داروي ايراني ايــدز کجاست؟

او آن زمان نه فکر مي‌کرد که گفتمان سوم تير در جبهه‌اي به نام «پايداري» فرود آيد و نه حافظه کوتاه‌مدت شهروندان، خبرش را سال‌ها بعد جويا باشند. او از دارويي ايراني با منشا کاملا گياهي مي‌گفت؛ که بعد از 90 روز مصرف، سيستم ايمني بدن مبتلايان را تقويت کرده و تا دوسال پس از قطع مصرف، ميزان سلول‎‌هاي دفاعي بدن را بالا نگه مي‌دارد. دارويي که به کشف اول معروف بود اما همان زمان گفته مي‌شد که اين داروي گياهي در کشورهاي ديگر، به‌خصوص در روسيه استفاده مي‌شده است؛ اما نه در بيماران مبتلا به ويروس اچ‌آي‌وي.

مي‌گفتند دارويي بدون عارضه کشف شده است. کامران باقري‌لنکراني در حضور همکاران و وزراي سابق بهداشت گفته بود: «اين تحقيقات از اواخر دهه 70 شروع شده و دارو حاصل تلاش 6 ساله‌ يک تيم پزشکي از متخصصان علوم پايه و کارشناسان باليني با همکاري 15 مرکز در داخل کشور و تلاش برخي از موسسات تحقيقاتي خارجي است و برخلاف تمام داروهاي قبلي، اين دارو عوارض مهمي ‌ندارد.» در آن نشست تالار امام، رسول ديناروند که آن زمان معاونت غذا و داروي وزارت بهداشت را برعهده داشت، توضيح داد: «اين دارو با حمايت دفتر همکاري‌هاي فناوري رياست‌جمهوري و توسط شرکت «پارس‌روس» که محققان بسياري در آن مشغول پژوهش هستند، عرضه شده و در 6-5 سال گذشته کارآزمايي‌هاي باليني مختلف‌ در چند مرکز دانشگاهي و بيمارستاني روي اين دارو صورت گرفته است. همچنين پرونده اين دارو مدت سه سال است که در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي تحت بررسي بوده و دو ماه پيش به تاييد کميسيون قانوني ساخت داروها در وزارت بهداشت رسيده است.» اما همان زمان گفته مي‌شد که شرکت «پارس‌روس» يک شرکت تحقيقاتي است که امکانات لازم براي توليد انبوه اين دارو را ندارد. در پاسخ به اين ابهام، ديناروند گفت:«اين شرکت در حال حاضر، از امکانات مراکز ديگر مانند «انستيتو پاستور ايران» استفاده مي‌کند و درباره توليد انبوه، در نهايت خود شرکت «پارس‌روس» بايد تصميم‌گيري کند.» به گفته ديناروند، «IMOD داروي ايراني ضد ايدز، بعد از

6 سال در دسترس است که پس از حل مسائل مربوط به پروتکل درماني و تامين هزينه‌هاي آن تا پايان سال عرضه خواهد شد و در اختيار 5هزار بيمار مبتلا به ايدز در کشور قرار خواهد گرفت و صدور و عرضه آن در ديگر کشورها نيز در دست پيگيري است.»

