی شده و در حوزه‌های جدیدی ورود پیدا خواهیم کرد. وی با تاکید بر اینکه برای افزایش اشتغال باید زیرساخت‌ها فراهم شود، گفت: برای ایجاد اشتغال جوانان باید تدبیری اندیشیده شود.

به این ترتیب به نظر می‌رسد، گزینه‌های روز میز حسن روحانی برای جایگزینی یارانه نقدی زیاد است و یا حداقل شایعات در این خصوص بسیار است تا جایی که بالاخره مشخص نیست آیا اصلا چیزی جایگزین یارانه نقدی خواهد شد یا فقط این پر درامد‌ها هستند که از یارانه بگیری حذف می‌شوند؟