مصطفی بارزانی به روایت مطبوعات ایران

دیپلماسی ایرانی، اولین روزنامه نگار ایرانی که در تیرماه ۱۳۵۳ به جبهه های جنگ کردستان رفت و با ملا مصطفی بارزانی مصاحبه کرد، منصور تاراجی، سردبیر روزنامه اطلاعات بود. او که در توصیف ژنرال بارزانی نوشت «با فارسی فصیحش شنونده را به یاد متون ادبیات قدیم ایران می انداخت»، از رهبر بلامنازع سه میلیون کرد شنید که گفت: «شما آریایی هستید و ما آریایی، عید بزرگ شما نوروز است و عید بزرگ ما نوروز، ما دارای فرهنگ، تاریخ و سنن مشترک هستیم.» روزنامه اطلاعات در میان مطبوعات ایران بیشتر سهم را در انعکاس تحولات کردستان به خود اختصاص داده است. تورق کتاب «بر تارک طوفان» که روایت مطبوعات ایران از ۱۳۲۴ تا ۱۳۵۸ از مل مصطفی بارزانی است، جایگاه این روزنامه را به خوبی نشان می دهد؛ پس بی دلیل نبود که در مراسم رونمایی این کتاب که به همت بهرام ولدبیگی، مدیر انستیتو فرهنگی کردستان در تهران تدوین شده، حجت الاسلام سید محمود دعایی، مدیرمسئول روزنامه اطلاعات حاضر شد و همراه سید محمدصادق خرازی، سفیر پیشین ایران در سازمان ملل و فرانسه و محمدعلی سلطانی محقق و استاد دانشگاه، سخنران مراسمی بود که عصر روز یکشنبه (۲۶ اردیبهشت) در مرکز همایش های بین المللی «رایزن» در مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد و چهره های فرهنگی کرد در آن حضور داشتند.

کتاب «بر تارک طوفان» چنانکه مؤلفش گفت انعکاس تلاش های روزنامه نگاران، مترجمان و نویسندگان ایرانی در خلال سال های ۱۳۲۴ تا ۱۳۵۸ در رابطه با ثبت وقایع جنبش کردستان و رهبری بارزانی است. این اثر مستند اولین جلد از یک مجموعه دوازده جلدی است با تصاویری از جنبش مردم کردستان و نیز مطبوعاتی که مقالاتی در وصف آن و نیز اخباری درباره ملا مصطفی بارزانی منتشر کرده اند.

به گفته ولدبیگی «اسناد کتاب به ما می گویند بارزانی در شرایط سخت نبود رسانه و محاصره کردستان عراق، روابط گسترده ای با روزنامه نگاران در سراسر جهان داشته تا از طریق مصاحبه و گفت وگو صدای ملتش را در آن سرزمین ناشناخته به جهانیان منعکس کند و بدینوسیله توانست جنبش و رنج های ملت کهنسالش را جهانی نماید. در کتاب بر تارک طوفان فقط از مصاحبه ها و گفت وگوهای بارزانی، تفاسیر و اخبار مربوط به ایشان در مطبوعات ایران استفاده شده است. به طوری که بخشی از گفت وگوهایش از جمله با حسنین هیکل سردبیر الاهرام مصر و جوزف کرافت خبرنگار واشنگتن پست در اردیبهشت ماه ۱۳۵۴ که از آخرین گفت وگوهای ایشان در تهران می باشد به دلیل اعتراض شدید به قرارداد الجزایر هیچ گاه امکان چاپ در مطبوعات ایران را پیدا نکرد. امیدوارم در آینده امکان دیده شدن همهٔ آنچه در مطبوعات و آرشیو و اسناد ایران پیرامون جنبش کردستان موجود است، فراهم گردد.»

مؤلف کتاب می افزاید: «پیرامون قرارداد الجزایر و خیانت آمریکا، عراق و حکومت پهلوی و اینکه توافق کردند تا ملتی را از گردونهٔ تاریخ خارج کنند، قضاوت را برای تاریخ به جای می گذاریم که سرنوشت تراژیک شاه ایران و صدام حسین چگونه رقم خورد در حالی که شاه در سال ۱۳۵۴ در مصاحبه با روزنامه آیندگان در تهران اعلام کرد که ایران دست از حمایت کردها برداشت، زیرا این شورش بی ثمر بود. صدام حسین هم در سال ۱۳۵۳ در بغداد در کنفرانس مشترک با جبههٔ خلق برای فلسطین به رهبری جورج حبش اعلام کرد که کردها پایان یافته اند، اگر روزی در کوهستان های برفی کردستان درخت خرما سبز شد آن موقع هم کردها دوباره به مبارزه ادامه داده و زنده می شوند.»