اميدواري آقاي وزير

اما باقري‌لنکراني اميدوار بود و از کشف بزرگ درماني مي‌گفت که با مشارکت دانشمندان روسي يا دانشمندان سوئدي در دانشگاه تهران شروع شده و رسانه‌هاي همسو با سياست‌هاي دولت آن روزها همراه‌تر بودند: «اين دارو با تقويت سيستم ايمني و افزايش تعداد سلول‌هاي CD4، يا سلول‌هاي دفاعي، بدن بيمار را در مقابل عوارض عفونت تقويت کرده و باعث عمر طولاني‌ بيمار مي‌شود.» باقري‌لنکراني توضيح داد: «با وجود اينکه اين داروي جديد در حال ثبت در اروپاست، برخي از کشورها خواستار استفاده از اين دارو شده‌اند؛ چرا که اين دارو مي‌تواند به‌عنوان داروي همراه، در کنار داروهاي ضد‌ ويروس ايدز، تحول مهمي ‌در درمان بيماري ايدز به‌ويژه در مرحله علامت‌دار شدن بيماري به‌وجود آورده و سال‌هاي عمر طولاني‌تر و با کيفيت بالاتري را براي بيماران در پي داشته باشد.» وزير بهداشت دولت نهم بار ديگر در اواسط شهريور همان سال، در پنجاه‌وسومين اجلاس وزراي بهداشت کشورهاي منطقه مديترانه شرقي در اصفهان به کشف داروي ايراني اشاره کرد: «اين دارو براي کنترل ايدز موفقيت چشمگيري داشته و مصرف موقت آن آثار نسبتا طولاني برجاي مي‌گذارد و هيچ شباهتي براي آن وجود ندارد. اين داروي جديدي است که گرفتن مجوز آن در حال اقدام است و پيگيري ثبت جهاني نيز جزو اقدامات درحال پيگيري است.»

نقدي بر ادعاي کشف

بازار تبليغات در آن دوران پررونق بود و متاسفانه اشتباهات مسئول وقت روابط عمومي وزارت بهداشت (عباس زارع‌نژاد) که تصادفا اين‌روزها هم مسئوليت روابط عمومي وزارت بهداشت را بر عهده دارد، در آن زمان که جشن ملي برگزار کردند و بارها و بارها به بهانه‌هاي مختلف دست به تبليغ رسانه‌اي زدند واقعا رفتار مديريتي مناسبي نبود اگرچه بعيد است کامران باقري‌لنکراني و دوستانش هنوز بر سر حرف 8 سال پيش خود باشند که گفته بودند: «آيمود، کشف بزرگ ايراني، بيماري ايدز را درمان مي‌کند.» آنها مي‌گفتند داروي آيمود در سه مرحله آزمايشگاهي، حيواني و انساني در 5 سال مورد بررسي قرار گرفته است و کليه ويروس‌هاي بيماري را از بين مي‌برد. همان زمان، روزنامه شرق، در مقاله‌اي با عنوان «تاملي در ادعاي کشف داروي ايدز» نوشته بود: «آيا تاکنون دارويي در دنيا کشف شده که مراحل آزمايشگاهي، حيواني و انساني يک ‌دوره 5 ساله را طي کرده باشد و بعد از 5 سال به نتيجه برسد، ليکن در هيچ منبع علمي و تحقيقاتي گزارش يا مقاله‌اي راجع به نتايج فعاليت‌ها به چاپ نرسانده باشند؟ براي کشف دارو، پس از طي مرحله آزمايشگاهي و اعلام نتايج علمي موفقيت‌آميز، مرحله دوم که مرحله آزمايش برروي حيوانات است شروع شده و پس از کسب نتايج موفقيت‌آميز روي حيواني که بايد به تاييد منابع علمي و چاپ مقالات پژوهشي منجر شود فاز سوم يا مرحله انساني شروع مي‌شود که براي اين فاز نياز به تغيير دارو از نوع انساني به نوع حيواني است به‌خصوص در مورد بيماري ايدز که اين ويروس فقط در بدن انسان توليد بيماري مي‌کند. حال بايد پرسيد آيا پژوهش‌هاي مورد ادعاي محققان اين طرح در کدام آزمايشگاه انجام و در کدام محفل علمي ارائه و تاييد شده است؟ از آن مهمتر تاييد گزارش‌هاي ارائه شده توسط محققاني که خود در پروژه فعال نبوده و داراي رتبه علمي-‌پژوهشي در محافل ملي و بين‌المللي هستند بايد به تاييد برسد و پس از آن مي‌توان در سطح اجتماع و رسانه ملي چنين کشفي را اعلام کرد. نکته ديگر، ادعاي محققان اين پروژه در ارتباط با عدم داشتن عوارض جانبي دارو در بيماران است. من در درمانگاهي که فعاليت مي‌کنم تعداد کثيري از بيماراني که در اثر مصرف اين دارو عوارض دارويي داشته‌اند را معاينه کرده‌ ليکن سوال مهم‌تر آن است که زمان بروز عوارض دارو چه مدتي است؟...کدام آزمايشگاه در ايران هست که توان انجام اين فعاليت را داشته باشد؟...» محمدرضا ستايش، مدير دفتر مقابله و پيشگيري اچ‌آي‌وي سازمان ملل، هم 20 شهريور 1385 در مورد کشف داروي ايدز به روزنامه شرق گفت: «اطلاعات دقيقي درخصوص کشف داروي ايدز در ايران نداريم. اميدواريم اطلاعات درباره اين دارو در اختيارمان قرار گيرد. اما بهتر است براي پيشرفت علمي، روال علمي و معمول طي و از شلوغ‌کاري پرهيز شود.»

