خبرنگاری عمومی یا تخصصی؟ /بخش دوم
پارسینه: خبرنگاران باید بتواند در هر موضوعی ورود پیدا و از الف تا ی لایه های پنهان آن را پیدا و ارائه کنند. اما ورود در برخی موضوعات در برخی شرایط نیازمند ابزار و الات خاص است که باید به توانمندی ها و آموزش های اولیه یک خبرنگار افزوده شود.
دومین نشست مجازی خبرنگاری تخصصی که در کانال تلگرامی 'پوشش خبری' با حضور استادان مطبوعات و رسانه، کارشناسان و خبرنگاران برگزارشد، ابعاد مختلف اهمیت تخصص در خبرنگاری، و لزوم توجه به آن در سیاستگذاری مطبوعات و رسانه بررسی شد.
دکتر اکبر نصرالهی، استاد دانشگاه با بیان اینکه برخی کلیشه ها مثل تقابل سازی ناخودآگاه لوی اشتروس (مثل شب و روز، خام و پخته)آزادی عمل را محدود می کند و اجماعی روی این دوگانه های تقابلی نیست گفت؛ در بحث خبرنگار عمومی و تخصصی بین کارشناسان این حوزه اجماع و اتفاق نظر وجود دارد.
وی ضمن تاکید بر عمق نگری در حرفه خبرنگاری افزود؛ اینکه روزنامه نگار باید "اقیانوسی باشد حتی اگر یک بند انگشت عمق داشته است "، موید این است که خبرنگاران باید در همه حوزه ها اطلاعات و مهارت حداقلی داشته باشند.
دقیقا به همین دلیل است که دانشجویان رشته های ارتباطات و روزنامه نگاری در دوره کارشناسی همه دورس از جمله اقتصاد،جامعه شناسی ، حقوق ،رواشناسی ،مدیریت و... را می خوانند اما این به این مفهوم نیست در همه این رشته ها عمق دارند و می توانند در عمل و کار حرفه ای نیازهای مخاطبان متفاوت،پرتوقع با سطح دسترسی و سواد رسانه ای بالا را پاسخ بگویند و با رقیبان خود رقابت کنند.
وی ادامه داد؛ خبرنگاران برای اثر گذاری و ماندن در فضای رقابتی حتی اگر بخواهند قادر نیستند با توجه به گسترده گی و پیچیدگی امور و موضوعات ، در همه رشته ها و موضوعات متخصص شوند و نیاز علاقمندان و نخبگان آن رشته ها را تامین کنند؛ بنابراین باید ضمن آشنایی با همه حوزه ها ، داشتن مهارت های چندگانه و آمادگی برای شکار سوژه های پیرامونی (حتی غیر مرتبط با حوزه کاری در صورت ضرورت)، در یک یا دو موضوع عمق و مزیت نسبی داشته باشند.
مدیر کل سابق نظارت بر اخبار صداوسیما ضمن اشاره به اهمیت تخصص خبرنگار و نقش آن در تمایز شبکه ها از یکدیگر معتقد است؛ توجه به مزیت نسبی هر خبرنگار و ایمان به کار تخصصی و سازماندهی رسانه در این جهت، شبکه ها و بخش های خبری را متمایز می کند و ضریب تاثیر و اعتماد و شانس ماندگاری آن را افزایش می دهد . برای تحقق این راهبرد بدیهی است اطلاعات خبرنگار در حوزه های کاری نه تنها نباید از بالاترین فرد آن حوزه کمتر نباشد بلکه برای ایفای نقش نظارتی خود و پیگیری و طرح سئوالات مردم باید بیشتر هم باشد.
وی در ادامه با بیان برخی آسیب ها که خبرنگار را تهدید می کند گفت؛ سطحی گرایی،عافیت طلبی، غلبه نگاه اداری،جذب و بکارگیری خبرنگاران ،دبیران و سردبیران و مدیران را در جایگاه حساس رسانه های ملی (خبرگزاری ها،صدا و سیما،مطبوعات و.. ) که با پول و سرمایه مردم اداره می شوند، آسیب ونتیجه آن را ناکارامدی رسانه و به زیان مردم می دانم؛ قلیل بودن خبرنگاران و مدیران متخصص و جسور و متعهد و ... در رسانه ها موجب شده است وظایف همکاران حتی در حوزه های راهبردی و تخصصی در حد اطلاع رسانی آن هم در بدترین شکل خود تقلیل یاید.
با تغییر در آرایش رسانه ای ،دسترسی مردم و ارتقای سطح سواد رسانه ای مخاطبان، خبرنگارا ن تخصصی دیروز ، خبرنگاران عمومی امروز هستند و نمی توانند قدرت مانور آنچنانی داشته باشند؛
وجود و تاکید بر مجری-کارشناس هم در راستای همین تغییرات است و حتی نباید به آن ها ، این مفهوم که بتوانند نیازهای عمومی مردم و رسانه را تامین کنند بسنده کرد مگر اینکه در یک حوزه خاص،کارشناس باشند نه مثل "مجری_کارشناس" در گفتگوی ویژه سابق که یک مجری، همه موضوعات سیاسی ،اقتصادی و فرهنگی را اجرا می کرد.