ولدبیگی به فتوای عده ای از روحانیون عراق در سال ۱۳۴۲ در حمایت از کردها اشاره کرد و گفت: «بارزانی با اعزام هیاتی به محضر آیت الله محسن حکیم مرجع عالیقدر جهان تشیع در نجف با نوشتن نامه ای به ایشان پیوند تاریخی جنبش کردستان با مرجعیت شیعه را رقم زد و نتیجهٔ این گفت وگو، فتوای تاریخی آیت الله حکیم در حمایت از بارزانی و جنبش کردستان در مبارزه با استبداد در عراق بود. از آن سال ها روابط فکری و ائتلاف سیاسی کردها با برادران و خواهران شیعه در عراق و ایران تا به امروز در بغداد و تهران ماندگاری تاریخی دارد.»

خاطرات دعایی از منشی مخصوص صدام

مدیرمسئول روزنامه اطلاعات در سخنانش خاطراتی از دوران مبارزه در عراق و همراهی اپوزیسیون کُرد بیان کرد؛ از رادیو صدای روحانیت مبارز تا صدای کردستان آزاد. به گفته او سراج، پیشکار دکتر قاسملو، بارها به نجف آمد و اصرار داشت به دیدار امام خمینی برود و در نهایت موفق به دیدار امام در جلسات عمومی شد.

سید محمود دعایی به ملاقات های مکرر خود با ادریس بارزانی فرزند ملا مصطفی در دوره سرپرستی روزنامه اطلاعات اشاره کرد و گفت: «ادریس می خواست با آیت الله خامنه ای که آن زمان نماینده امام در شورایعالی دفاع بود ملاقات کند. وقتی همراه ادریس به محضر آیت الله خامنه ای رفتیم ایشان با لطف خاصی او را پذیرفتند و همواره از درک و واقع بینی ایشان سخن می گفتند.»

دعایی خاطره ای نقل کرد از خالده عبدالقهار عبدالرحمن، منشی صدام حسین که از اعضای حزب دموکرات کردستان بود و پس از اینکه دستگاه اطلاعاتی عراق به او شک کرد به ایران پناهنده شد: «زمانی که عبدالقهار به ایران پناهنده شد، وزارت اطلاعات تازه شکل گرفته بود. مسئولان این وزارت درباره هدف ایشان از پناهندگی شک کردند. یک روز که به موسسه اطلاعات رفتم دیدم خانمی منتظر من است. خانم عبدالقهار بود. آمده بود از وضعیتی که داشت شکایت کند. می گفت من با تصور داشتن شرایط مناسب به ایران پناهنده شدم اما حساسیت ها و نظارت ها برای ما رنج آور است. ما پشیمان هستیم. پس از آن با مسئولان نظام وارد مذاکره شدم. خوشبختانه آقای ری شهری وزیر اطلاعات ایشان را به عنوان پناهنده رسمی پذیرفتند و امور ایشان مانند دیگر پناهندگان به وزارت کشور سپرده شد و منزل و امکانات مناسبی در اختیار ایشان قرار گرفت. در مجلسی سید محمدباقر حکیم را دیدم که وقتی به پیگیری های من برای تأمین نیازهای عبدالقهار پی برد، گفت: کاش من هم یک خالده بودم. البته عبدالقهار با آزادی کامل و با تصمیم خود به سوریه و بعد لیبی رفت. کنجکاو بودم بدانم بعد از فروپاشی صدام در چه وضعیتی است؟»

۳۰ سال قبل، در خرداد ۱۳۶۵ در روزنامه اطلاعات سلسله یادداشت هایی با عنوان «شاهدی از درون» منتشر می شد که نوشته خالده عبدالقهار منشی مخصوص صدام بود. چنانکه در روزنامه اطلاعات ۷ خرداد ۱۳۶۵ نقل شده «بعد از آغاز حکومت صدام و حمله وحشیانه اش به ایران مسائل محرمانهٔ بسیاری برای او آشکار شد. از آن لحظه بود که ادامهٔ کار در کاخ صدام را مخالف دین و منافع مردم تشخیص داد. درحالی که به شدت تحت فشار حکام بغداد بود، شبانه به جمهوری اسلامی ایران رو آورد و در پناه امن نظام اسلامی مأوی جست.»

