«سکته ارتباطی» زده‌ایم/ برای عبور از مرگ ارتباطی چه کنیم

پارسینه: در حالی که از حضور در شبکه‌های اجتماعی به عنوان یکی از عوامل بی‌توجهی افراد به خانواده و حتی در اخبار به عنوان عامل طلاق زوج‌ها یاد می‌شود، اما دکتر حسن بشیر استاد ارتباطات و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) معتقد است می‌توان از شبکه‌های اجتماعی در جهت تقویت خانواده‌ها بهره برد.

دکتر بشیر در گفت‌وگو با پارسینه، ایده «خانواده شبکه‌ای» را به عنوان یکی از راه‌حل‌های مناسب برای بکارگیری شبکه‌های اجتماعی و دور شدن از بداخلاقی‌های آن مطرح و تشریح کرد.

• پارسینه: آقای دکتر بشیر؛ در عین جا افتادن تاثیرگذاری شبکه‌های اجتماعی، اما در طول سالی که گذشت، شاهد موضع‌گیری‌هایی درباره فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی به دلیل امکان انتشار نامحدود مواردی خلاف موازین اخلاقی در آن بودیم.

همچنین از آنچه که تحت عنوان تأثیر سوء شبکه‌های اجتماعی در روابط خانوادگی و بخصوص روابط زوج‌ها مطرح ‌شده، انتقاد می‌شود. از منظر تخصصی چه رویکردی را جهت نوع مواجهه با شبکه‌های اجتماعی مناسب می‌دانید؟

موضوع شبکه‌های اجتماعی به یک مساله اجتماعی و یک موضوع فراگیر دولتی و عمومی تبدیل شده است. بحث بر سر این است که آیا می‌توان از بداخلاقی‌های شبکه‌های اجتماعی دور شد و از خوبی‌های آن بهره‌مند شد؟ آیا اصولاً می‌توان این کار را انجام داد یا به دلیل اینکه کاربران، هر آنچه که می‌خواهند می‌توانند در این شبکه‌ها منتشر کنند، بنابراین، اقدام به پالایش آن کاری به شدت سخت و در حقیقت امکان‌ناپذیر است.

از طرفی امکان بستن همه این شبکه‌ها نه امکان‌پذیر است و نه به مصلحت. به هر حال، چه بخواهیم و چه نخواهیم موضوع فیلترشکن‌ها جدی است و در آینده به احتمال قوی حتی بدون این فیلترشکن‌ها می‌توان دسترسی کامل به این شبکه‌ها پیدا کرد. بنابراین، باید راه‌های دیگری را در این زمینه پیشنهاد کرد که بکارگیری شبکه‌های اجتماعی به شکل بهتری توسط افراد جامعه انجام شود.

یکی از راه‌های مقابله با بدآموزی‌ها و بداخلاقی‌های شبکه‌های اجتماعی، مساله سواد رسانه‌ای است. بحث سواد رسانه‌ای فقط متعلق به این نیست که ما شناختی از رسانه و شیوه بکارگیری آن داشته باشیم. مهم‌تر از آن باید بدانیم که چگونه با رسانه باید تعامل داشته باشیم و محتوای آن را قرائت کنیم. اصولا بحث گزینش محتوایی در اینجا اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند و شرایط و موقعیت‌های حاکم بر شیوه انتخاب محتوا.

اما مهم‌تر از آن، بنظر می‌رسد که یکی از راه‌های استفاده بهینه و مفید از شبکه‌های اجتماعی ایجاد فضاهای دوستانه و بخصوص خانوادگی در این شبکه‌ها است که بتواند به مثابه یک شبکه خانوادگی عمل نماید.

• پارسینه: یعنی مقصود این است که بخشی از شبکه اجتماعی به شبکه خانوادگی تبدیل شود؟

بله. در شرایط کنونی که تلفن‌های همراه و شبکه‌های اجتماعی بیشترین ابزارهای ارتباطی ما را تشکیل می‌دهند، وضعیت ارتباطی افراد، حتی در یک خانواده، دچار تغییر و تحول شده است. در حقیقت، همه روابط چهره به چهره، ملاقات‌های خانوادگی، صله رحم‌ها، و احوالپرسی‌ها نه تنها از حالت فیزکی خارج شده، بلکه حتی از حالت تماس تلفنی خارج شده و هم اکنون بیشترین ارتباطات از طریق پیامک‌ها و اکنون از طریق پیام‌گذاری در شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام صورت می‌گیرند. این یعنی «مرگ ارتباطی» یا حداقل «سکته ارتباطی» است. بنابراین، باید به این فکر افتاد که هم از طرفی این وضعیت را تغییر داد و هم از شبکه‌های اجتماعی به شکل مناسب‌تر استفاده کرد.

یکی از پیشنهاداتی که در این زمینه اخیرا مطرح کرده‌ام، تشکیل «شبکه خانوادگی» است که در شبکه‌های اجتماعی می‌توانند بخوبی شکل بگیرند. این شبکه‌ها، توسط افراد خانواده تشکیل می‌شوند و در این شبکه‌ها تلاش می‌شود که همه اعضای خانواده حضور داشته باشند و با همدیگر یک کانون گرم شبکه‌ای را ایجاد کنند.