حسن قربانی، خبرنگار پیشکسوت صدا و سیما نیز با بیان اینکه نباید در زمینه موضوعی چون خبرنگاری عمومی و تخصصی خودمان را در مرز واژه ها محدود نکنیم، گفت: در این زمینه نباید فراموش کنیم که خبرنگاران باید بطور عام راههای مختلف جستجو، کشف، پردازش و انتشار خبر را فرابگیرند.
بر اساس این رویه؛ خبرنگاران باید بتواند در هر موضوعی ورود پیدا و از الف تا ی لایه های پنهان آن را پیدا و ارائه کنند. اما ورود در برخی موضوعات در برخی شرایط نیازمند ابزار و الات خاص است که باید به توانمندی ها و آموزش های اولیه یک خبرنگار افزوده شود.
وی ادامه داد؛ در نظر بگیرید خبرنگاری قرار است در راستای تامین منافع ملی کشورش هنگام جنگ اقدام به تهیه گزارش کند. در چنین شرایطی آیا تواناییهای اولیه میتواند تامین کننده نیازهای رسانه باشد.
اگر اینچنین بود، کریستین امانپور به خبرنگار سیاسی و بطور جزئی تر به خبرنگار ایران در سی ان ان تبدیل نمی شد و یا کسری ناجی مامور پوشش اخبار مذاکرات هسته ای نمیشد. علت اینکه امانپور و ناجی برای چنین ماموریتهایی انتخاب میشوند، چیزی نیست جز اینکه به انها توانایی هایی فراتر از یک خبرنگار تزریق شده و یا داده شده و یا خودشان به دست آورده اند که ما از آن با عنوان خبرنگاری تخصصی یاد می کنیم.
این کارشناس رسانه تصریح کرد؛ باید بپذیریم که خبرنگاران برای ورود در برخی موضوعات باید ابزار یدکی همراه داشته باشند . این ابزار یدکی میتواند مطالعه تخصصی،تقویت ارتباط با منابع، توانایی تجزیه و تحلیل عوامل تاثیرگذار، زبان تخصصی و در نهایت ایجاد اعتماد در مخاطب باشد.
مدرس خبرنگاری افزود؛ نیل به این توانایی ها موجب مهارتهایی میشود که ما آن را اصطلاحا تخصص مینامیم. با این اوصاف به نظرم باید بپذیریم که خبرنگار تخصصی میتواند وجود خارجی داشته باشد و همه اینها بستگی به برداشت ما از این پدیده در دنیای ارتباطات دارد. به نظرم خبرنگار متخصص مرحله پیشرفت ای از خبرنگاری معمولی و عادی است که شاید بتوانم از ان با عنوان "خبرنگار کامل" یاد کنم.
قادر باستانی، کارشناس رسانه با اشاره به نقش نوع رسانه در این خصوص گفت؛ به نظر من آنچه در این بحث مغفول مانده است، نوع رسانه مورد بحث می باشد. رسانه ای که مخاطب محور است و همه تلاش او برای جلب نظر مخاطب معطوف می شود، با رسانه ای که کارش تبلیغات سیاسی برای فرد یا افراد مشخص حاکمیتی است، به طور اصولی تفاوت دارند.
وی در ادامه تصریح کرد؛ صحبت هایی که دوستان می کنند، روال یک رسانه عادی حرفه ای است و قطعاً پوشش خبری هر حوزه تخصصی، توسط خبرنگار متخصص آن حوزه پوشش داده می شود؛ اما وقتی بحث رسانه نوع دیگر، مانند خبرگزاری صدا وسیما، ایرنا و نظایر آن می شود، موضوع متفاوت می شود؛ چرا که اساس و اصول آن رسانه جلب مخاطب نیست، بلکه جلب رضایت مقام مافوق است.
در این وضعیت، نه دبیر و سردبیر بر اساس شایستگی انتخاب شده و نه پوشش های خبری خارج از مرکز، بر اساس اصول حرفه ای به انجام می رسد.
من فکر می کنم، در چنین بحثی باید به نوع رسانه توجه کنیم تا ببینیم، آیا می توان از چنین ساختار معیوبی، انتظار کار درست و حرفه ای را داشت یا نه؟
مهدی محسنی کارشناس و فعال رسانه ای نیز با اشاره به مکاتب مدیریتی و بحث تخصص گرایی در این زمینه معتقد است؛ در مدیریت، یکی از ویژگی های مکاتب کلاسیک، توجه و تاکید به تخصص گرایی و تقسیم وظایف است بطوریکه تا جایی پیش میرود که در تئوری بروکراسی وبر بیان میشود: تقسیم وظایف به اجزاء خیلی کوچک و تخصصی که نتیجه آن قابل جانشینی بودن نیروی کار و در نهایت ازدیاد کارایی است.