دعایی همچنین داستان ترور ناکام ملا مصطفی بارزانی را نیز روایت کرد: «به دلیل رابطه خوب ملا مصطفی بارزانی با مرجعیت شیعه، صدام در توطئه ای، عده ای از مزدوران خود را در لباس روحانیت به دیدارش فرستاد که با خودشان بمب حمل می کردند و قرار بود نسبت به جان ملا مصطفی سوءقصد کنند که خوشبختانه موفق نشدند. اما ملا مصطفی آن ها را بخشید و رها کرد. حتی نقل شده در دورانی که ملا مصطفی در بارزان قدرت داشت اجازه شکار نمی داد و مانع از صدمه زدن به درختان می شد که نشان می داد محیط زیست را محترم می شمرد.»

انتقاد خرازی از تبعیض علیه کردها

سید محمدصادق خرازی در ابتدای سخنانش انتشار کتاب «بر تارک طوفان» را کاری بزرگ و ارزشمند در تبیین کرونولوژی تاریخ کردها توصیف کرد و گفت: «بی تردید کردها با سابقه طولانی که در تاریخ و تمدن این کشور دارند یکی از مهم ترین و شاید برجسته ترین قوم ایرانی شناخته می شوند. ملتی که امروز در جهان بیش از پنجاه و پنج میلیون جمعیت دارند و در ایران تقریباً هفت میلیون کرد زندگی می کنند که افتخار ملت ایران هستند.»

سفیر پیشین ایران در سازمان ملل و فرانسه به همبستگی ریشه زبان های کردی سورانی و کرمانجی با فارسی اشاره کرد و گفت: «جای تأسف است که این جامعه به هم پیوسته در جنگ چالدران تکه تکه شدند و موقعیت جغرافیایی آن ها متفاوت شد. بخشی از کردستان بزرگ از بدنه ایران جدا شد که آغاز بسیاری از دردها و رنج های ملت بزرگ کرد بود. کردها برای سه هویت خودشان تلاش جدی نشان دادند و آن هویت کردی، ایرانی و اسلامی است. کسی نمی تواند نسبت به این جامعه معرفت داشته باشد و این سه هویت را درک نکرده باشد. در آیین دینداری پیوستگی ها و دلبستگی ها و وابستگی هایی میان همه ملت های جغرافیای ایران و در تمامی مناسبات و عزاداری و جشن ها بین ما و کردها وجود دارد.»

مدیرمسئول سایت های «دیپلماسی ایرانی» و «تاریخ ایرانی» افزود: «حق طبیعی کردها به دلیل برخی از اتفاقات تاریخی بسیار نادیده گرفته شده است. ما تبعیض های بسیاری در تاریخ معاصر خودمان مشاهده می کنیم که این تبعیض ها حتی با مبانی قانون اساسی ما نسبتی ندارد. اگر خردمندانه توجه کنیم باید تبعیض مثبتی برای کردها در نظر بگیریم. نسبت به کردستان باید اقدام های حمایتی و صیانتی انجام شود.»

وی بهره مندی از سیستم آموزشی و گویش و آداب دینی را حق کردستان دانست و گفت: «یکی از فتاوای مهم تاریخی رهبر معظم انقلاب در سفر به کردستان این بود که دستور دادند به خواست مردم این سرزمین، اذان را بر اساس شریعت خودشان اقامه کنند. آیین کشورداری این گونه موارد را نه تسامح، که حق آن ها می داند.» خرازی با توصیف کردها به عنوان قومی زنده، غیور، نستوه و مبارز افزود: «راز جاودانگی تمدن ایرانی در بده بستان های مردم بزرگ کردستان با هموطنانشان بوده است.»

خرازی این کتاب را مقدمه معرفی و شناخت بیشتر و دقیق تر از ملت بزرگی دانست که در جامعه جهانی حضور دارند و گفت: «سابقه آشنایی من با برادران کرد به دوران حماسه دفاع مقدس مربوط می شود. مراوداتم با جلال طالبانی، ادریس و مسعود بارزانی و با بزرگان دیگری که در کردستان بودند. به قرارگاه رمضان در دورانی که کردها در مرزهای ایران مشغول مبارزه ای جدی بودند. به خصوص در معرفی واقعه تلخ حلبچه که من مسئول بخش بین الملل جنگ بودم و باید این جنایت هولناک را به جهان معرفی می کردم و نشان می دادیم که تا چه اندازه این مردم رنج هایی را تحمل کردند و با دقت و آرامش به زندگی خودشان ادامه دادند.»

