شایع‌‌‌‌‌‌‌‌ترین نوع سرطان رحم

بخش پايینی رحم که باریک است دهانه رحم (سرويكس) و بخش میانی که پهن است تنه رحم نام دارد. قسمت بالایی رحم که برجسته است فوندوس نام دارد. لوله‌‌‌‌‌‌‌‌های فالو‌‌‌‌‌‌‌‌پ در بالا و طرفین قرار دارند و رحم را به تخمدانها مرتبط می کنند. بافت دیوار ه رحم دولایه است. لای ه درونی یا پوشاننده آندومتر، و لای ه بیرونی که ماهیچه ای است میومتر نام دارد. رحم هم همانند سایر اعضای بدن دچار بیماریهای مختلفی می شود که خوشبختانه در اکثر موارد، بیماریهای خوش خیم هستند که به راحتی درمان می شوند.

بیماریهای خوش‌‌‌‌‌‌‌‌خیم رحم

• فیبروئید: تومور شایع ماهیچۀ رحم است و بیشتر بعد از 40 سالگی دیده می شود. احتمال دارد فیبروئیدها متعدد باشند ولی نکته مهم این است که آنها تبدیل به سرطان نمی‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. بعد از یائسگی فیبروئیدها کوچک و گاهی ناپدید می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. فیبروئیدها معمولاً هیچ علامتی ندارند و هیچ درمانی هم لازم ندارند، ولی گاهی بسته به اندازه و محلشان موجب خونریزی، ترشح از واژن و تکرر ادرار مي‌شوند. خانم‌هایی که این نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌ها را دارند باید به پزشک مراجعه کنند. اگر فیبروئید موجب خونریزی زياد، فشار به اندام‌های مجاور و یا درد شود، ممکن است انجام جراحی لازم باشد.

• آندومتریوز: یک بیماری خوش خیم است که بیشتر در دهۀ 30 و 40 سالگی خانم‌‌‌‌‌‌‌‌ها شایع است. شیوع آن در خانم‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که تا به‌حال باردار نشده‌‌‌‌‌‌‌‌اند بیشتر است. در این بیماری، بافت آندومتر در خارج از رحم و در اعضای مجاور ایجاد می‌شود. این حالت موجب بروز درد در دوره‌‌‌‌‌‌‌‌های قاعدگی، خونریزی غیرعادی از واژن و گاهی ناباروری مي‌شود. این بیماری هم تبدیل به سرطان نمی شود. درمان آن هورمون درمانی و یا جراحی است.

• هایپرپلازی آندومتر: این حالت افزایش تعداد سلول‌های جدارۀ رحم است و بیشتر بعد از چهل سالگی دیده می شود. این عارضه سرطان نیست ولی گاهی تبدیل به سرطان می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. دوره‌‌‌‌‌‌‌‌های قاعدگی شدید، خونریزی مابین پریودها و خونریزی بعد از قاعدگی نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌های شایع هایپرپلازی اندومتر هستند. برای جلوگیری از تبدیل هایپرپلازی به سرطان، درمان با هورمون (مثل پروژسترون) و گاهی حتی هیسترکتومی (خارج کردن رحم) لازم است.

بیماریهای بد‌‌‌‌‌‌‌‌خیم رحم

تومورهای بدخیم سرطان هستند و اساساً تهدیدی برای زندگی محسوب می‌شوند. سلول‌های سرطانی تهاجمی‌اند و اعضا و بافت‌های مجاور را نابود مي‌كنند. همچنین احتمال دارد سلول‌های سرطانی وارد جریان خون یا عروق لنفاوی شوند. به این طریق سلول‌های سرطانی از تومور اصلی (اولیه) خارج شده و تومورهای دیگری را در ساير اعضا تشکیل می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. گسترش سرطان متاستاز نام دارد. شایعترین محل متاستاز سرطان رحم غدد لنفاوی، ریه‌‌‌‌‌‌‌‌ها، کبد و استخوان‌‌‌‌‌‌‌‌ها هستند.

شایع‌‌‌‌‌‌‌‌ترین نوع سرطان رحم از دیواره داخلی رحم (آندومتر) شروع می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. نوع دیگر سرطان، سارکوم رحم است که در میومتر ایجاد می شود و نادرتر از سرطان آندومتر است. در ادامه این مطلب، منظور از واژۀ "سرطان رحم" سرطانی است که از دیواره داخلی رحم (آندومتر) شروع می‌‌‌‌‌‌‌‌شود که به آن سرطان آندومتر هم مي‌گويند.