بعد از 5 سال؛ سرنوشت آيمود

از وزارتخانه رفته بود؛ يا با قهر يا براي مصلحتي که او نيز چون تعدادي از اعضاي حلقه احمدي‌نژاد مي‌خواست خود را از حضور و نفوذ اسفنديار رحيم‌مشايي در دولت دهم دور کند. اما مهم‌ترين کشف دوره وزارتش هنوز تحت پوشش بيمه‌اي نبود و خبري از بررسي اين دارو‌ها در شورايعالي بيمه هم به گوش نمي‌رسيد يا ديگر وزارت بهداشت از اين دارو حمايت نمي‌کرد. اين را وزير بهداشت بعدي، مرضيه وحيد‌دستجردي در بهمن‌ماه سال 1389 گفت؛ يعني حدود 5 سال بعد. وحيددستجردي با تاکيد بر آنکه «372 قلم از 592 قلم داروهاي گياهي بايد وارد بيمه‌هاي درماني شوند»، گفت: «در راس اين دارو‌ها، آنژي پارس (موثر در درمان زخم پاي ديابتي) و آيمود (تقويت‌کننده سيستم ايمني و ضدبيماري ايدز) قرار دارند که وارد سيستم بيمه‌اي نشده‌اند.» گرچه قرار بود اين دارو به‌صورت رايگان در اختيار بيماران قرار گيرد و بيماران خارجي با آيمود ايراني درمان شوند. دارويي که در تهيه آن از عصاره سه گياه استفاده شده و به شکل تزريقي در بازار وجود دارد و قرار بود به شکل خوراکي هم تهيه شود؛ اما سرنوشتش تا مدت‌ها چون ديگر وعده‌ها درباره اين دارو نامعلوم بود. مي‌گفتند تنظيم‌کنندگي سيستم ايمني بدن، خواص آنتي‌اکسيدان قوي، محرک ساخت اينترفرون گاما و محرک آزادسازي انرژي سلولي از خواص و اثرات شناخته شده آيمود است.

رسيدگي به ادعاي کشف يک دارو وظيفه مجلس نيست!

اما موضع نمايندگان مجلس در برابر اين ادعا جه بود؟ حسينعلي شهرياري، رئيس کميسيون بهداشت دوره هشتم و نهم مجلس، دراين‌باره مي‌گويد: «آيمود يک داروي معمولي است که براي تقويت سيستم ايمني بدن از آن استفاده مي‌شود نه کشف بزرگ درماني؛ اگرچه در آن دوره بسيار درباره‌اش تبليغ کردند، گفتند و نوشتند. البته وظيفه مجلس شوراي اسلامي هم رسيدگي به ادعاي کشف يا سرنوشت يک دارو نيست مگر اينکه قانون مصداق اين ورود مجلس را مشخص کند.»