وی فرهنگ ایران و جهان را مدیون همت و ذوق عالمان، سیاستمداران، هنرمندان و نویسندگان کرد دانست و تاکید کرد: «از ملا مصطفی و مسعود بارزانی تا جلال طالبانی، از امیرنظام گروسی تا محمد قاضی، از شهرام ناظری تا کامکارها و از امید کردستانی تا مظفر پرتو ماه نشان می دهد که جهان و ایران به کردستان مدیون است. انتشار این کتاب را به فال نیک می گیرم و معتقدم دانشنامه کردی باید هرچه زودتر به همت دانشمندان و فرهیختگان کرد تدوین شود. کردستان و کردها عزیزانی هستند که زیر چتر بزرگ تمدن ایرانی و اسلامی فرهیختگان بزرگی را به جامعه جهانی تحویل دادند و باید برای این ملت بزرگ احترام ویژه ای قائل شد. باید به احترام بزرگان این قوم شریف و ملت نستوه ایستاد.»

تفسیر سلطانی از راه بارزانی

محمدعلی سلطانی، محقق و استاد دانشگاه، آخرین سخنران این مراسم از پیوند تاریخی بین کرمان و بارزان گفت و اینکه استاد باستانی پاریزی معتقد است بازرانی ها از جبال بارزان کرمان از عهد پادشاهان ساسانی که امروز موصل نامیده می شود به این منطقه کوچانده شدند و در کارنامه اردشیر بابکان به صراحت نام بارزانی ها آمده است. او افزود: «نزدیکی فکری و تاریخی این موضوع باعث شد که قریب به چهارصد سند معتبر جنبش آزادیخواهی بارزانی را از زمان آغاز تا امروز در اختیار بنده قرار دهند. من بسیار علاقمند بودم گزارشی که جاناتان رندل درباره نهضت بارزانی ارائه کرده برای رسوا کردن سیمای سیاه پهلوی در پاورقی کتاب بر تارک طوفان می آمد تا به ما و آیندگان اثبات می شد که او یکی از روسیاهان تاریخ بود که برای خدمت به اربابان خود کردها را فروخت.»

سلطانی افزود: «کتاب بر تارک طوفان گزارشی از خبرنگارانی است که کوه های کردستان را درنوردیدند. کردها نه در تاریخ عرب جای داشتند که به عنوان بردگان از آنان نام برده می شد و نه در تاریخ عثمانی و ترکان از آنان نامی برده می شود. ما نه ترک هستیم و نه عرب بلکه از یک ریشه آمیخته با ایران هستیم و در سراسر تاریخ همراه و همدوش و یک قسمت از تاریخ ایران بوده ایم. بنده معتقدم که احزاب سیاسی در حریم کردستان، قسمت دموکرات کردستان چهره مدرن مرمت شده ای از سلسله نقشبندیه و اتحاد میهنی چهره دیگری از وجه ترمیم شده طریقت قادریه است. نقشبندیه و قادریه دو نیروی ایران خواه و متمسک به حبل المتین اهل بیت بودند که از حلب تا کاشغر برای ترویج زبان فارسی و همچنین برای گسترش فرهنگ ایرانی قدم بر می داشتند.»

این استاد دانشگاه، ملا مصطفی بارزانی را به عنوان یک چهره سیاسی و روشنفکر معرفی کرد که چهار نسل قربانی برای فرهنگ این سرزمین داده است و گفت: «از سلسله هایی که توانستند استقامت کنند بارزانی ها و قادری ها و کردها بودند که فریفته مدرنیسم نشدند.»

او با اشاره به بخشی از کتاب «بر تارک طوفان» از بارزانی نقل کرده است: «کردها هرگز تجزیه طلب نبوده و خواستار به رسمیت شناخته شدن حقوقشان هستند. ما با ایران کنار آمده ایم و جزئی از این سرزمین هستیم. کردستان قسمتی از سرزمین ایران بوده و خواهد بود و ما به وطن خودمان نیاز داریم. سخن شادروان بارزانی مسیری است که به ما می نمایاند که به کجا برویم. بارزانی می گوید که دوران مبارزات مسلحانه به پایان رسیده است، امروز دوران مبارزات مدنی و عقلانی است. باید تلاش کنیم که حقوق فرهنگی و اجتماعی خویش را پاس بداریم. آن هایی که کردها را در اختیار جنگ ها و نبردهای خونین و خلفای عثمانی قرار می دهند در خدمت نفس خویش هستند نه در خدمت ملت. چرا باید جوانان ما به جای فعالیت اجتماعی و فرهنگی دست به اسلحه ببرند. کرد تا کی باید جوانان خود را فدا کند. ما حق داریم در جامعه زندگی کنیم و باید آسایش داشته باشیم.»