اگر بلع طبیعی دچار اختلال شود!

مهسا مقدم، کارشناس گفتاردرمانی با اشاره به اینکه بلع شامل سه مرحله دهانی، حلقی و مروی است، می‌گوید:مرحله دهانی بلع شامل حرکت دادن ماهرانه لقمه در دهان است که در آن لب‌ها، فک، زبان، نرم کام، عضله‌های مربوط به جویدن و عضلات گونه درگیر می‌شوند.

در این مرحله لقمه بوسیله زبان بین دندان‌های آسیاب قرار گرفته، جویده شده، به قطعات کوچک تبدیل می‌شود و با بزاق لازم برای بلع مخلوط می‌شود، پس از آن مواد دوباره روی زبان قرار گرفته و به حلق دهانی منتقل می‌شوند. این مرحله ارادی است و مواردی نظیر اندازه لقمه، مزه و دمای غذا کاملاً حس می‌شود.

به گفته او، در مدت آماده‌سازی غذا عقب زبان و نرم کام به هم نزدیک شده و باعث جلوگیری از ریختن غذا به حلق می‌شود و فرد می‌تواند به تنفس ادامه دهد. پس از آماده‌سازی لقمه، زبان کوچک بالا رفته، لب‌ها و عضلات گونه منقبض شده، بخشی از زبان به سقف دهان فشار آورده و لقمه به مرحله بعدی انتقال می‌یابد، باید متذکر شد که حرکت زبان در این مرحله بسیار مهم و ضروری است.

مقدم در ادامه می‌افزاید: در مرحله حلقی غذا بدون اینکه وارد مسیر تنفس شود از حفره دهان به مری منتقل می‌شود. این مرحله کاملاً غیر ارادی است و ممکن است در یک مرحله یا به صورت پیوسته انجام شود. لقمه پس از ورود به مری با انقباض عضلات بالایی و شل شدن عضلات پایین‌تر به سمت معده حرکت می‌کند که به این مرحله، مرحله مروی می‌گویند.

اختلالات بلع

بلع آسیب دیده علاوه بر ایجاد اثرات نامطلوب بر کیفیت زندگی و رضایت افراد، خطراتی مثل خفگی یا عفونت‌های تنفسی را نیز به دنبال خواهد داشت. این گفتاردرمان ادامه می‌دهد: سرفه فراوان و احساس خفگی هنگام تغذیه، خلط سینه، جویدن دشوار، بلع دردناک، طولانی شدن مدت غذا خوردن، ریختن بزاق دهان به بیرون، بی‌میلی به غذا و کم شدن وزن می‌توانند از نشانه‌های اختلالات بلع در فرد باشند.

درمان اختلالات بلع

از آنجا که عمل بلع یکی از حیاتی‌ترین نیازهای هر انسانی است، در صورت وجود اختلال در این مکانیسم حتماً باید هر چه سریعتر نسبت به رفع مشکل اقدام لازم را انجام داد.

مقدم با اشاره به نزدیکی اندام‌های دخیل در بلع با اندام‌های گفتاری، حضور یک گفتاردرمانگر به عنوان عضو اصلی تیم توانبخشی در درمان این اختلالات را ضروری دانسته و می‌افزاید: گفتاردرمانگر باید میزان ناتوانی‌های عصبی - عضلانی در اندام‌های درگیر در بلع را ارزیابی کرده و درمان مناسب را برای بیمار برنامه‌ریزی کند.

در برنامه درمان، بهبود مکانیزم بلع و حذف آسپیراسیون یعنی پریدن غذا یا مایعات به مسیر تنفس که خطر خفگی را ایجاد می‌کند، مورد نظر است. یکی از روش‌های درمان، آن است که با تغییر وضعیت سر یا بدن، جریان غذا و ابعاد مسیر حلقی را تغییر داده و باعث تسهیل بلع و جلوگیری از آسپیراسیون می‌شود.

تکنیک‌هایی که در این روش استفاده می‌شود شامل عقب بردن سر، پایین بردن چانه، چرخش سر به سمت آسیب دیده و خوابیدن به یک سمت بر اساس نوع مشکل فرد است. در روش دیگر تأکید بر حواس داخل دهانی و افزایش آگاهی فرد از این حواس است. به گفته او، افزایش فشار قاشق روی زبان، ارائه لقمه ترش، سرد یا گرم از تحریکاتی است که می‌توان مورد استفاده قرار داد حتی در برخی مواقع با تغییر حجم لقمه و کاهش سرعت ارائه غذا به فرد می‌توان از خطر آسپیراسیون کاست.

در صورتی که در بیمار به دلیل شرایط خاص مثل مشکلات شدید حرکتی یا درکی استفاده از این روشها کارآمد نباشد می‌توان غلظت‌های خاص را از برنامه غذایی فرد حذف کرد به طور مثال از ارائه مایعات رقیق به فرد جلوگیری کرد.

مقدم در خاتمه با بیان اینکه در شیرخواران و کودکان دچار مشکل بلع، ارزیابی دقیق و مشخص کردن قسمت آسیب دیده یا ضعیف ضروری است، می‌افزاید: معاینه جسمانی، بررسی روند رشد ونمو کودک، معاینه سیستم عصبی، بررسی ساختارهای دهانی صورتی و معاینات قلبی عروقی از کارهای لازم پیش از شروع درمان است.