سريال IMOD

عباس صداقت، رئيس اداره ايدز وزارت بهداشت در دي‌ماه سال 1390 با عنوان اين مطلب که داروي آيمود، در انتظار اخذ مصوبه «کميته مراقبت و درمان» کشوري است تا بتواند به طور رسمي وارد دستورالعمل درمان HIV شود، گفته بود: «اصولا دارو‌ها براي اينکه بتوانند وارد فارماکوپه دارويي کشور شوند، ‌بايد چند مرحله را پشت سر بگذارد که داروي آيمود تمامي اين مراحل از جمله مرحله کارآزمايي باليني را پشت سر گذاشته و در مرحله نهايي آزمايشات باليني قرار دارد که نتايج بسيار موفقيت‌آميزي داشته است. اما به طور دقيق نمي‌توان زمان آن را اعلام کرد ولي پيش‌بيني مي‌کنيم در سال 1391 اين موضوع تمام شده باشد.» هنوز تحقيقات درباره بيماري ايدز يا «نشانگان نقض اکتسابي ايمني» که در اثر ويروسي به نام اچ‌آي‌وي يا «ويروس نقص ايمني انسان» به‌وجود مي‌آيد، ادامه دارد و هنوز روي داروي گياهي آيمود تحقيق و بررسي انجام مي‌شود و تلاش براي پيداکردن راهي براي درمان بيماري اچ‌آي‌وي هم همين‌طور. خبرِ خوش کشف داروي ايدز، توجه جهاني را به خود جلب کرد؛ اگرچه بي‌ثمر بود يا کم‌اثر. کشفي که لنکراني 5 سال بعد در موسم انتخابات رياست‌جمهوري مي‌خواست آن را جزو کارنامه افتخارات خود قرار دهد اما در نهايت، نه داوريي براي درمان ايدز کشف شد و نه وزير بهداشت دولت نهم امکان حضور در انتخابات رياست‌جمهوري را پيدا کرد تا اين روزها وزير پرمصاحبه و فعال احمدي‌نژاد در حاشيه و سکوت روزگار بگذراند. شايد آن سال‌ها، هياهو براي هيچ بود پشت تريبون‌هاي داغ.

عباس صداقت/رئيس اداره کنترل ايدز وزارت بهداشت

تحقيق در مورد اين دارو سخت است

گروهي از محققان کشور داروي آيمود را معرفي کردند که به عنوان تقويت‌کننده سيستم ايمني در کنار داروهاي ضدويروسي، براي درمان بيماران مورد استفاده قرار گيرد. البته نحوه استفاده از IMOD منوط به گزارش‌هاي مراحل کارآزمايي‌ها ست که پس از ارائه گزارش، کميته کشوري مراقبت و درمان ايدز در خصوص نحوه تجويز اين دارو و ميزان دوز آن در پروتکل کشوري تصميم‌گيري مي‌کند. اين دارو دو مرحله کارآزمايي و يک مرحله Post marketing را که در اين مرحله آثار سوء دارو مورد مطالعه و بررسي قرار مي‌گيرد گذرانده است. اين دارو حدود 4-3 سال است که برروي بيماران مورد مطالعه قرار مي‌گيرد و نتايج استفاده از دارو مثبت بوده که نتيجه اين آزمايش‌ها به صورت مقاله در ژورنال‌هاي معتبر چاپ شده است. نتيجه اين تحقيق‌ها نشان مي‌دهد که سيستم ايمني بيماران با استفاده از اين دارو تقويت شده و در کنار اين، انرژي ATP يا انرژي داخل سلولي آزاد شده باعث مي‌شود که بيماران به نيرويي دست يابند که در کوتاه مدت براي بيماران رضايت‌بخش است. اين دارو حدود سه ماه مورد استفاده قرار مي‌گيرد و تاثير يکساله در بدن دارد. البته بايد توجه داشت که طبق دستورالعمل سازمان بهداشت جهاني داروي کنترل بيماري ايدز، داروهاي ضدويروسي است.

ولي آيمود به منظور تقويت سيستم ايمني بدن مورد استفاده قرار مي‌گيرد نه درمان، همچنين در کنار داروي ضدويروس و به عنوان مکمل مورد استفاده قرار مي‌گيرد. البته طبق قانون براي اينکه دارويي وارد رژيم دارويي و سيستم درماني بيمار بشود بايد در کميته اي متشکل از متخصصان و کارشناسان به نام کميته علمي مراقبت و درمان مطرح شود و در اين کميته درباره دارو تصميم‌گيري شود که هنوز درباره اين دارو تصميمي گرفته نشده است. بعد از اينکه همه اين مراحل طي شد کميته اخلاق اجازه مي‌دهد که اين دارو مورد استفاده قرار بگيرد. قبلا تلاش بر اين بود که اين دارو به نوع خوراکي، قطره، شربت يا ژله‌فرم و غيره توليد شود. زيرا بيمار ‌بايد در يک دوره 2 ماهه هر روز يک ساعت از طريق سرم اين دارو را دريافت کند که تا حدودي دشوار است و هنوز اين اتفاق نيفتاده است. براي همين هنوز بايد گفت که تحقيق و بررسي درباره دارو ادامه دارد اگر مشکل ديگرپيش نيامده باشد که اين نکته را اعضاي تيم تحقيق بهتر مي‌توانند پاسخ دهند. البته گفته مي‌شود دارو ثبت جهاني شده اما گفتن از پوشش بيمه‌اي دارو و توزيع آن بي‌ثمر است . اما در دوره‌اي به صورت کاملا تبليغاتي درباره دارو صحبت شد.