بعنوان مثال در رشته مهندسی برق، در مقطع دکتری، گرایشی وجود دارد که شخص صرفا در حوزه خازن متخصص میشود و اگر سوالی از وی در حوزه دیگر بپرسیم، دکتر مذکور قادر به پاسخگویی نیست.
در حالی که نظریات جدید مدیریت قائل به جهان شمول شدن دانش و تجربیات فرد در حوزه کاری اش است و معتقد است برخلاف نظریه های سنتی مدیریت که به ویژگی های روانشناختی فرد بی توجه است، معتقد است محدود کردن افراد به نام تخصص گرایی، باعث کاهش کارایی فرد در سازمان میشود.
تا جایی که راهکارهایی از قبیل توسعه شغلی، غنی سازی شغلی، چرخش شغلی و ... برای هر چه بیشتر «جهان شمول» ساختن دانش و تجربیات فرد در حوزه فعالیتش در نظر گرفته شده است.
وی در ادامه با طرح سوالی در این زمینه می گوید؛ آیا خبرنگاری به عنوان شغل، می بایست تابع نظریات کلاسیک باشد یا مدرن؟
میشه گفت یه خبرنگار خوب همانند یک کارگردان خوب، قادر است« محتوای» مدنظر را در «قالبی جذاب و تاثیر گذار» عرضه کند.
اگر گزاره فوق را قبول کنیم، به نظر میرسه تمام چالش بر سر لزوم یا عدم لزوم تخصص گرایی در خبرنگاری، معطوف به محتوای خبر یا گزارش خبری خواهد شد. چه اینکه، طراحی و خلق یک قالب خوب برای عرضه محتوای خبری( از قبیل زیبایی شناختی، سهل و ممتنع بودن زبان گزارش، رعایت اسلوب و قواعد تکنیکی و ...)، مهارتی است که همه خبرنگاران باید مجهز به آن باشند و بحث در مورد عمومی و تخصصی در این زمینه شاید بی معنا به نظر برسد. اما محتوا به علت تعدد و تنوع حوزه پوشش رویدادهای خبری، قاعدتا میبایست تقسیم بندی شود تا تداخل و تزاحم در کار رخ ندهد.این کارشناس رسانه در پایان ضمن اشاره به مزیت های خبرنگاری تخصصی می گوید؛ از جمله مزیتهای خبرنگار تخصصی میتوان به «اشراف به سوژه ها ی مرتبط»، «شناخت افراد مرتبط با موضوع و سهل الوصول بودن آنها» و «جا افتادن، شناس بودن و مورد اعتماد بودن برای مسئولین و نخبگان آن موضوع مرتبط» اشاره کرد.
دکتر حسن خجسته، استاد مدیریت استراتژیک در پایان این بحث در پاسخ به گزاره یکی از خبرنگاران مبنی بر خبرنگار همه فن حریف معتقد است؛ این نگاه ناشئ از جذب مطلق به چارچوب الگوهاي هنجاري رائج و جاري توليد خبر است، درصورتي كه امروزه درباره كارآمدي اين هنجارها مي توان بحث و مناقشه كرد.
معاون اسبق سازمان صدا و سیما ضمن بیان تحلیلی درمورد دلیل نفوذ اندک خبرنگار افزود؛ توليد خبر در چارچوب معلومات عمومي، خبر عادي با كاربري محدود است، درصورتي كه خبر اگر از لإيه عادي نگذرد، نفوذش اندك و ماندگاري يا تأثير آن محدود خواهد بود. به همين دليل بطور مثال وقتي سخنگوي دولت يا قوه قضائيه يا وزارت خارجه صحبت مي كند، به ندرت پرسش مؤثري مطرح مي شود، زيرا باید معرفتي عميق تَر و چندلايه از آن حوزه و روابط بيروني خبرنگار داشته باشد، تا به پرسشي عميق تربرسد.
چه موشکافانه نظر داده دکتر خجسته. واقعا که همینه
توليد خبر در چارچوب معلومات عمومي، خبر عادي با كاربري محدود است، درصورتي كه خبر اگر از لإيه عادي نگذرد، نفوذش اندك و ماندگاري يا تأثير آن محدود خواهد بود. به همين دليل بطور مثال وقتي سخنگوي دولت يا قوه قضائيه يا وزارت خارجه صحبت مي كند، به ندرت پرسش مؤثري مطرح مي شود، زيرا باید معرفتي عميق تَر و چندلايه از آن حوزه و روابط بيروني خبرنگار داشته باشد، تا به پرسشي عميق تربرسد.
تو گروه پوشش خبری بحث های بسیار جالب و غنی بررسی میشه و به سواد رسانه ای مخاطب میتونه خیلی کمک برسونه. پارسینه از پوشش این بحث ها واقعا متشکریم.