عوامل خطرساز سرطان رحم

علت دقیق سرطان رحم مشخص نیست. تعداد کمی از کسانی که در معرض عوامل خطرزا هستند به این بیماری دچار می شوند. از سوی دیگر، خیلی از کسانی که در معرض عوامل خطرزا نیستند به این بیماری مبتلا می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. علت این امر پیچیده است و بسیاری از نکات آن هنوز کشف نشده است. برخی از عوامل خطرساز سرطان رحم شامل موارد زیر است:

• سن: ابتلا به سرطان رحم بیشتر در خانم‌های بالای 50 سال رخ می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد.

• هایپرپلازی آندومتر: هایپرپلازی رشد بیش از حد و افزایش سلولهای آندومتر است که خطر ابتلا به سرطان رحم را بیشتر می کند.

• هورمون‌درمانی جایگزین: این درمان برای کنترل نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌های یائسگی، پیشگیری از پوکی استخوان و همچنین برای کاهش احتمال حملات قلبی یا سکتۀ مغزی به‌کار می‌‌‌‌‌‌‌‌رود. خانم‌هایی که از استروژن بدون پروژسترون استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند در معرض خطر ابتلا به سرطان رحم هستند ترکیب استروژن و پروژسترون این خطر را کمتر می کند چون پروژسترون از رحم محافظت می‌‌‌‌‌‌‌‌کند.

• چاقی: زنان چاق نسبت به زنان لاغر مقدار استروژن بیش‌تری در بدنشان دارند چون استروژن‌ در بافت‌ چربی ساخته می شود. به‌دلیل وجود مقدار زیاد استروژن در زنان چاق، آنها در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان رحم هستند. خطر این بیماری در زنانی که دیابتی هستند و فشار خون بالایی دارند بیشتر است.

• تاموکسیفن: خطر ابتلا به سرطان رحم در زنانی از داروی تاموکسیفن جهت پیشگیری یا درمان سرطان پستان استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌یابد (البته مزایای تاموکسیفن برای درمان سرطان پستان مهم‌تر از خطر امکان بروز سرطان‌های دیگر است).

• سرطان کولون و رکتوم (روده بزرگ): زنانی که سرطان روده بزرگ وراثتی داشته‌‌‌‌‌‌‌‌اند بیش از زنان دیگر در معرض خطر ابتلا به سرطان رحم هستند.

• خطرزايي عوامل ديگر به مدتی که بدن در معرض استروژن بوده است بستگی دارد. زنانی که بچه‌دار نشده‌‌‌‌‌‌‌‌اند، قاعدگي آنها در سن خيلي پایين شروع شده یا خیلی دیر یائسه شده‌اند برای مدت طولانی‌‌‌‌‌‌‌‌تری در معرض استرژون بوده اند و در نتیجه خطر ابتلا به سرطان رحم در آنها بیشتر است.

• زنانی که عوامل خطرساز شناخته شده دارند باید در مورد نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌های این بیماری و چگونگي معاینات دوره‌‌‌‌‌‌‌‌ای منظم با پزشک مشورت کنند.

علائم

سرطان رحم معمولاً پس از یائسگی رخ می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد ولی ممکن است در حوالی شروع یائسگی نيز اتفاق بیفتد. شایعترین علامت سرطان رحم خونریزی غیرعادی از واژن است. این علامت باید جدی گرفته شود.

در صورت وجود هر یک از علائم زیر مراجعه به پزشک ضروری است:

• خونریزی یا ترشحات غیرعادی از واژن

• ادرار کردن دردناک و سخت

• درد در هنگام آمیزش

• درد در ناحی ه لگن

نکته مهم: این علائم در اکثر موارد به دلیل سرطان نیستند، ولی مراجعه به پزشک برای اطمینان از عدم وجود سرطان ضروری است.

تشخیص

روشهای مختلفی برای تشخیص سرطان رحم به کار برده می شوند:

• معاینۀ لگن: معاینۀ لگن برای بررسی واژن، رحم، مثانه و ركتوم انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. پزشک این اندام‌ها را به دقت معاینه می کند.