در این شبکه هر آنچه که مربوط به خانواده به شکل عمومی است می‌تواند درج شود و اعضای خانواده می‌توانند حداقل در یک فضای خوب و سالم همدیگر را ملاقات کنند. قطعا در چنین فضایی امکان درج محتوای غیراخلاقی وجود نخواهد داشت. حتما همه افراد به گونه‌ای عمل خواهند کرد که ارتباطات و پیوند آنها با همدیگر بهتر و مستحکم‌تر باید باشد. بدیهی است که تلاش می‌شود از اطلاعات مفید همدیگر را آگاه سازند و بالاخره، مسائل جاری زندگی را با همدیگر در میان بگذارند. این وضعیت، یک فضای جدیدی از حضور هویتی را ایجاد خواهد کرد و مجموع خانواده در یک فضای مناسبی به دیدار همدیگر خواهند رفت.

• پارسینه: آیا فکر نمی‌کنید که تقویت این شبکه خانوادگی، به ارتباطات چهره به چهره لطمه خواهد زد و این ارتباطات را به حداقل خواهد رساند؟

بالاخره ما در شرایطی داریم زندگی می‌کنیم که این وضعیت دچار آسیب جدی شده است. بسیاری از ارتباطات به شکل مجازی در حال شکل گرفتن است. حتی اخلاق مبتنی بر صله ارحام و ارتباطات با اعضای خانواده و حضور در میان آنها تبدیل به ارتباطات از راه دور و مجازی شده است.

علاوه بر این وضعیت، در شرایط جدید، مشکل بداخلاقی‌های موجود در شبکه‌ای اجتماعی آسیب‌های زیادی را به افراد مختلف، بخصوص جوانان، وارد کرده است. بنابراین، باید به این مساله توجه کرد که حداقل برای کاهش این بداخلاقی‌ها، یا حداقل دورسازی افراد از این بداخلاقی‌ها از طرفی و از طرف دیگر ایجاد فضایی برای ارتباط خانوادگی که بتواند هویت‌سازی کند و تاریخ و فرهنگ یک خانواده را تثبیت کند، یکی از بهترین راه‌ها ایجاد همین «شبکه خانوادگی» است.

• پارسینه: این شبکه خانوداگی چه تاثیری در تقویت خانواده‌ها خواهد داشت؟

اصولا خانواده‌ها با دو شیوه ارتباطی مستحکم می‌شوند، یکی ارتباط رو در رو و آشنایی از نزدیک و دیگری در جریان قرار گرفتن در مورد مسائل و جریان‌های حاکم بر خانواده. این مسائل و جریان‌ها هویت افراد خانواده را تشکیل می‌دهند. به عبارت دیگر، تاریخ خانواده، هویت‌ساز است و این تاریخ از طریق صحبت کردن و انتقال تجربیات و خاطره‌ها و برداشت‌ها شکل می‌گیرد و در ذهن افراد خانواده تثبیت می‌شود و این خودش هویت‌ساز است.

بنابراین، هویت یک خانواده محصول تاریخ و فرهنگ و ارتباط است که باید به این سه عنصر اساسی توجه کرد. در شبکه خانوادگی، می‌توان به همه این مسائل پرداخت. اتفاقا درج خاطره‌ها و تجربیات و مشکلات و راه‌حل‌ها نه تنها همه افراد خانواده را در جریان تاریخ ساخت خانواده قرار می‌دهد، بلکه آنها را با تک تک این تجربیات و خاطره‌ها پیوند می‌دهد و در آن صورت یک «پیوند خانوادگی» ایجاد می‌شود.

هم اکنون برخی از افراد، کانال خاص خودشان را مثلا در تلگرام ایجاد کرده‌اند که کارها و نوشته‌ها و یادداشت‌های خودشان را درج می‌کنند. چه خوب است که در این زمینه این مساله به خانواده‌ها نیز سرایت کند و خانواده‌ها برای ایجاد این فضای امن فرهنگی، کانال‌های خانوادگی را ایجاد کنند و در این فضا به فرهنگ‌سازی میان اعضای خانواده بپردازند.

من برخی از این کانال‌ها یا شبکه‌های خانوادگی را دیده‌ام. در این شبکه‌ها بسیاری از مسائل فرهنگی، اخلاقی، دینی، تجربه‌ها، خاطرات، عکس‌ها و غیره درج می‌شوند و افراد یک خانواده به‌خوبی از آنها استفاده می‌کنند و دیدارهای مجازی خود را به مثابه یک عامل ارتباط قوی انجام می‌دهند. حداقل در این فضا دیگر از بداخلاقی‌ها خبری نیست. یعنی معمولا نمی‌تواند حضور پیدا کنند و ضمنا به شکل مناسب نیز بخشی از وقت و زمان بکارگیری سایر شبکه‌های دیگر را نیز بخود اختصاص می‌دهد که این خودش یک حرکت مطلوب و مفیدی است.