مينو محرز/رييس مرکز تحقيقات ايدز

پروژه سال 85 تعطيل شد

آيمود(Immuno-Modulator Drug)، داروي تعديل‌کننده سيستم ايمني، دارويي گياهي است در سال 1384 از سوي پژوهشگران کشور ساخته و در اسفند 1385 رونمايي شد و اين دارو در آلمان و اتريش ثبت شده است. اين دارو براي بيماران مبتلا به ايدز مصرف مي‌شود و تا‌کنون از مطالعات باليني اين دارو نتايج مطلوبي به دست آمده است. بيماري HIV (ايدز) روي سيستم ايمني تاثير مي‌گذارد به گونه‌اي که موجب فلج شدن سيستم ايمني در بدن مي‌شود. در نتيجه سيستم ايمني بدن اين بيماران در مواجهه با عفونت‌ها از کار مي‌افتد و با ساده‌ترين عفونت‌ها و ميکروب‌ها بيمار مي‌شوند و در نهايت عمر خود را از دست مي‌دهند. داروي آيمود در مراحل مطالعات باليني موفق بود و بيماران مبتلا با دريافت اين دارو احساس نشاط بيشتري داشتند ضمن آنکه سيستم ايمني آنها نيز ارتقا مي‌يافت. اما اين دارو تاکنون وارد پروتکل‌هاي وزارت بهداشت نشده و هنوز به طور گسترده وارد بازار نشده است. نکته مهم‌تر درباره اين دارو اين است که از سال 1385 به اين پروژه بودجه داده نشد و در دوره‌اي کل بودجه قطع مي‌شود؛ براي همين اين مطالعات ناقص ماند درحالي‌که قرار بود اين دارو از سوي وزارت بهداشت به صورت رايگان در اختيار بيماران نيازمند بگيرد.

اما وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي، دارو را خريداري و حمايت نکرد و شرکت توليد کننده دارو هم توليد آيمود را از الويت خود خارج کرد. حتي با تغيير دوز دارو قرار بود در درمان بيماري‌هاي ديگر مثل رماتيسم هم استفاده شود که کل پروژه ناتمام ماند و کسي به سرنوشت پروژه اهميت نداد. يعني همان زمان که درباره دارو تبليغ مي‌شد، بودجه پروژه قطع شد. کارآزمايي‌هاي باليني داروي آيمود به صورت خوراکي يکي از اين پروژه‌ها بود. نوع خوراکي اين دارو چند سالي است که توليد شده است و در حال حاضر روي بيماران به صورت آزمايشي استفاده مي‌شود و در آينده مي‌تواند جايگزين نوع تزريقي اين دارو شود. اين دارو روي سيستم حياتي و ايمني بدن بسيار موثر عمل کرده و بيمار را از مرحله خطرناک ايدز خارج مي‌کند. دستيابي به اين دارو بيش از 5 سال به طول انجاميد. به گفته محققان، اين دارو براي کنترل بيماري ايدز مصرف مي‌شود نه درمان قطعي آن ولي برخلاف نتيجه خوب و موفقيت‌آميز آن با تاسف پروژه نيمه تمام ماند و متوقف شد و هنوز در دولت يازدهم هم مشکلات بودجه‌اي به دليل مشکلات مالي خود دولت برطرف نشده است.

منبع: روزنامه سپید