• آزمایش پاپ اسمير: گاهی ممکن است سلولهای بدخیم سرطان رحم در آزمایش پاپ اسمیر دیده شوند.

• سونوگرافي از طریق واژن: این روش قادر است تا حدی میزان پیشرفته بودن سرطان رحم و وسعت درگیری اعضا مجاور رحم را تعیین کند.

• نمونه‌برداری: پزشک از بافت پوششی رحم نمونه برمی دارد. این عمل معمولاً در مطب انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌شود، ولی برخی از خانم‌ها نیاز به دیلاتاسیون و کورتاژ (D&C) دارند. که معمولاً به صورت جراحی با بیهوشی در بیمارستان انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌شود.

مرحله‌‌‌‌‌‌‌‌بندی

وقتی سرطان رحم كه تشخیص داده شد، قدم بعدی تعیین میزان گسترش بیماری در بدن است. به این کار مرحله‌‌‌‌‌‌‌‌بندی (staging) می گویند. مرحله‌‌‌‌‌‌‌‌بندی توسط معاینه بالینی، آزمایش خون یا ادرار، عکس‌برداری از قفس ه سینه، و یا سیتی اسکن، سونوگرافی، MRI، سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی انجام می شود. در بسیاری از موارد، دقيق‌ترين راه مرحله‌بندي این بیماری، جراحی و خارج‌ سازي رحم است.

مرحله بندی کلی سرطان رحم به صورت زیر است:

• مرحله 1: سرطان فقط در رحم است و به دهانه رحم گسترش پيدا نكرده است.

• مرحله 2: سرطان به دهان ه رحم گسترش پیدا كرده است.

• مرحله 3: سرطان به خارج از رحم و داخل لگن گسترش یافته است (ولی نه در خارج لگن، و نه در مثانه و ركتوم). غدد لنفاوی در حفره لگن هم به سلول‌های سرطانی آلوده شده‌اند.

• مرحله 4: سرطان به خارج رحم لگن گسترش یافته است و یا به مثانه یا ركتوم تهاجم کرده است.

درمان

انتخاب روش درمانی به عوامل متعددی نظیر انداز ه تومور، درج ه تومور، مرحل ه بیماری، سن بیمار و همچنین سلامت عمومی او بستگی دارد. بسیاری از زنان مبتلا به سرطان رحم با عمل جراحی درمان می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند، بعضی از آنها هم تحت پرتودرماني قرار می‌‌‌‌‌‌‌‌گیرند. تعداد محدودی از زنان با هورمون‌درمانی درمان می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند و بعضی از بیماران با ترکیبی از درمان‌ها.

پزشک بهترین كسي است كه مي‌توان با او در مورد انواع درمان‌ها و انتخاب‌‌‌‌‌‌‌‌ مناسب و دربارۀ نتایج قابل انتظار درمان مشورت كرد و از او توضيح خواست.

جراحی: رایج ترین جراحی برداشتن رحم (هيستركتومي) هر دو لول ه فالوپ، و هر دو تخمدان است. در بسیاری از موارد لازم است تا غدد لنفاوی نزدیک تومور نیز خارج شوند.

پرتودرمانی (رادیوتراپی): در این روش از اشعه با انرژی بالا برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده مي‌ شود. پرتودرماني هم مثل جراحی، درماني موضعی است که فقط بر سلول‌های سرطانی آن محدوده تأثیر می‌‌‌‌‌‌‌‌گذارد. دو نوع روش رادیوتراپی در درمان سرطان رحم کاربرد دارند:

- پرتودرمانی خارجی: در این روش، از دستگاهی در خارج از بدن برای تاباندن پرتو به محل تحت درمان استفاده مي-شود. درمان معمولاً به‌صورت سرپايی در بیمارستان، 5 روز در هفته و برای چند هفته متوالی، انجام می شود.

- پرتودرماني داخلی: در پرتودرماني داخلی محفظه‌اي کوچک از مواد رادیواکتیو را از طریق واژن در رحم قرار داده می-شود. بعضی از بیماران به هر دو نوع پرتودرماني داخلی و خارجی نیاز دارند.

برحسب میزان پیشرفته بودن بیماری سن و همچنین سلامت عمومی بیمار، گاهی درمان ترکیبی شامل جراحی، رادیوتراپی و گاهی هورمون و هورمون‌درمانی لازم است.

