درباره نقش آیت الله کاشانی در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲

عکس لبخند او در بازدید از خانه غارت شده مصدق بعد از کودتا، بسیار معروف است. نامه معروف آیت الله کاشانی ، در روز قبل از کودتا به مصدق که فقط یک سطر بود و نسبت به کودتا توسط زاهدی هشدار داده بود، ابهامات زیادی دارد .

از جمله اینکه: کسی که مدعی است این نامه را به دست مصدق رسانده در ان روزها زندانی بود یعنی دکتر حسن سالمی، نوه دختری کاشانی» . همچنین این نامه دست سالمی چه می کند؟ او نامه را در سال 1358 افشا کرده است. منطق این است که این نامه در آرشیو خانوادگی دکتر مصدق باشد، چون گیرنده نامه است . ولی چرا این نامه دسشت فرستنده است؟!

سوم اینکه با بغضی که کاشانی از مصدق در دل خود بوجود آورده بود، چه انگیزه ای برای هشدار درباره کودتای زاهدی به مصدق داشت؟! البته شواهد امر بر وجود اصل نامه است . یعنی نامه اصالت دارد . ولی در پاسخ شبهات سه گانه فوق، دکتر محمدعلی همایون کاتوزیان، در کتاب «مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران» ،

این دلایل را می آورد: در مورد زندانی بودن حسن سالمی ، نوه کاشانی و حامل پیام، او در 27 مرداد به قید کفالت آزاد میشود و سند آن در آرشیو دادگستری تهران موجود است. در مورد شبهه دوم که چرا نامه در دست فرستنده است نه گیرنده، باید گفت که بعد از غارت خانه دکتر مصدق در بعدازظهر روز 28 مرداد، سرلشکر نادر باتمانقلیچ، گاوصندوق خانه مصدق را غارت کرده و نامه را به آیت الله کاشانی باز می گرداند. و اما در مورد ابهام سوم که نیت کاشانی از نگارش این نامه سه سطری باید گفت،

دکتر مصدق، فاز اول پروژه کودتا در روز 25 مرداد را در نطفه خفه کرده بود. در روز 26 مرداد و صبح 27 مرداد، مصدق بازی را برده بود ، شاه به خارج از کشور گریخته بود. گروههایی از مردم مجسمه های رضاشاه و محمدرضاشاه را پایین کشیده بودند.

مرحوم دکتر سیدحسین فاطمی، وزیرامورخارجه دکتر مصدق، پایان حکومت پخهلوی را اعلام کرد و خواهان برپایی جمهوری در ایران شد. اما دکتر مصدق هرگز این پیشنهاد را نپذیرفت چون به قانون اساسی مشروطه باور داشت. خلاصه اینکه تا ظهر 27 مرداد، مصدق در اوج بود. تحلیل کاشلنی این بود که مصدق، فاز دوم کودتا که قرار بود 28 مرداد اجرا شود را هم می تواند سرکوب کند، لذا برای اینکه دل مصدق را به دست آورد آن نامه را نوشت تا کمی از کدورت ها با مصدق بکاهد.

اما نقل هایی هست که آقای کاشانی از CIA بابت سازماندهی چند تجمع در تهران برعلیه دولت مصدق، پول گرفته است. باید گفت که سند و دلیل محکمی برای این مساله وجود ندارد. فقط در کتابچه مارک گازیوروسکبی که بعدها این خاطرات به عنوان ضمیمه در کتاب «ملی شدن صنعت نفت» نوشته مرحوم سرهنگ غلامرضا نجاتی چاپ شد، آمده است که، ازطرف جاسوسان به شخصی بنام دوستدار، که از نزدیکان کاشانی بود، 10 هزار دلار پرداخت شد تا به دست آیت الله کاشانی برسد. اما شاهد محکمی دال بر رسیدن این پول به دست کاشانی وجود ندارد. تازه همین خاطرات گازیوروسکی هم کاملا قابل اطمینان نیست.

محمد محبی/ روزنامه نگار