عوارض جانبی درمان سرطان رحم

درمان سرطان علاوه بر سلولهای سرطانی، برخی از سلول‌ها و بافت‌های سالم را هم از بین می‌‌‌‌‌‌‌‌برد و از اين‌رو، عوارض جانبی ناخواسته‌ای در بر خواهد داشت. این عوارض جانبی به عوامل متعددی از جمله نوع و وسعت درمان بستگی دارند. این عوارض در تمام بیماران به یک شدت رخ نمی دهد و حتی گاهي از جلسه‌اي به جلسه‌اي تغییر مي‌کنند. پيش از شروع درمان، پزشکان و پرستاران عوارض جانبی احتمالي و نحو ه کنترل آنها را توضیح می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند.

عوارض جراحی: زنان معمولاً پس از برداشتن رحم احساس درد و خستگی مفرط می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. بیش‌تر زنان از 4 تا 8 هفته پس از جراحی به فعالیت روزمر ه خود باز می‌‌‌‌‌‌‌‌گردند ولی بعضی به زمان بیش‌تری نیاز دارند. پس از جراحی ممکن است بعضی از زنان به مشکلاتی مانند تهوع و استفراغ دچار ‌شوند و بعضی هم به عوارضي در مثانه و شكم. زنانی که رحمشان را برداشته‌اند دیگر دوره‌‌‌‌‌‌‌‌های قاعدگی ندارند و هرگز باردار نخواهند شد. اگر تخمدان‌ها هم برداشته شوند، زنان دچار یائسگی ناگهانی خواهند شد و علائم یائسگی در آنها بروز خواهد کرد. گُرگرفتگی و ساير نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌های یائسگی که با جراحی ایجاد مي شوند بسیار شدیدتر از نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌های ناشی از یائسگی طبیعی هستند. ممکن است از هورمون‌درمانی برای کنترل این علائم استفاده شود. برداشتن رحم فعالیت جنسی برخي از زنان را مختل مي‌کند. در میان گذاشتن این مشکل با همسر مفید است.

عوارض پرتودرمانی: عوارض جانبی پرتودرماني به وسعت ناحیه تحت درمان و نقطه‌اي از بدن که درمان مي‌شود بستگی دارد. عوارض جانبی شایع ناشی از پرتو عبارتند از خشکی و قرمز شدن پوست، ریزش مو در محل‌های تحت درمان، از دست دادن اشتها و احساس خستگی مفرط. بعضی از زنان احساس خشکی، خارش، سفت شدن و سوزش در محدود ه واژن دارند. همچنین پرتودرمانی موجب اسهال یا تکرر و احساس ناراحتی در دفع ادرار و موجب کاهش تعداد گلبول‌‌‌‌‌‌‌‌های سفید خون مي شود. معمولاً توصیه می شود بیماران در طول پرتودرماني آمیزش نداشته باشند، گرچه بیش‌تر بیماران می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند فعالیت جنسی خود را چند هفته پس از پایان درمان از سر بگیرند.

عوارض هورمون‌درمانی: هورمون‌درمانی موجب بروز تعدادي عوارض جانبی مي‌شود. بیمارانی که پروژسترون دریافت می کنند اشتهایشان زیاد می‌‌‌‌‌‌‌‌شود و افزایش وزن پیدا می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. زنانی جراحی نشده اند و کماکان قاعدگی دارند دور ه قاعدگيشان دچار نامنظمی مي‌شود.

تغذیه مناسب

بیماران باید در طول درمان تغذی ه مناسب داشته باشند. آنان به کالری و پروتئین کافی جهت بالا بردن قدرت سیستم ایمنی و نگه داشتن وزن مناسب نیاز دارند. غذا خوردن مناسب به افراد مبتلا به سرطان کمک می‌‌‌‌‌‌‌‌کند که حس بهتر و انرژی بیش‌تری داشته باشند.

پیگیری مراقبت

پیگیری مراقبت بعد از درمان برای سرطان رحم مهم است. زنان باید از همیشه پیگیری و مشاوره منظم با پزشک داشته باشند. معاینات دوره‌ای منظم برای تشخیص زودرس عود احتمالی مهم است. معاینات دوره‌ای معمولاً شامل معاین ه فیزیکی، معاین ه لگن، عکس‌برداری با اشع ه ایکس و آزمون‌هاي آزمایشگاهی است.

دکتر منصوره علیرضایی
جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی